Asıl mesele söndürmek değil yangın çıkmasına engel olmak
İzmir, Manisa, Muğla bir yandan Karabük, Bolu, Aydın öte yandan... Son 4 gündür, 72 farklı bölgede ciğerlerimiz yanıyor. Gerçi rüzgârın şiddetini kesmesi ve müdahalelerle birlikte 66 yangın söndürüldü, diğerlerine de müdahaleler sürüyor ancak her yaz istisnasız benzer acıları yaşıyoruz. Ve her yangının ardından aynı tartışma içinde buluyoruz kendimizi: “Yangın söndürme uçak ve helikopterlerimiz yetersiz mi?” Oysa bir yangına müdahale etmek sanıldığından daha zor. Ben değil Prof. Dr. Doğanay Tolunay söylüyor bunu ve ekliyor: “Temel stratejimiz yangın söndürmek değil yangın çıkmasını engellemek olmalı.” Peki nasıl?
YANGIN İLE MÜCADELE STRATEJİMİZİ DEĞİŞTİRMEK ZORUNDAYIZ
Orman Genel Müdürlüğünün (OGM) verilerine göre 1 Ocak-10 Ağustos 2024 tarihleri arasında, Türkiye genelinde 2 bin 337 orman yangını çıktı. Sadece 1-10 Ağustos tarihleri arasında 202 orman yangınıyla mücadele edildi. Bu da gösteriyor ki orman yangınları konusunda yaz aylarında çok ciddi sıkıtılar var. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi, Toprak İlmi ve Ekoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Haklısın” diyor, “Şu an ‘yeni yangın rejimi’ olarak adlandırılan bir süreçten geçiyoruz.” Ne demek bu? Şöyle açıklıyor: “İklim değişikliğinin etkisi ile daha sıcak, daha kurak, rüzgarların daha şiddetli olduğu dönem içindeyiz. Sıcak hava dalgaları eskiye göre haftalarca etkili oluyor. Bu da yangın rejimini değiştirmiş durumda. Ama biz ‘eski’ yangın rejimleri ile devam ediyoruz. Şöyle anlatayım; 10-15 yıl önce yani hava bu kadar sıcak değilken stratejimiz, ‘20 dakika içinde müdahale ederiz’ şeklindeydi. Ancak şu anda gölgede bile 40-45 derece sıcaklık var. Haliyle 20 dakikada yani siz müdahale edene kadar yangın daha geniş bölgelere yayılmış oluyor. Nitekim İzmir ve diğer yangınlara 15 dakika içinde müdahale edildiği bilgisi paylaşıldı. Ama yine de binlerce hektar kül oldu. Bu da gösteriyor ki yangın stratejilerimizi değiştirmek zorundayız. Bunun için de yangınların çıkış nedenlerini iyi analiz etmemiz gerek.”
YÜZDE 90 İNSAN ELİYLE
Peki neden çıkıyor yangınlar? Bilinçli olarak çıkarıldığı gibi (ki son 10 yılda sadece 4 yangın terör sebebi ile çıkmış) yangınların yaygın olarak yüzde 90 insan eliyle; ihmaller ve hatalardan kaynaklı, olduğunu söylüyor Prof. Dr. Tolunay: “10 yıl önce bin civarında yangın çıkıyordu. Şimdi ise 2 bin 300’ü geçti. Demek bir yerde eksiklerimiz var.”
YASAKLAR VAR AMA DENETİM YOK
Nedir eksiklerimiz? Prof. Dr. Tolunay’ın yanıtı şu: “Mesela orman içindeki tarım alanlarında anız yakmak kesinlikle yasak. 30 yıldır bu meslekteyim, hala anız kaynaklı orman yangınları çıkıyor. Aynı şekilde orman alanı içinde piknik yapmak da yasak. Hele de yangın riskinin yüksek olduğu aylarda. Ancak cuma günü İzmir’de başlayan yangın da piknik kaynaklı. Anlayacağın, ‘Yasak’ var ama denetim yok! Ayrıca bu yasaklar vatandaşa da yeterince duyurulmuyor. Özellikle de sıcak hava dalgasının hayli etkin olduğu dönemlerde medya- sosyal medya eli ile olduğu kadar belediye, muhtarlıklar hatta bazen de cami hoparlörlerinden, vatandaşlar yangına karşı uyarılmalı, yasaklar, nedenleri ve kişilere düşen sorumluluklar anlatılmalıdır.”
ELEKTRİK NAKİL HATLARINA DİKKAT
“Hiç değinilmeyen bir başka sorun da elektrik nakil hatlarıdır. Orman içinden geçiyor. Son 5 yılda çıkan yangınların yüzde 20’si bundan kaynaklı. (Orman içindeki enerji tesisi ve iletim hatları sayısı 40 bin civarında) Bu hatlar yangına dayanıklı olmalı. Ayrıca bakımlarının düzenli yapılması, altındaki kuru otların temizlenmesi gibi önlemler alınmalı. Yine ormanlık alanların içinde çok sayıdaki tarım alanı hobi bahçesine dönüştürülmüş durumda. Bu da ormanda yoğun bir insan trafiği yaratıyor.”
ŞEHİRLER ORMAN SINIRINA DAYANDI
“2020’de Hatay İskenderun’da çıkan orman yangını 3 ilçeye yayılmıştı. Gördük ki orman yangınları artık kentlere de dayanıyor. Çünkü ormana 100-150 metreye kadar imar izni var. Bu da acilen değiştirilmeli. Bir diğer konu da çocukların bilinçlendirilmesi. 2021’deki büyük Manavgat ile Manisa yangınlarını çocuklar çıkarmıştı. İzmir Çeşme’de 3 kişinin hayatını kaybettiği orman yangını ise iş makinasından çıkan kıvılcımdan başlamıştı. İzmarit ve cam şişelerin ormanlık alanlara atılması da hayli önemli bir sorun. Bu konularda hem yetişkinlere hem çocuklara muhakkak eğitimler verilmeli.
HAVADAN MÜDAHALE YAPILMIYOR MU
Kamuoyunda sıklıkla tartışıldığı gibi orman yangınlarına havadan müdahalede ekipman konusunda bir sıkıntı var mı? 2021 Manavgat yangının ardından helikopter, uçak, kara aracı ve arasöz konusunda büyük bir iyileştirme yapıldığını söyleyen Prof. Dr. Tolunay, “Ülke genelinde 26 uçak, 105 helikopter var. Ancak isterseniz bin uçak alın, yüzlerce helikopteriniz olsun... Fark etmez! Bir yangına aynı anda onlarca hava aracının müdahale etme şansı zaten yok! Çünkü her aracın bir rotası vardır. ‘Gece görüşlü helikopter yok mu?’ deniyor. Var. Hatta gece görüşlü kasklar da var. Ancak bunların kullanılabilmesi/ gece uçabilmesi için gündüz uçup, bir rota belirlenmesi lazım. Yani müdahale sizin sandığınız gibi, ‘uçaklar uçsun, suyu boşaltsın, yangın sönsün’ kadar kolay değil.”
3 PİLOTUMUZ ÖLDÜ
“Daha geçen yıl gece görüşlü bir helikopter, Tahtalı Barajından su alırken düştü, 3 pilotumuz hayatını kaybetti. Gündüzden rota belirlenmezse pilotun elektrik teli, ağaç dalı gibi bir engele takılması olası. Dolayısıyla orman yangınları ile mücadele, ekipmanınızın çokluğu ile değil en üst düzeyden en altta kadar hepimizin saydığım yaklaşımları benimsemesi ve yangın çıktıktan sonra değil yangın çıkmaması için bir strateji geliştirmesi ile mümkün” yorumunda bulunuyor.
