Türk resminin en ünlü yüzü kime ait

Küçük bir retrospektif niteliğindeki Nuri İyem sergisinin açılışı çarşamba akşamı yapıldı.

Kronolojik olarak sanatçının belli dönemlerine odaklanan sergide bu dönemlere ait en karakteristik eserlerine yer verilmiş. Böylece sade ama doyurucu, konsantre bir Nuri İyem solosu izleme fırsatı buluyorsunuz.

Nuri İyem denince ilk akla güçlü Anadolu kadınının farklı duygularını yansıtan yüzleri gelir. En karakteristik, adeta imzası olmuş eserleridir bunlar.

Peki belli birinin portresi midir bu yüz, çıkış noktası kimdir? 

ABLASININ GÖZLERİ

Levent Çalıkoğlu’na göre klasik ve Batılı anlamda portre resim geleneğindeki yetkinliğine rağmen, Anadolu kadınına ait olduğunu düşündüğü bir arketip yaratmasındaki ihtiyacı özellikle erken yaşta yitirdiği ablasının hayali yüzüne ve sıcaklığına kavuşma arzusu olarak tarif ediyor.

Annesinden çok sevdiği ve yüz resimlerinin ilham kaynağı olan ablasıyla ilişkisini anlatıyor bir söyleşisinde Nuri İyem:

“Benim hayatımda bir kadının çok büyük rolü var. O kadın annem değil, ablam. Annem yaşlı bir kadındı. Son çocuğuydum ben. Ablam bana baktı. O kadar ki, ben annemi pek sevmezdim açıkçası. Ama ablama bayılırdım. Beni dayaktan, her türlü fırtınadan korurdu. Evde bir şey kırdım diyelim, ablam koşar gelir dayaktan kaçırırdı beni. Korkunç şekilde seviyordum onu, her zaman onun peşindeydim. Örneğin Cizre’de tropikal sıtmaya tutuldum. Gün aşırı gelirdi nöbet. Anne diye bağırmazdım, abla diye bağırırdım. O nöbet sırasında beni kucağına alırdı. Uyandığım zaman bir bakardım, gözleri üstümde. [...] On dokuz yaşında evlendi, ilk çocuğunu doğururken de öldü. Ve bir suçluluk duygusu var bende şimdi. Sanki ben ablamı kurtarabilirdim. Buna benzer tuhaf şeyler yaşadım ben. Resimle uğraşmaya başladığım zaman hep bir kadın vardı.”

PORTRE DEĞİL YÜZ

Nuri İyem resimlerindeki ‘portreler’ ile ‘yüzler’ arasında farkların olduğunun altını ısrarla çizmiş: “Portre demekten çok, gerçekten bunlara yüz resmi demek daha doğru olur. Çünkü portre deyince bir kişinin resmi anlamına geliyor. Ama ben burada herhangi bir kişiyi almıyorum.

Kendi düşünceme göre kadını ya da erkeği resmediyorum. Dolayısıyla benim yaptığım, yani Batı’daki anlamda portre, çok gerçekçi, tıpatıp adama benzeyen bir şey değil. Ben, kendi kafamdaki, kendi gönlümdeki yüzü çiziyorum.”

 GÖÇ RESİMLERİ VE AŞIKLAR 

Nuri İyem’in sanatını ve serginin özelliklerini şöyle anlatıyor Levent Çalıkoğlu:

“Bakar bakmaz duygusal bir yakınlık kurabileceğimiz imgelere odaklanmıştır Nuri İyem’in sanatı. Her seferinde yeni baştan yorumladığı ikonik kadın yüzleri, renk ve ışık ile yoğunlaşarak romantik bir atmosfere bürünen manzaraları, dönemi için köyden kente göçün sembolü haline dönüşen figürlü kompozisyonları, her türlü yokluğa ve zorluğa rağmen umutlarını yitirmeyen aşıkların sevgi dolu portreleri onun resim sevgisini toplumun tüm kesimlerine yayma arzusunun işaretleri ile doludur. Bu sergi, yaşadığı coğrafyaya özgü bir öz arayışını üzerinde yoğunlaştığı her temada çözümlemek üzere tuvalin karşısına yerleşen Nuri İyem’in farklı dönemlerinden karakteristik çalışmalarını bir araya getiriyor.”

TANPINAR’DAN SERGİ YAZISI

Casa Botter’in girişinde bulunan galerinin asma katında Nuri İyem’in kişisel eşyası ve resimlerini yaparken kullandığı malzemeler de sergileniyor. Buradaki eski gazete kupürlerinden biri Türk edebiyatının büyük ustası, yazar ve estet Ahmet Hamdi Tanpınar’a ait. Cumhuriyet gazetesinde yayımladığı yazısı ‘Nuri İyem’in Son Sergisi’ başlığını taşıyor: “Bu senenin ilk resim sergisini Nuri İyem açtı. Şehir Galerisi’nin büyük salonunu bir sonbahar gibi tek başına dolduran bu sergide bütün Nuri’yi bulmak mümkün.”

Tanpınar’ın dediği gibi bu son Nuri İyem sergisi de Casa Botter’i bir yaz gibi doldurmuş ve bütün Nuri İyem’i bulmak mümkün.

Ahmet Hamdi Tanpınar

ÜÇ KUŞAK İYEM

Sergideki eserlerin çoğu aile koleksiyonundan. Nuri İyem’in oğlu Ümit İyem ve 2018 yılında kaybettiğimiz gelini Evin İyem’in Bebek’te açtıkları Evin Sanat Galerisi’ni şimdi üçüncü kuşak torunu, sanatçı Osman Nuri İyem yönetiyor. Duvardaki Nuri İyem otoportresi ve Evin İyem portresi ile üç kuşak İyem’ler sergide bir araya gelmiş oldu.

Evin İyem portresi
Osman Nuri İyem - Ümit İyemNuri İyem otoportresi