Savunmaya yeni Türk zırhı

BALIKESİR’de Bor Karbür Tesisleri’nin açılışına, davetli olmama rağmen, daha önce verilmiş sözüm gereği çok istesem de katılamadım. Bor madeni Türkiye’nin kurtuluşu diye lanse edilmiş bir çocukluk evresinden gelen nesilim. Dünya bor rezervinin yüzde 70’i bizim ülkemizde. Onlarca hayali senaryo ile büyütüldük. Bor mevzusunda da birçok yalan ve yanlış bilgi nedeniyle doğru bir şekilde tartışamıyoruz. Öncelikle borun çıkarılması ve borasit haline getirilerek satılması devlet işletmesi olan Eti Maden’e ait. Dünya piyasasının toplam büyüklüğü ise 4 milyar dolar civarında. Şu anda Türkiye bu piyasanın yüzde 63’ünü kontrol eder halde. Asıl kurtuluşumuz bundan sonraki evre olan ve dünya piyasasının 60 milyar dolarlık kısmında. Türkiye bu piyasaya giriş yapmaya çalışıyor. Borda asıl kavga da şimdi başlayacak gibi görünüyor. Şimdi bu konuya bir ara verip zamanda sizi geriye götüreceğim.

Savunma sanayisinde hangi mühendisle konuşsam sorunumuzun kaynağının metali işleme ve süreç yönetimi olduğunu, çözümün de metalürji ve malzeme mühendisliğinde yattığını söylüyorlar. İsterseniz zırhlı araç üretimi deyin, isterseniz uçak motoru deyin, çözülmesi gereken ilk sorun malzeme bilgisine dayanıyor. Bazıları bunu ürünün “kara noktası” olarak nitelendiriyor. Peki biz bu kara noktayı çözmekte hep başarısız mıydık yoksa hep o duvar yine karşımıza mı çıkmıştı? 

FNSS ile ilgili yazıda, ilk tankı ne zaman yapmışız diye araştırırken ilk kez onun ismiyle karşılaşmıştım. Türkiye’nin ilk metalürji mühendisi olan Selahattin Şanbaşoğlu’nun yaptıkları üzerinden bor karbürü anlamaya çalışacağım. 1932’de ilk ve tek çelik tesisi Kırıkkale Çelik Fabrikası’nda işbaşı yapar. Bu tesiste 1935 ile 1950 arasında 150 çeşit çelik üretilmiştir. O dönemde bu tip ürünlerin ne kadar önemli olduğunu MKE eski genel müdür yardımcılarından Günay Güngen’in söylediklerinden anlayabiliriz:

ABD’DEN GELEN SİPARİŞ

“İkinci Dünya Savaşı’nın zor günleridir. Takım çeliği üretilecektir. Fakat ne krom vardır ne de nikel. Bunlar stratejik malzeme oldukları için hiçbir ülke ihraç izni vermemektedir. Fabrika müdürü maliye bakanına gider, tüm nikel paraların toplanarak kendilerine verilmesini ister. Bu istek yerine getirilir. Ancak krom nasıl temin edilecektir? İşte bu safhada bu gözüpek insanlar ülkede çıkan krom cevherini ilk kez bu topraklarda işlemeyi başarır.” 

Bu kadar iş başarılmış olmasına rağmen yine bir ama devreye girer. Selahattin Şanbaşoğlu o yılları şöyle anlatır: “Marshall Planı yılları ile birlikte MKE’nin aldığı siparişler çok azaldı. Genel Müdür Celal İmre’nin şahsi gayreti ile Amerikalılardan sipariş istendi. Bunda devletin hiçbir girişimi olmadı. Sonra genel müdür görevden alındı ve yerine ben baktım. O sırada ABD’den sipariş geldi. Teklif 43 dolardı, bizimkiler maliyeti 51 dolar buldular. Devlet yardım etse teklifi alacağız. Karışmayız dediler. Akşam gara teklifi getiren ABD albayını uğurlamaya gittim. ‘Gidiyorum, teklifi imzalayacak mısınız’ dedi. Ankara istasyon lokantasında teklifi imzaladım ve sonra mermiyi 35 dolara mal ettik. Ciddi hamle oldu. Mermi fabrikasının ilk modernizasyonunu yaptık. Arkasından 750 milyon mark’lık Alman siparişi geldi. Onunla da mühimmat ve fişek fabrikasını tamamen yeniledik.”

ŞİMDİ DE İKİNCİ EN BÜYÜK ATILIM

Bugün de Cumhuriyet’in ilk yıllarında olduğu gibi bazı konularda kendi kendimize yetmeye başladığımız bir sürece girdik. Uzay ve havacılık tesisleri, motor üretim tesisleri, roket üretimi, zırh ve balistik çeliği konusunda gelinen bu nokta yıllar sonrasında ulaştığımız ikinci en büyük atılımdır. Bu süreçte Savunma Sanayii Başkanlığı şirketleri teşvik ederek yurtdışında ihtisas sahibi firmaların satın alınmasını sağlamaktadır. OYAK yurtdışından şirket alımı yaparak zırh çeliği üretiminin kritik bilgi birikimine sahip olmaktadır. Bu birikimle yeni üretim çeşitliliği sağlamaktadır. Başka bir yöntemle de bize ait özgün çözümlerle bu alanda öne çıkmaya çalışılmaktadır. İşte bu tesis, bor bizde olmasına rağmen yurtdışından ithal ettiğimiz kritik bir ürünü üretecek yerdir.

DÜNYADA BÜYÜK BİR PAZAR

TÜRKİYE’nin gelişmekte olan ülkeler safından çıkması için gerekenler, yüksek teknoloji gerektiren ürün ve hammadde üretimini bu topraklarda yapmayı başarmaktır. Geçmiş örneklerden anladığımız gibi bor karbür de herhangi bir savaş döneminde satışı kısıtlanacak önemli bir ürün gamında yer almaktadır. Konuştuğum uzmanların birçoğu savunma sanayisinde bor karbürde dışa bağımlılıktan kurtulduğumuzu ifade ediyor. Hatta balistik konusunda üretim avantajı yakaladığımız için büyük bir pazara kavuşulduğu bile ifade ediliyor. Bugünlerde bor karbür konusunda büyük tartışmalar çıkarsa sizden tek ricam bu yazıyı baştan itibaren bir daha okumanızdır. Borun gerçekten bizi başka bir noktaya taşıyacağınıza inanıyorsanız övüneceğiniz ilk şey Türkiye’de ne kadar bor rezervi olduğu değil hangi değerde ürün üretildiğidir.

 Bor madeni, Balıkesir’de yeni açılan tesiste bor karbüre dönüşerek değer kazanıyor. Türkiye bu alanda beş ülke arasına girdi.

EN SERT ÜÇÜNCÜ MALZEME

- BOR karbür hakkında merak edilenleri Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürü Serkan Keleşer’e sordum. Onun anlattıkları üzerinden sizlere şimdi neyi başardığımızı anlatmaya çalışacağım.

BOR KARBÜR NEDİR?

Peki bu ürün nedir? Bor karbür endüstriyel olarak Karbotermik Yöntem (Borik asitin Elektrik Ark Fırını’nda karbon ile redüklenmesi) ile üretilmektedir. Bor karbür (B4C) yüksek sıcaklığa dayanımı, sertliği, fiziksel mukavemeti, düşük yoğunluğuyla endüstriyel açıdan önem kazanmaktadır. Bor Karbür, elmas ve kübik bor nitrür’den (BN) sonra gelen en sert malzemedir. Ergime sıcaklığı yüksek olup (~2500°C), yoğunluğu (2,52 g/cm3) düşüktür. Birçok kimyasal reaksiyona karşı direnci çok yüksektir. Mukavemet değerleri açısından da çok üstün özelliklere sahiptir.

NERELERDE KULLANILIYOR?

Yüksek sertlik, mukavemet/yoğunluk oranının çok önemli olduğu askeri amaçlı uygulamalarda, zırh malzemelerinde, aşınmaya dayanıklı makine parçalarının üretiminde ve nükleer uygulamalarda nötron tutucu olarak kullanılmaktadır.

HANGİ ÜLKELER ÜRETİCİ

Dünyada yaklaşık 12.000-15.000 ton Bor Karbür üretilebilmektedir. Piyasada hâkim üretici ülke Çin olup, Almanya, Hindistan, Japonya, ABD, Ukrayna, Güney Kore ve İngiltere de üretim yapmaktadır.

NASIL ÜRETİLİYOR?

Bor cevherinden ilk olarak borik asit üretiliyor. Üretilen borik asitler yaklaşık 2 bin 500 derece bir miktar karbon kaynağıyla tepkimeye giriyor. Ardından ortaya ingot adı verilen bileşen çıkıyor. Söz konusu ingotların birbirleriyle çarpıştırılması sonucu bor karbür üretiliyor. Bor karbür, dünyada elmas ve kübik bordan sonra en sert üçüncü malzeme olarak biliniyor.

TÜRKİYE’NİN İLK BOR KARBÜR TESİSİ

· Tesisin temeli 25 Ekim 2019’da atıldı.

· 19 Mart 2023’te Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın katıldığı törenle açıldı.

· Tesiste yıllık 1000 ton bor karbür üretimi gerçekleşecek.

· Yatırım bedeli 80 milyon dolar.

· Tesiste 279 kişi istihdam edilecek.

· Yıllık 35-40 milyon dolarlık gelir planlanıyor.

· Tesisle birlikte Türkiye bor karbürde ithalatçı konumundan ihracatçı konumuna geçiyor.

· Türkiye bu yatırımıyla dünyada bor karbür üreten 5 ülkeden biri oldu.

· Bor karbür tesisiyle bor cevherinin değer zinciri tamamlandı.

· İşlenmiş borun katma değeri 300 kattan 35 bin kata kadar çıkıyor.

· Savunma sanayisi başta olmak üzere nükleer, metalürji, otomotiv, aşınmaya dayanıklı mekanik parçaların üretiminde ve refrakter tuğla yapımında yoğunlukla kullanılıyor.

· Kütahya Emet’te yıllık 5 bin ton üretim yapacak yeni bor karbür tesisi için adım atıldı.