Idil Biret ‘kara liste’ye neden girdi

Klasik Batı müziği, piyanistler söz konusu olduğunda besteci Sergey Rahmaninov’un piyanosundan 1919’da kaydedilmiş Chopin valslerinden, efsanevi Wilhelm Backhaus’un 1923’de kaydettiği Mozart yorumlarına kadar ne aranırsa müzikseverin parmağının ucunda.

İLK ÜÇTE YER ALIYOR

Bu müthiş müzik arşivinin özelliklerinden biri de bestecilerin, yorumcuların, eserlerin aylık dinlenme sayılarını sergilemesi. Spotify verilerine göre, ünlü piyanistimiz İdil Biret’in 2022 Kasımı’nda aylık dinleyici sayısı 1.2 milyon civarındaydı. 2024’ün ocak ayında 1 milyon 679 bine yükseldi. Yani son 14 ayda dinleyicilerine yaklaşık 480 bin kişi katıldı.

Spotify’ın 2024 Ocak verilere bakılırsa, günümüzün en çok tercih edilen klasik müzik piyanisti aylık 4 milyon dinleyiciyle Lang Lang. Sonrasında aylık 2 milyon dinleyiciyle Michael Haneke’nin ‘Aşk’ filminin piyanist kahramanı ‘Alexandre’ geliyor. Satie, Chopin yorumlarıyla şöhrete kavuşan Alexandre Tharaud’nun skoru 2.1 milyon.

Listede dünya sahnelerindeki başarılarından gurur duyduğumuz Güher-Süher Pekinel (335 bin), Fazıl Say (624 bin), Hüseyin Sermet (190 bin) gibi piyanistlerimiz de yer alıyor.

DİNLEYİCİ VAR KONSER NEDEN YOK

Yaklaşık 60 yıllık konser kariyerini geride bırakan İdil Biret, son resitalini 3 Aralık 2021’de Ankara’da, CSO Ada’nın açılış akşamında vermişti.

82 yaşındaki Biret, sıradışı genişlikteki repertuvarıyla, 100’ü aşkın yayımlanmış albümüyle ve bu kayıtların ulaştığı toplam 2 milyon tirajla müzik tarihimizde kolay ulaşılmayacak bir konumda. Kimi yazarlar ondan ‘anıtsal piyanist’ nitelemesiyle söz ediyor.

Buna karşın son 30 yılda dünya sahnelerindeki görünürlüğü Spotify’daki rakamlarla örtüşmüyor.

Peki neden bugünün Spotify başarısıyla geçmişin sahne görünürlüğü arasında bunca fark var? Dünya İdil Biret’i yeni keşfetmiş olabilir mi? Sorunun tek cevabı var: Kara liste...

NAXOS FİRMASIYLA ANLAŞINCA KAMPANYA BAŞLADI

İdil Biret muammasını çözen ilk önemli açıklama 30 Ocak 2023’te, sanatçının eşi ve menajeri Şefik Büyükyüksel’in Sanattan Yansımalar portalında yayımlanan ‘Klasik Müzikte Suskunluk Yemini: Omerta’ yazısıyla gelmişti. Büyükyüksel bu yazısında Biret’in Naxos firmasıyla anlaşma imzaladıktan sonra sahne kariyerinin nasıl karartılmaya çalışıldığını şaşırtıcı anekdotlar, tanık ve tanıklıkların ağzından anlatıyor.

Naxos, hayret verici ucuzlukta CD’ler yayımlayıp müzik endüstrisini sarsıyor, sektörün büyük balıkları küçük balığı piyasada yutmaya çalışırken, solistlerini de dünya sahnelerinden uzak tutarak rekabeti genişletiyordu. Biret firmanın ilk ünlü solistiydi, bedelini kara listeye eklenmekle ödemişti.

Türk basınında herhangi bir yankı yapmayan yazı dünya basınının ilgisini çekti. İngiltere’de yayımlanan International Piano dergisi 2023 Eylül sayısında Biret’e beş sayfa ayırdı. Jeremy Nicholas, röportajında ‘ayrıntılarıyla belgelenmiş’ kara liste konusunu gündeme getirdi. Biret’in 32 yıl boyunca karşı karşıya kaldığı kara liste uygulaması, sahne kariyeri noktalandıktan 17 ay sonra, ilk kez bu tanımlamayla dünya basınında yer aldı.

Kara Liste / Serhan Yedig / 144 sayfa - İdil Biret: Kayıtlar ve Yorumlar / Ünal Öziş / 254 sayfa

Gazeteci Serhan Yedig’in ‘Kara Liste’ kitabı, konuyu detaylandırarak anlatıyor. Kitap, tarih boyunca klasik müzikte kara liste uygulamaları, Naxos firmasının ortaya çıkışı, İdil Biret’in firmaya katılışı ve ardından başına gelenler anlatılıyor.

Tarihçi Kitabevi, ‘Kara Liste’nin 500 adedini özel kutuda Ünal Öziş’in hazırladığı ‘İdil Biret: Kayıtlar Yorumlar’ adlı kitabın ikinci baskısıyla satışa çıkardı.

İDEOLOJİ, PARA, SEKS

Müzikte kara liste uygulamaları 19 yüzyılda müzisyenlerin sendikalaşmasıyla başlıyor, 20.yüzyılda ideolojik boyutta gelişiyor, 21.yüzyılda seksle devam ediyor... Kitapta Anton Webern, Paul Hindemith, Alban Berg’in Nazi Almanyası’nda, Leonard Bernstein, Aaron Copland, Ray Lev’in Soğuk Savaş ABD’sinde, Dmitri Şostakoviç, Sergey Prokofyef’in Stalin SSCB’sindeki kara liste öyküleri aktarılıyor. Ünlü orkestra şeflerinden kadın tacizcisi Charles Dutoit, genç erkek tacizcisi James Levine’ın kendilerine olumsuz cevap veren müzikçileri kara listeye aldığını, kariyerlerini bitirdiğini öğreniyoruz.

21’inci yüzyılın eşiğinde Naxos sanatçılarına büyük plak firmalarının uyguladığı sahne ambargosu ise en az yukarıdakiler kadar acımasız.