Sokak röportajı gazetecilik mi

BİR ‘LIKE’ UĞRUNA İNSANLARI KIŞKIRTIYORLAR

Kariyerine radyoda başlayıp dijital yayıncı olarak devam eden ve yaptığı röportajlarla zaman zaman göklere çıkarılan zaman zaman da acımasız eleştirilerin hedefi olan Âdem Metan’ı aradım. Önümüzde ciddi bir seçim var. Sokakta yapılan röportajlar hele de bu süreçte nabız tutmak açısından değerli ama bu röportajların ne kadarı gerçek? Diyor ki: “Sokağı anlamak adına bu röportajlar çok değerli ancak manipülasyona da açık. Halk arasında kutuplaşmanın böylesine fazla olduğu bir dönemde sokak röportajları da kışkırtıcı bir noktaya geldi. Hatta öyle ki insanlar sokak röportajları yapan kişilerin etrafında taraflar oluşturuyor, birbirlerine hakaret ediyor ya da kavga ediyor. Ve dahası bunun toplumda bir karşılığı var. YouTube ya da diğer mecralarda en çok izlenen içerikler bunlar. Dolayısıyla burada sorumluluk bu işi yapan dijital yayıncınındır. Bir ‘like’ bir ‘fav’ bir ‘takip’ uğruna insanları kışkırtamazsın. Her içeriği yayınlayamazsın. Bu bilince sahip olmayan, bu işi yapmamalı.”

Merve Nur Yapraklıoğlu’nun İsmailağa Cemaati’ne yakınlığı ile bilinen Ahsen TV için yaptığı sokak röportajı infial yarattı. Yapraklıoğlu o röportajda karşısındakine ‘Yavrucuğum’ diye hitap ediyor, ‘At gözlüklerini çıkar’, ‘Kudurma’ diyor. Soru sormuyor ama resmen kışkırtıyor. Yapraklıoğlu, bir süre önce Sultanahmet’te sokak röportajı yaparken dayak yiyen fesli Bülent Yapraklıoğlu’nun da kızı.

DİJİTALE HER İŞ YAPAN GAZETECİ DEĞİLDİR

YouTube’da kendi kanalında yayın ve röportajlar yapan gazeteci Fatma Karaağaç, gazetecilik eğitimi ve geleneğinden gelip dijital yayıncılık yapmak ile sokak röportajları yapmak arasında fark olduğu hatırlatmasını yapıyor, “Her dijital iş yapan gazeteci-muhabir değildir. Bu ayrımı iyi yapmak lazım. Geleneksel medya geçmişi ya da eğitimi olup illa sokak röportajları yapan da vardır ancak çoğu zaman sokak röportajcılarına ‘gazeteci’ yakıştırması yapan da bizleriz. Zaten çoğu dijital yayıncı olduğunu, gazeteci olmadıklarını söylüyorlar” diyor.

DERT PARA KAZANMAK

Sokak röportajcıları da Karaağaç’a göre kendi içinde bölünüyorlar: “Birincisi, işini hakkaniyetle yapan, yorum yapmadan sadece soru soranlar. İkincisi de eline mikrofon alıp, gerginlik yaratıp polemik ya da kavga çıkarmak ve bu sayede de ‘tık’ almak ve ürününü koyduğu dijital pazardan para kazanma derdinde olanlar. Mesela bu Ahsen TV olayı. Sokak röportajının ne olmaması gerektiğine müthiş bir örnek. Soruyu cevaplayan değil soruyu soran sinirleniyor, bunun adı gazetecilik değil ki, bunun adı rol. Ayrıca röportajları yapan kişilerin siyasi de bir figür olabileceğini unutmamak gerekiyor. Mesela sokak röportajları ile tanınan Arif Kocabıyık İYİ Parti’den milletvekili aday adayı oldu.” Bir yandan da bazı sokak röportajcılarının önemli işler yaptığını söyleyen Karaağaç’ın önerisi şu: “Bu işleri yok saymak yerine meslek örgütleri ‘tanım’, ‘etik’ ‘basın ilkeleri’ ve ‘haklar’ gibi konularda bu gruplarla çalışmalar yapmalı.”

RÖPORTAJLAR SORUYU SORANA GÖRE ŞEKİLLENEBİLİR

Peki, akademi ne diyor? İstinye Üniversitesi Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü Başkanı Doç. Dr. Aybike Serttaş insanların sokaktaki bireylerden aldıkları bilgilere geleneksel haber kaynaklarından daha fazla güvendiklerini belirterek, “Ama” diyor ve ekliyor: “Sokak röportajları her ne kadar anlık görünüm sağlasa da ifade edilen görüşlerin geniş nüfusu temsil etmesi zor olabileceği gibi soruların önyargılı-yönlendirici olma riski vardır, muhabirler verilen cevapları etkileyecek şekilde sorular sorabilirler. Görüşü sorulan bazı kişiler tartışılmakta olan konuya dair bilgi sahibi olmayabilir ve bu da hatalı içeriklerin yayınlanmasına yol açabilir.”

ÇERÇEVELEME

Yani sokak röportajcısının ne sorduğundan çok aslında ne duymak istediğini izliyoruz. Doç. Dr. Serttaş, içeriklerin ‘çerçeveleme’ yöntemi ile pekâlâ o röportajı yapanın dünya görüşü ya da duymak istediğine göre şekillenebileceğini doğruluyor, şöyle devam ediyor: “Örneğin, belirli bir konu hakkında belirli bir bakış açısı sunulmak isteniyorsa, farklı bakış açılarına sahip kişilerin görüşleri görmezden gelinebilir, sadece duyulmak istenilen perspektife sahip bireylerle röportajlar yapılabilir. Benzer şekilde, bir soru yönlendirici veya önyargılı bir şekilde sorulursa, verilen yanıtı etkileyebilir ve hikâyenin genel anlatısını da şekillendirebilir.”

ELİNE MİKROFON ALAN HERKES SOKAK RÖPORTAJI YAPIYOR

Sokak röportajları yapan ‘Sade vatandaş’ isimli kanalın sahibi, İÜ Gazetecilik mezunu Mehmet Koyuncu gazeteciliğin bir olayı haberleştirmek, sokak röportajının ise o olayı halkın değerlendirmesine sunmak olduğunu düşünüyor: “Bugüne kadar, konu 10 farklı teze konu oldu. Yaptığımız gazetecilik mi değil mi? Sonuç, herkes farklı düşünüyor. Bana göre gazetecilik” diyor ve bu noktaya kocaman bir parantez açıyor: “Ama eline mikrofon alan herkesin bu işi yaptığı da bir gerçek. Mesela Ahsen TV’nin yaptığı. Büyük bir utanç. Bir vatandaş ile böyle bir diyaloğa girmek hem etik değil hem de ayıp. Fikir alışverişi başka, bir fikri dayatmak başka. Zaten burada amaç vatandaşın sesini duyurmaya çalışmak değil ki olay çıkarıp izlenmek ve para kazanmak. Yaptığım röportajlarda kavga çıktığı da oluyor ama o zaman yayınlamıyorum. Taraf olmak ile işini doğru yapmak farklı şeyler.”

ARAŞTIRIN

Kendisi sokak röportajlarında nelere dikkat ediyor peki? Yanıtı şu: “Sorduğum sorunun gerçek aldığım cevabın da gerçeklikten sapmamış olmasına dikkat ediyorum. Bazen açık açık yalan konuşanlar da oluyor. O zaman da kışkırtmak yerine, ‘Ben böyle bilmiyorum, izleyicimize bunu araştırmasını tavsiye ederim’ diyerek, dip not düşüyorum. Orada vatandaşla tartışmaya ne gerek var?”