Depremden kurtuluşumuz sismik izolatörlere mi bağlı
Depremin ardından gündeme gelen önemli konulardan biri de sismik izolatörlerdi. Öyle ki depremin şiddetini azaltan bu mekanizma sayesinde Adıyaman, Gaziantep, Adana ve Malatya’daki şehir hastaneleri ayakta kaldı. Bu gerçek ile beraber birçok insan da sismik izolatör ile yapılan ev ve okul arayışına girdi. Depremi neredeyse yok derecesine azaltan sistemin maliyetleri soruşturulmaya başlandı. Sismik izolatör ve sönümleyiciler konusunda Türkiye’deki önemli isimlerden biri; İTÜ Afet Yönetimi Enstitüsü ve İnşaat Fakültesi öğretim görevlisi Fatih Sütçü ile konuştum. Diyor ki: “Sismik izolatörler muhakkak kıymetli ancak tüm konutların bu sistemle yapılması imkânsız. Sistemi tecrübesiz inşaat işçilerinin eline veremeyiz. Yoksa çok hata yaparız. Önceliğimiz sağlam binalar inşa etmek olmalı.”
İZOLATÖRLERLE DEPREMİ ÜÇTE BİR HİSSEDİYORSUNUZ
Binanın altına, binayı depremden yalıtan bazı mesnetler yerleştirilerek, depremin binaya girişinin neredeyse tamamının engellendiği sistemlere ‘sismik izolatör’ deniliyor. Yani bu sistem deprem ile yapı arasındaki direkt teması kesiyor. Başka bir deyişle topu göğsünde yumuşatıyor ve depremin yarattığı zemin hareketinin kontrollü olarak binaya aktarılmasını sağlıyor. Şöyle örnekliyor Fatih Sütçü: “İnşaatı izolatörle yapmak mümkün olduğu gibi deprem performansı yetersiz olan bir bina da sonradan izolatör ile güçlendirilebilir. Moda’da 10 katlı bir bina var. Yıkılması lazım ama yeniden yapılacak olsa 6 kat izni var. Bu sebeple bina izolatörlerle güçlendirildi. 10 katlı bu apartman; zemin katın kolonlarının tepesinden kesilip havaya kaldırıldı. Önce izolatör konulacak yerler güçlendirildi, sonra izolatörler yerleştirildi. Böylelikle bina depremi üçte bir hissedecek hale getirildi. Yani binayı İstanbul’dan Konya’ya taşımışsınız gibi oluyor.”
TOPHANE SAAT KULESİ ÖRNEĞİ
“Tophane Nusretiye Saat Kulesi mesela... Sonradan izolatörlerle güçlendirilen bir yapı. Tarihi bina. Yıkamazsın, dışına beton mantolayamazsın. Aynı şekilde kesildi, kaldırıldı, altına izolatörler konuldu. Böyle pek çok örnek var.”
ÖZEL HASTANELER SIKINTILI
2013 yılında çıkarılan yönetmelikle, 100 yatak ve üstü kapasiteli şehir hastanelerinin tümü (40-50 kadar) sismik izolatörlerle inşa edilmiş. Yeni yapılan Adıyaman, Adana, Malatya ve Gaziantep şehir hastanelerinin yerinde denetlendiğini ve sıfır hasar olduğunu belirten Sütçü, “Öyle ki Malatya’da deprem sırasında ameliyatta olan bir cerrahın elinin dahi titremediği bilgisi var” diyor. Özel hastanelerde durum ne? “Maalesef hiçbiri yapmıyor. Ki deprem bölgesindekiler de maalesef patır patır yıkıldı. Bu sistemi kullanan 3-4 veri merkezi var mesela. Akıllı işinsanları bunlar. Biliyorlar ki binanın içindeki ekipman ve beyin gücü binandan daha değerli. Bu nedenle maliyetin aslında pek de bir önemi yok.”
SONRADAN YAPTIRMAK MALİYETLİ
PEKİ bir maliyet çıkarmak istesek? Şöyle örnek veriyor: “Ortalama bir bina yaklaşık bin ton. Bu binanın kesilip havaya kaldırılması, zor bir mühendislik projesi. Yeri geliyor, lastiğin patladığında bile arabanı kriko ile nasıl kaldıracağının hesabını yapıyorsun, öyle değil mi? Ki bina havadayken deprem de olabilir. Büyük iş. Her dairesi 200 metrekare olan 10 katlı toplam 2 bin metrekarelik bir bina var diyelim. Yıkıp baştan yapmanın maliyeti yaklaşık 20-30 milyon lira. İzolatörle güçlendirirsen de aynı rakam çıkar aşağı yukarı. Ama normal yöntemle; dışına beton sarılarak, içine perde koyularak güçlendirilirse maliyet yaklaşık 5-6 milyon olur. Pahalı! Pahalı olduğu için yaygınlaşmamış.” Hemen ek bir soru daha. Sismik izolatör ile yapılan okul ya da konut var mı? “Okul yok” diyor ama 2 yıl önce Başakşehir Belediyesi’nin başlattığı 16 blok - 710 konuttan oluşan Mavera Comfort projesi var.
TÜM KONUTLARI İZOLATÖRLE YAPMAK İMKÂNSIZ
Devlet bir kanun daha çıkarsa, ‘Bundan böyle tüm binalar izolatörlerle yapılacak’ dese. “Yapamayız” yanıtını veriyor Sütçü, nedenini de şöyle açıklıyor: “Biz mühendisler normalde binaları yerinde dursun diye yaparız. Oysa izolatörlü bina hareket eder, makine gibi yani. Bunun hesabını bilen Türkiye’de toplasan 5 kişi var. Bu 5 kişi zaten hastaneleri yapıyor. Onları denetleyecek de 3 kişi var, ki biri benim. ‘Hadi bin tane de konut yapalım’ dediğiniz an kimse buna yetişemez, zaten o kadar izolatör de bulamayız. Bu sistemin montajı roket birleştirmek gibi hassastır, milimetrik hesaplarla yapılıyor.
HIZLI ADIM ATARSAK HATA YAPARIZ
Böyle bir sistemi tecrübesiz inşaat işçilerinin eline de veremeyiz, verirsek felaket olabilir. Bu sebeplerle yavaş yavaş gelişmeli bu teknoloji. Hızlı adım atarsak muhtemelen çok hata yaparız. Yapmamız gereken öncelikli olarak sağlam binalar inşa etmektir. Şu anda deprem bölgesine yeniden inşaat yapmak için de acele edilmemeli. Zira, artçıları devam eden bir bölgeye yeni konut yapılmaz, en az bir sene beklenir. Kalıba boşaltılan kek bile sallanmadan fırına koyulur. Betonu taze dökülen bir bina da deprem görürse betonu demirinden çat diye ayrılır. Dolayısıyla bölgede konteyner ya da prefabrik yapı şeklinde, geçici deprem konutlarına ağırlık ve öncelik verilmelidir.”
AĞIR HASARLI BİNALARDAN UZAK DURUN
FATİH Sütçü ile tanışmam İlker Canikligil’in Flu TV’si sayesinde oldu. Yayını izledikçe hem hayran kaldım kendisine hem hayati önem taşıyan notlar çıkardım. Sonrasında da @insaatvedeprem adını taşıyan sosyal medya hesabı üzerinden ulaştım kendisine. Kırmadı, hemen döndü. Adıyaman’da incelemeler yapan Sütçü, depremin başından beri sosyal medyada da aktif. Bölgeden gönderilen hasarlı binalara ait fotoğrafları değerlendiriyor hesabında ve ‘kesme’ çatlak gibi bariz hasarlı binalar için “Eşya almak için dahi gireyim demeyin. Ağır hasarlı binalardan uzak durun” diye uyarıyordu. Doktorasını deprem ülkesi Japonya’nın Tohoku Üniversitesi’nde yapan Sütçü, Tokyo Teknoloji Enstitüsü’nde sönümleyici ve izolatörler konusunda çalışmış. Halen İTÜ’de ders veriyor.
