Kurnaz firmalar kâğıt işçisini mağdur ediyor

Yemek artığımızla gazetemizi, toplu iğnemizi aynı poşete koyup sokaktaki çöp bidonuna atan insanlarız.

Bizim karışık çöplerimizi her gün sokaklarda çekçeğiyle atık toplayan insanlar geri dönüşüme kazandırıyor. Kentlerimizi onlar temizliyor.

Hal böyle iken, AB ile uyum çerçevesinde 2005’te çıkan yasanın Ambalaj Atıkları Kontrol Yönetmeliği 2011’de revize edildi.

Bu yönetmelik belediyeler ve TAT’lar (lisanslı atık toplama ayrıştırma tesisleri) üzerinden bir sistem tanımladı ve bu sistem dışında toplanan ambalaj atıklarının alınmasını yasakladı.

Yani, atıkların sokaktaki kâğıt işçisi tarafından toplanması ve onları geri dönüştüren firmalara satılması aslında epeydir yasak.

Ama ülke şartları sokaktaki kâğıt işçisine bu mesleği sürdürmekten başka çare bırakmazken, kentlerin muazzam çöp üretme gerçeği onlar olmadan da TAT’ların tek başına kentleri temizlemesini imkânsız kılıyor.

*

Kâğıt işçileri yasak olmasına rağmen, yıllardır her gün topladıkları atıkları bu lisanslı firmalara götürüyor. Firmalar atık kâğıtları satın alıyor ve bunları kendileri toplamış gibi belgelendiriyor.

Kâğıt toplayıcıları ortadan kalksa firmalar için bir rant alanı açılmış olacak.

Kentlerdeki tüm atıkların bu firmalar tarafından toplanabilme ihtimali olmasa da ne kâğıt işçileri ne de kentlerin pisliği çoğunun umurunda değil; az sayıda firma çok para kazanma derdinde.

Mesela, Ankara piyasasında firmalar bir kilo kâğıdı 30-35 kuruştan alıyor. Firma tek başına günde 10 ton fazladan toplasa 3 bin lira ediyor. 10 ton bir ayda 90 bin TL, bir yılda 1  milyon TL demek. Firmalar günde sadece 10 ton daha fazla toplasalar yılda 1 milyon TL daha kazanırlar. Bunun yarısını giderinden çıksa, 500 bin TL para kalır cebine.

*

Peki madem yıllardır bu yasa uygulanmıyor ve kâğıt işçisine göz yumuluyor...

Ne oldu da bu mesele gündeme oturdu?

Geri Dönüşüm İşçileri Derneği Başkanı Dinçer Mendillioğlu anlatıyor:

“Çankaya Belediyesi, lisanslı bir firma ve biz Türkiye’ye örnek bir model oluşturmak için masaya oturduk. Firma 9 ay vaktimizi aldı. Belli şartlar sundu, hepsini kabul ettik ve noter çağırdık. Noteri çağırdığımız gün firma ‘Sizi mi yasallaştıracağım!’ dedi ve masadan kalktı. Firma kabul etseydi, kâğıt işçisini sistemine entegre edecekti, kılık kıyafetimiz yenilenecekti, aracımızı, ekipmanımızı değiştirecek, daha uygun şartlarda çalışacaktık.”

Firmanın neden oyunbozanlık yaptığını soruyorum. Şöyle diyor Mendillioğlu: “Biz firmadan daha iyi topluyoruz atıkları. Bu görünür olacak diye kaygılandılar. Bunu belediyeler görecekti, ‘Bugüne kadar bu insanları niye sisteme entegre etmediniz’ diye hesap soracaktı.”

Bu olaydan sonra kâğıt işçileri firmaları karşılarına aldılar. Firmaların atık topladığı alanlardan da atık toplamaya başladılar.

Bu arada kimi firmalar da kâğıt işçisine 2 kuruş fazla verip piyasada fiyat yükseltir oldu, firmaları birbirine kırdırma süreci de böyle başladı. Bu sefer firmalar birbirlerini ihbar etmeye başladılar. Ve olay böyle patladı.

*

Çevre Bakanı amaçlarının kâğıt toplayıcılarını mağdur etmek olmadığını söylese de, bu iş sözle olmayacak gibi görünüyor.

Kâğıt işçisi lehine bazı yasal düzenlemelerin yapılması şart.

Yasada değişikliğe gidilerek sokakta atık toplayanlar geri dönüşüm işçisi olarak tanımlanabilir. Çevre Bakanlığı denetiminde bir hakem heyeti oluşturularak belediyeler ile lisanslı firmaların işçilerinin topladığı atıkları belgelendirebileceği bir model geliştirilebilir.

Bu geçiş sürecinde ise belediyeler ve toplayıcı firmalar kâğıt toplayıcılarını köleleştirmeden, fiyat düşürmeden atık alımına devam etmeli. Fiyatlar, kentin reel şartlarına göre belirlenmeli.

*

Gelişmiş ülke olmak için gelişmiş ülkelerin yasalarını birebir çıkarmak yetmiyor. Bu yasaları ülke gerçeğiyle örtüşür hale getirmedikten, altyapısını kurmadıktan sonra mağduriyetlerin önüne geçmemiz mümkün değil.