Baharın kor dudaklı güzeli ERGUVAN

Erguvan ağaçları da pembe-mavi çiçekleriyle bu tabloda yerini aldı. Özellikle İstanbul’un korularında boy gösteren bu ağaç baharın en önemli süsü. Erguvanlar nedense bana yaşam sevinci verir. Arşivimi karıştırırken yıllar önce yazdığım erguvan yazısını buldum. Baktım ki değişen bir şey olmamış. Onun için bu yazıyı sizinle bir kez daha paylaşmak istedim.

Nihayet geldi. Yanında çuval çuval yaşama sevinci de getirdi... Hoş geldin bahar. Günler artık daha şen şakrak olacak. Ilık, sıcak, pırıl pırıl, güneşli. Baharı herkes anlatamaz. Bahar için kurulan cümleler cıvıl cıvıl olmalıdır. Bence baharı en güzel şairler yazar. Hem de basit, yalın, abartısız kelimelerle.

Şairlerin, bildik kelimelerle baharı olağanüstü anlatmalarını hep kıskanmışımdır. İşte Juan Ramon Jimenez bunlardan biri. Çağdaş İspanyol şiirinin kurucularından olan Nobel ödüllü ozan, "Platero ile Ben" adlı yapıtında baharı şöyle anlatmış: "Bahçeye çıkıp bu masmavi gün için Tanrı’ya şükrediyorum... Kırlangıç bir çalımla sesini kuyunun derinliklerine yolluyor, karatavuk düşen portakallara ıslık çalıyor, ateş parıltılı asmakuşu meşe ağacının üstünde ötüyor, baştankara kuşu okaliptüsün tepesinden incecik bir kahkaha koyuvermiş, büyük çam ağacında da serçelerin sürüp giden şamatası. Ne güzel bir sabah... Dört bir yanda bin bir renkli kelebekler oynaşmakta; çiçeklerin arasında, evin içinde, çeşmede. Çevredeki tarlalar yeni bir dirilikle çatlayıp, açıyorlar. Kocaman bir ışık peteğinin ortasında, tutuşmuş bir gölün göbeğindeyiz sanki..."

BOĞAZİÇİ’NİN SÜSÜ

Kentin gürültüsünden kaçıp kendinizi kırların kucağına atarsanız Jimenez’in gördüklerini siz de görebilirsiniz. Kuşlar, çiçekler, tomurcuklar, böcekler, kokular sizi bekliyor. Bahar sadece kırlara mı gelir? Sadece kırlar mı coşar alabildiğine? Asla... Bahar kentleri de güzelleştirir. Özellikle de İstanbul’u. Ben İstanbul’un baharını iyi bilirim. Baharda Boğaz’ın insanı nasıl perişan ettiğine çok kez şahit olmuşumdur.

Ama size bu hafta Boğaz’ın baharını anlatmayacağım. Konum bir renk, bir ağaç olacak. Nisanın ilk haftasından itibaren Boğaz’ın iki yakasını süsleyen - hálá - korularda misafir bir renk göze batmaya başlar. Bu rengin sahibi erguvan ağacıdır. Pembe renkli çiçeklerini tüm cömertliğiyle salıverir. İstanbul’un yeşil korularına renk katar, seyredenleri mest eder.

Erguvan ağacı İstanbul’a çok yakışır. Ben ona öyle olmadığını bile bile "İstanbullu ağaç" derim. Türkiye’deki ağaçların piri Prof. Dr. Faik Yaltırık bu ağaç hakkında bakın neler söyler: "Boğaziçi’nin süs ağacı erguvan, baharın geldiğini müjdelemek için sabırsızdır. Daha yapraklanmadan son derece cömertçe çiçek tohumlarını açıverir... Erguvan, güzelliğinden habersiz, kor dudaklı bir köy güzeli gibidir ve onun kadar da kanaatkardır..."

Yaltırak’a göre, erguvan Akdeniz kökenli bir ağaçtır. Naziktir. Soğuk rüzgárları sevmez. Üşür, zarar görür. Erguvan’ın İngilizce adı "Judas tree" yani "Yahuda ağacı"dır. Bu nedenle anavatanının İsrail olduğu öne sürülür. Kim ne derse desin, erguvan benim için İstanbulludur ve en çok da bu kente yakışır.

BURSA’DA BAYRAMI KUTLANIRDI

Erguvanın Osmanlı kültüründe de özel bir yeri var. Yazar Ramis Dara’nın yayına hazırladığı "Erguvan Zamanı" adlı kitaptan edindiğim bilgilere göre, yüzyılın başında Bursa’da "Erguvan Bayramı" kutlanıyordu. Bu bayramın öyküsü şöyle: Buharalı bir çömlekçinin oğlu olan Seyyid Ali (Seyyid Şemseddin Muhammed bin Ali el- Hüseyni el Buhari) Medine’deyken rüyasına Hz. Muhammed girer ve ona, "Anadolu’ya gidip hizmetini orada sürdür" der. Seyyid Ali bunun üzerine tasını tarağını toplayıp yola çıkar. Bursa’da yerleşmeye karar verir.

Kısa sürede tanınır, Bursalılar onun ziyaretine koşar. Henüz 22 yaşındaki Seyyid Ali, "Emir Sultan" diye anılmaya başlanır. Emir Sultan bir süre sonra, Sultan Yıldırım Bayezid’in kızı Hundi Hatun’la evlenip saraya damat olur. Herkes tarafından çok sevilen Emir Sultan 1429’da vefat eder. O tarihten itibaren bahar başlangıcında, erguvanlar çiçeğe bezenince, Türkiye’nin dört bir yanından gelen müritleri, Emir Sultan’ın türbesini ziyaret eder. Kalabalıkların Bursa’da buluştuğu bu dönem, "Erguvan Cemiyeti, Erguvan Faslı, Erguvan Bayramı" diye anılmaya başlanır. Öykü özetle böyle. Yüzyılın başlarındaki bayram artık yok.

EDEBİYATTA ERGUVAN

Erguvan ağacı, edebiyatın da gözdesidir. Örneğin Refik Halit erguvanı, Boğaziçi yamaçlarında, güneş çekildikten sonra batı tarafından kopup yere inmiş ve ince fidanlara sarılmış değirmi bulutlara benzetir. Işıklı ve renkli bir buğu gibi, kısa bir zaman sonra eriyip boşlukta kaybolacaktır.

Abdülhak Şinasi Hisar da duygularını şöyle anlatır: "Her sene yalıya dönünce baharın genç tenli, uzun boylu, mavimtrak günlerine kavuşurduk. Hayat sanki yeniden doğar, ağaçlar yeşillenir, beyaz ve pembe çiçekleri ve erguvanlar da lálden alevlerini açarken. Çiçek kokularıyla dolgunlaşan hava gönlümüzü bir saadetle kaplar. Her şey kolaylaşmaya, revanlaşmaya başlar... Boğaziçi’nin kendine mahsus tatlı bir sessizliği ve onunla iç içe geçen, bütün günler ve geceler boyunca devam eden ve değişen kendine mahsus sesleri vardır..."

Baki de erguvan düşkünüdür. Renkliyi, parıltıyı ve kıymetli olanı seven şairin en sevdiği ağaç da başlı başına bir "sefahat" olan erguvandır. Belki bunun için sevgilisini erguvani elbiseler içinde düşlemiştir.

Adalet Ağaoğlu da "Erguvan Fısıltıları" başlıklı yazısında şunları yazar: "Marmara’da, Boğaz’ın sularında gün batımlarının ayak izleri hálá erguvandır. Şeker pembeliklerinden portakal kızıllıklarına alacalanan renk cümbüşü... Bir zamanlar bu kıyıların yoğun yeşilliklerine, uzaklarda kat kat açılan sabahın mavi sisine vurup durmuş mor alacası da erguvan şenliğiyle tanımlanır..."

Bir başka erguvan sevdalısı da Türk edebiyatının en büyük ustalarından olan Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. "Gülden sonra bayramı yapılacak çiçek varsa o da erguvandır" diyen Tanpınar "Beş Şehir"adlı kitabında baharı şöyle cümleleştirir. "O, şehirlerimizin ufkunda her bahar bir Dionyssos rüyası gibi sarhoş ve renkli doğar. Dünyanın tekrar değiştiğini, tabiatın ağır uykusundan uyandığını haber vermek ister gibi zengin, cümbüşü israfıyla her tarafı donatır, bahar şarkısını söyler. İstanbul surlarının üstünde çok eski bir sabah ezanının oracığa takılmış kırık parçasına benzeyen küçük bir caminin, Manavkadı Camii’nin yıkık duvarları arasında tek başına fırlamış bir erguvan ağacı vardır ki, bana gösterdikleri günden beri her bahar bir kerecik ziyaretine gider, bu şehrin sabahlarında toplanmış hissini veren mahmur bakışlı kandilleri seyrederdim. Harap ve bakımsız mazi yadigarları ve etrafında uyuyan ölüler arasında bu erguvan ağacı benim için ezeli bir ebedi arzunun, daima yenileşen hayat akışının bir timsalidir ve manzaraya hakim yumuşak duruşundan bu fazlasıyla hissedilir..."

ACELE EDİN

Sözün özü; şimdi erguvan vaktidir. Korular, sırtlar, mavimsi pembe çiçeklerle ya boyanmış ya da boyanmak üzeredir. Bu renk cümbüşünün keyfine varmanın tam vaktidir. Benim tam burada bir önerim olacak: Neden nisan ayı İstanbul’da "erguvan bayramı" olarak kutlanmıyor. Birisi işin ucunu tutup bu bayramı gerçekleştirmeli ve bunu tüm dünyaya duyurmalı. Bundan daha iyi tanıtım olur mu?

Yazıyı bitirmeden önce bir hatırlatma yapmam gerekiyor. Erguvan bu muhteşem güzelliğini öyle uzun uzun sergilemiyor. 15-20 gün sonra mavimsi pembe çiçekler yerini yeşil yapraklara bırakıyor. Onun için bugünü yarına bırakmayın. Eğer İstanbul’da oturmuyorsanız ve de çevrenizde erguvan ağacı yoksa üzülmeyin. Mutlaka çevrenizde çiçeklerle süslenmiş çeşitli ağaçlar vardır. Siz de onların gölgesinde bahara "hoş geldin" diyebilirsiniz. Bir sakıncası yok. Baharınız kutlu olsun.

Erguvan ne renktir?

Erguvan pembe midir, gül kurusu mudur, vişne midir, mor mudur, lila mıdır, şarap kırmızısı mıdır? Bunun yanıtı zor. Ancak uzmanların bilebileceği bir soru. İşte resim sanatçısı Ünay Kızıltan’ın yanıtı: "Aşağı yukarı pembedir erguvan. Hafifçe, gizlice mavimsi. Ama öyle herhangi bir mavi de değil; çivit mavisi vardır ya bildiğimiz, işte o maviye çalar gizlice. Erguvan, o muhteşem renk, çokça şarap kırmızısı, pek az çivit mavi ve bolca beyaz ile ulaşabileceğiniz fevkalade zengin bir renktir. Burada renklerin ton farklılıklarına girmek olanaksız, ama yine de şu kadarını söylememe izin verin; beyaz kadar açık değil, siyah kadar asla değil, orta-açık tondaki bir gri kadar açılmış, ışıklı bir renktir erguvan. Buna karşın, ana renkler arasında adı geçmediği gibi, nedense biz renk kullanıcıları da ona erguvan demeyi ihmal ederiz."

LEZZET DURAKLARININ 2008 BASKISI

Anadolu’daki Lezzet Durakları’nı tanıtan rehber kitabım bir süreden beri kitapçılarda yoktu. Lezzet Durakları’nın 2008 baskısı bu hafta kitapçılarda olacak. Yeni baskıda tam 138 lezzet durağı adresi var. Yani birinci baskıdan bu yana yarı yarıya kalınlaştı. Rehber kitabımda adres, telefon numarası, yıldız tablosu, mönülerden seçmeler ve mini yorumlar yer alıyor. Kitabı yanınızda bulundurursanız Anadolu’daki güzel gezinizi yörenin lezzetli yemekleriyle tamamlamış olursunuz.