Bir dedektif hikâyesi: Elektrikler neden kesildi?

1200 megavat kurulu gücü olan santral, 31 Mart’a geçtiğimiz ilk dakikalarda, tam olarak saat 00.03’te su kazanlarını besleyen pompaların arıza yapmasıyla elektrik üretemez oldu. Santral o saatte Türkiye enterkonnekte sistemine 350 megavat elektrik veriyordu.
Mühendisler arızayı giderip santralı yeniden devreye aldıklarında saatler 00.59’u gösteriyordu ve bu kez verilen elektrik miktarı 500 megavata çıkmıştı. Ama sadece 4 dakika sonra aynı arıza tekrarlandı.
Bu, sabah saat 10.59’a kadar sürecek 12 arızanın ikincisiydi; sorun her seferinde aynıydı; kazanı besleyen pompalar.
Fakat her nedense bu arızaları dakika dakika takip eden Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) ve Enerji Piyasası Denetleme Kurulu (EPDK) bilgisayarları ile mühendisleri Atlas’tan alınacak enerji miktarını da düzenli olarak yükselttiler. Son olarak santral 31 Mart sabahı saat 10.02’de Türkiye’nin enerjisinin 850 megavatını üretirken yeniden devreden çıktı.
Elektrik piyasasındaki bütün üreticilerin hem günlük fiyat tekliflerini verip piyasayı oluşturdukları hem de her türlü bilgilerini aktardıkları veri tabanına bakıldığında, Türkiye çapında elektriklerin kesildiği 31 Mart sabahı 10.36’da arızada gözüken anlamlı miktarda enerji üreten yegâne santral Atlas. Devreden çıkan enerji miktarı ise ortalama ölçekte bir şehri besleyebilecek miktar olan 850 megavat.
Soru şu: Bütün sistemden 850 megavat çıktı diye mi bütün Türkiye saatlerde karanlıkta kaldı?
Enerji Bakanlığı hâlâ tatmin edici bir açıklama yapmış değil; basına ‘sızan’ bilgilere ve bazı bilirkişi ‘tahmin’lerine göre, sistemde bir enerji açığı oluştu; bu normalde 50 Hz olması gereken elektrik frekansını düşürdü, zincirleme reaksiyon sonucu da bütün enterkonnekte sistem çöktü.
Hedef olarak da İzmir’deki Enka doğalgaz santralı ile Soma’daki termik santralın devreden çıktığı haberleri yazılıyor ama EPDK sitesinde o saatte devreden çıkmış gözüken anlamlı yegâne santral Atlas. Üstelik bu santral son 10 saattir durup durup arıza veren, ‘ayağa kaldırılmaya çalışılan’ bir santral; yani sabah 10.02’de yeniden devreden çıkması da sürpriz değil aslında.
EPDK’nın veri sistemine baktığınızda santralların arızalanıp bazen birkaç dakikalığına, bazen birkaç saatliğine devreden çıkması her gün ve çok sık yaşanan bir şey.
Üretilen elektriği santrallardan alıp dağıtım şirketlerine kadar taşıyan TEİAŞ ve onun kontrolündeki enterkonnekte sistem böyle ani enerji kayıplarına alışık; 31’i sabahı yaşanan olay da her gün 8-10 kez tekrarlanan bir olay. Ama bu sefer sistemden eksilen enerji miktarı fazla.
Normalde sistemin böyle bir enerji kaybı oluştuğunda iki ihtimali oluyor. Birinci ihtimal o kaybı hemen başka bir yedek kaynakla karşılamak; ikinci ihtimal ise Türkiye’nin bazı bölgelerinde elektriği kesip geri kalanda frekansı sabit tutmak.
Ama 31’i sabahı iki ihtimal de gerçekleşmedi ve sonunda sistem tümüyle çöktü.
İşte Enerji Bakanlığı’nın açıklaması gereken şey tam da bu: Neden bölgesel ve muhtemelen çok daha kısa süreli bir kesinti olmadı da bütün Türkiye çöktü?

İletim hatları yatırım bekliyor

HAZIRDA bekleyen yüzlerce elektrik yatırımcısı var; çoğu rüzgâr ve güneşten elektrik elde etmek isteyen, finansmanı hazır, arazisi hazır insanlar bunlar. Ama EPDK elektrik iletim hatlarındaki yetersizlik nedeniyle bu yatırımcılara üretim lisanslarını yeterince hızlı veremiyor, hatta zaman zaman yatırımcının iletim hattını da kendisi yapması ve sonra devletten bu hattın parasını tahsil etmesi isteniyor.
31 Mart günü yaşadığımıza ‘arıza’ demeye dilim varmıyor, bir çeşit ulusal güvenlik faciası yaşadık o gün. O gün yaşananların facia boyutlarına erişmesinin arkasında da aslında iletim hatlarının yetersizliği ve çoğu bölgedeki tek boyutluluğu yatıyor.
Türkiye’nin elektrik iletim hatları acil yatırım bekliyor. Devlet iletim hatlarına yatırım yaptığında, nükleer santraldan gelecek elektrikten çok daha fazlası güneş ve rüzgârdan gelecek. Üstelik hemen gelecek.