Enflasyon beklentisi de zamlandı

AKARYAKIT ve alkollü içkiye yapılan vergi zamlarının ardından, piyasalar hemen aylık ve yılsonu enflasyon tahminlerini yükseltmeye başladılar. Merkez Bankası’nın daha iki ay önce yüzde 6.5’den 6.2’ye indirdiği enflasyon tahmininin gerçekleşme imkanı ise artık hiç kalmadı. Piyasa raporlarında eylül ayına ilişkin enflasyon tahminlerinin 0.6-0.8 arasında artırıldığını görüyoruz. Bir başka deyişle eylül ayı enflasyonu için yapılan 0.7-0.9 arasındaki tahminlerin yüzde 1.5 civarına yükseltildiğine şahit olduk.

Zamlar eylüle yansıyacak

Yapılan son zamların, ayda iki kez alınan fiyatlar nedeniyle,  yarısının eylül ayına yansıyacağını biliyoruz. Başka bir zam olmasa bile, geçen hafta sonunda yapılan zamlar ekim ayı enflasyonunda da 0,6-0.7’lik artışlar yaratacak.  Tabi ki bu durum yeni zamlar gelmemesi halinde ya da yapılan bu zamların ikincil etkilerinin gelmemesi halinde geçerli. Özellikle akaryakıt fiyatlarındaki artışın ulaştırma başta olmak üzere ikincil etkilerinin fazla olduğunu, alkollü içeceklere yapılan vergi zamlarının eğlence ve lokanta ücretlerini artırdığını da biliyoruz. O nedenle son zamların ikincil etkileriyle birlikte toplam ne kadarlık bir enflasyon etkisi olacağını görmek için bir-iki ay beklemek gerekecek. Piyasa analizlerinde yıl sonu enflasyonu için, artık yüzde 7 ve üzeri tahminler yapılıyor. Yapılan ve ardı gelecek zamların ardından piyasa analiz raporlarındaki yılsonu tahminlerinin yüzde 7.5-8’e çıkması bekleniyor.

Doğalgazda ince çalışma

Ekim ayında beklenen zamların başında doğalgaz ve buna bağlı olarak elektrik fiyatlarına yapılacak zamlar geliyor. Doğalgazdaki dünya fiyatları artışının iç fiyatlara yansıtılmadığını, dolayısıyla gerekli zam oranının biriktiğini, mutlaka yüzde 10’un üzerinde fiyat artışı gerektiğini biliyoruz. Ancak özellikle Başbakan Tayyip Erdoğan’ın baskısıyla, dünya fiyatlarındaki ve kurlardaki artış doğalgaz fiyatlarına yansıtılmıyor. Geçen dönem yani 3 ay önce de Enerji Bakanlığı’nın doğalgaza zam istediğini ama Başbakanın bu zammı engellediğini biliyoruz. Enerji Bakanlığı yetkilileri yine zam oranı üzerinde çalışıyorlar. Ancak yine “ne kadar az zam yaparız” hesabının yapıldığı, Başbakanı ikna edecek zam oranının belirlenmesine çalışıldığını öğrendik.

Yine Botaş kullanılacak

Botaş’ın borcunu ödememesi nedeniyle vergi gelirlerinde kayıp yaşandığı, Maliye Bakanı bundan yakındığı halde, yine vergi ödemeyip, gerekli zammın düşük tutulması için Botaş’ın kullanılmasının konuşulduğu söyleniyor.Yani ekim başında mutlaka doğalgaza zam  gerekiyor ama bu oran başka bedelleri olmasına rağmen düşük tutulmaya çalışılacak. Bunun yanında artan maliyetler nedeniyle elektrik fiyatlarına da zam gelmesi gerekiyor ama bu oranın ne olacağı doğalgaz fiyatlarına bağlı olacak.

Gerekçe sadece güvenlik değil tüm harcamalar arttı

GELEN bu vergi zamlarıyla birlikte nedeni de tartışılmaya başlandı. Nedeni açık; bütçe açıklarının hızla yükseliyor olması... Başbakan Yardımcı Ali Babacan bütçe açığının milli gelirin yüzde 1.5’inden 2.5’e yükseleceğini söylemişti. Şimdi sorulardan biri yapılan bu zamlarla yüzde 2.5’a çıkacak açık mı geri çekilmeye çalışılıyor, yoksa 2.5’in üzerine çıkma ihtimali mi giderilmeye çalışılıyor?
Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı, zamların öncesinde yaptığı konuşmada “Yüzde 1.5’e indirmek için yapılan zamların enflasyonda ne kadar düşüş olacağını belirleyeceğini” söylemişti. Ancak şahsen bu zamların açığın yüzde 2.5’da tutulması için yapıldığını, çünkü henüz müteahhitlik borçları başta olmak üzere kamunun birikmiş borçlarının ödeneceğini, seçim yaklaşırken bu harcamaların tutulamayıp artacağını, dolayısıyla açığın bu zamlarla milli gelirin 2.5’inde tutulmasına çalışıldığını düşünüyorum. Yoksa çok daha büyük olacaktı.

Hızlı artış

Zamların yani büyüyen bütçe açıklarının nedeni ise açık; büyüme oranı düştüğü için, çarpık vergi sisteminin de etkisiyle, gelirler artmıyor buna karşılık harcamalar hızla artmaya devam ediyor. Hangi harcamalar diye baktığınızda hemen hemen tüm harcamalarda artış görüyorsunuz. Örneğin yaşanan terör ve dış sıkıntılar nedeniyle güvenlik harcamaları da artıyor. Ancak güvenlik harcamalarını bütçede yazılı kalemlere baktığımızda tam olarak göremiyoruz . Gördüğümüz bütçe kalemlerindeki son iki aydaki artış ise oranı yüksek olsa bile bütçedeki bozulmada diğer büyük kalemlere göre daha marjinal etki yapıyor.
Bunun yanında sosyal güvenlik harcamaları için bütçeden yapılan transferlerin çok daha büyük miktarlara ulaştığı, uzun yıllardır ilk kez bütçenin en büyük kalemlerinden personel harcamalarında ciddi artışlar yaşandığını, bu arada Ulaştırma Bakanlığı başta olmak üzere yatırımcı bakanlıkların harcamalarında hesapta olmayan çok büyük artışlar yaşandığını görüyoruz. Yani zamlar tümüyle harcamalardaki artış nedeniyle yapılmak zorunda kalındı.

Benzine vergi zammı 25 değil 35 kuruş oldu

Son ÖTV zammı ile birlikte yükselen akaryakıt fiyatları kafaları da karıştırdı. Dün bazı gazetelerde ÖTV zammı sonrasında benzin ve motorin fiyatlarının 25 kuruş arttığı ifade edilirken bu artış Hürriyet dahil bazı gazetelerde 35 kuruş olarak yer aldı. Anadolu Ajansı’nın cumartesi günü abonelerine geçtiği haberde de benzin fiyatlarındaki artış 25 kuruş olarak verildi. Benzin ve motorindeki fiyat artışı gerçekte 35 kuruştu. Akaryakıt bayileri 19 Eylül’de bayilerine 10 kuruşluk benzin indirim mesajı 22 Eylül’de ise hem motorin hem de benzinde 35 kuruşluk artış mesajı geçti. Benzindeki 10 kuruşluk indirim otomatik fiyatlandırmadan kaynaklanıyordu. Yanıltıcı haberlerde benzin fiyatlarındaki bu indirim 35 kuruşluk ÖTV zammını 10 kuruş eritmiş oldu. Bunun önemini önümüzdeki günlerde daha iyi anlayacağız. Çünkü dünya petrol fiyatlarının düştüğü, dolayısıyla otomatik fiyatın indirildiği dönemde ÖTV zammı yapılarak net etki, daha azmış gibi gösterilmeye çalışıldı. Yani dünya petrol fiyatları artmaya başladığında, artış da daha fazla gözükecek...

Benzin fiyatı 10 yılda yüzde 170 arttı (TL/litre)

2003 1.75
2004 2.30
2005 2.56
2006 2.56
2007 2.76
2008 2.78
2009 3.37
2010 3.83
2011 4.25
2012 4.74

Türkiye dünya ikincisi (Euro/litre)

Norveç 2.06
TÜRKİYE 2.02
İtalya 1.88
Danimarka 1.87
Hollanda 1.87
İsveç 1.82
Portekiz 1.80
İngiltere 1.76
Almanya 1.72
Amerika 0.81