Yaz demek domates demek...

Bugünlerde gündemin başköşesinde domates var. Bir yandan Rusya’nın ambargosu, bir yanda kilosunun 10 liraya çıkması! Bakan Bey biraz sabır istedi. Bu mevsim tam ara mevsimmiş. Bir ay sonra tarla domatesi çıkınca fiyatlar gerileyecekmiş. Bilesiniz ki 20 Temmuz’dan önce Çanakkale domatesi tezgâhlarda boy göstermez.  Yemin billah edip “Çanakkale’den” diyen olursa sözüne kanmayın. Demek ki gerçek domates yemek için temmuzun ortasına kadar sabredeceksiniz!

Kırmızı, sağlıklı, lezzetli, güzel, hoş kokulu, zarif, göz kamaştıran bir sebzedir domates.

Yaz demek domates demek; çoban salatası, ezme, ızgara demek. Domates soslu patlıcan kızartması demek, menemen demek, domates dolması, domatesli pilav demek. Güveç, pilaki demek...

Kırmızı, sağlıklı, lezzetli, güzel, hoş kokulu, zarif, göz kamaştıran bir sebzedir domates. Özellikle Akdeniz mutfağının gözdesidir. Mutfaklara bu kadar hâkim olan domatesin kökleri aslında çok uzaktadır. Peru ve Şili’de, And Dağları’nın eteklerindeki topraklardadır. Ben o toprakları gördüm. Orada ne yetiştirirsen yetiştir her şey çok güzel olur. Tıpkı kadınları gibi!

Kimileri ilk domatesi Azteklerin yetiştirdiğini söyler. Azteklerin domatesi, salkımlar halinde küçük meyvelerdir. Bizim Salihli kirazını andırır.

MUTFAĞA SOKMADILAR

Domatesi Avrupa’ya ilk getirenler, Güney Amerika’yı kan gölüne döndüren, katliamcı İspanyol kâşiflerdir. Memleketlerine dönerken sponsorları olan kralları, kraliçeleri memnun etmek için ne bulurlarsa gemilerine yüklerler: Egzotik kuşlar, tuhaf bitkiler, baharat, garip hayvanlar, tüylerle süslenmiş yerliler... Bunların arasında domatese de rastlanır.

İspanyollar kırmızı domatese önce ‘pome de moro’ (Mağrip elması) adını takarlar. İtalyanlar bundan yola çıkarak ‘pomi d’oro’ (altın elma), Fransızlar ‘pomme d’amour’ (aşk elması), İngilizler de aynı anlama gelen ‘apples of love’ adını koyarlar.

Avrupalılar bu kadar romantik ad koydukları domatesi, uzun süre mutfaklarına sokmazlar. Çünkü yeşil rengin yavaş yavaş kırmızıya dönmesi onları ürkütür. Kırmızı, zehrin rengidir. Zehirlenerek ölmek o çağın en büyük saplantısı olduğu için domates sadece süs bitkisi olarak kullanılır.

Domatesin, 1692’de bir Napoliten yemek tarifinde görülünce talihi değişir. O güne kadar fakir yemeği olan pizza, domatesli sosa bulanınca sınıf atlar, İtalyan mutfağının gözdesi olur. Domates de milli bir yiyecek haline dönüşür.

O zamana kadar sanatçıların görmezden geldiği domates, ilk pozunu 1772’de ressam Louis Eugenio Melendiz’e verir. Domatesin şöhret basamaklarında tırmanmasına artık kimse engel olamaz. Yemekler ve soslar onsuz düşünülemez olur.

ÜÇÜNCÜ BÜYÜK ÜRETİCİYİZ

İtalyan makarnalarına tat katar, pizzaya sınıf atlatır. Bizim kurufasulyeyi bir başyapıt haline getirir. Lahmacuna ayrı bir lezzet katar. Ezme salataya dönüşüp kebap masalarının gözdesi olur. Üstünde bir dilim Ezine beyazpeyniriyle çoban salatası adını alır ki, başlıbaşına bir yemektir. Bu salatanın suyuna ekmek banmaya doyum olmaz. Dilim dilim doğrayıp üstüne tuz gezdirirseniz, tek başına rakı masasını idare eder. Bu arada milli çorbamız tarhananın ana maddelerinden biri olduğunu da unutmamak lazımdır.

Domates, Türk mutfağına 18’inci asrın başlarında girmiştir. Onun mutfağa sızmasıyla yemeklerde kullanılan meyvelerin pabucu dama atılmıştır.

Türkiye’deki ilk domates üretiminin 1900’lü yıllarda Adana’da başladığı belirtilir. Bugün ülkemiz sekiz milyon tonu aşan üretim miktarıyla dünyanın üçüncü büyük domates üreticisi haline gelmiştir.

Ben domatesin her rengini severim. Annemin yaptığı zeytinyağlı, pirinçli yeşil domates yemeğini özler dururum. Pembe domatesi dilimleyip biraz tuz, biraz zeytinyağıyla birlikte mezelerin şahı yaparım. Kırmızı domatesiyse şekilden şekle sokarım. Salata yaparım, güveci tatlandırırım, kızartmalarıma sos yaparım, mangalın üstünde közlerim, yumurtayla menemene çeviririm.

Size bir öneri: Bugün Anneler Günü. Paraya kıyıp (!) birkaç domates alın annenize, sabah kahvaltısında lezzetli bir menemen yapın. Onu bu pahalı ama çok lezzetli yemekle mutlu edin. Anneler Günü lezzetli olsun.