Uzun dönemli bütçenin işlevleri

Her yıl yapılan bütçeler kamu finansmanında izlenecek uzun dönemli stratejiler konusunda fazla bir bilgi vermezler. Cari yılda kamu finansmanının nasıl şekilleneceği konusunda yıllık bütçeler ipuçları verirler.

Uzun dönemli stratejiler ancak birden fazla yılı kapsayan devlet bütçesi hazırlamakla oluşturulabilir. Bu düşüncenin bir parçası olarak, 1960 Anayasası’nın getirdiği Beş Yıllık Plan uygulaması zaman içinde en hafif deyimiyle yozlaştırılmıştır. Planın bağlayıcılığı olmadığı gibi, planlar hazırlayan iktidarlar tarafından dahi bir daha bakılmayan bir doküman halini almıştır.

YARINI GÖRMEK

Uzun dönemli bütçe hazırlanması ve uygulanması Beş Yıllık Plan uygulamalarından farklı olmalıdır. Ekonominin genel dengesinden çok, bütçe harcamalarının yönlendirileceği alanlar saptanmalı, gelirlerin tahsis edileceği yapısal alanlar belirlenmelidir.

Örneğin, her yıl bütçe gelirlerindeki olası reel artışlar emek maliyeti üzerindeki vergi yükünün azaltılmasına yönelik olarak feragat edilebilmelidir. Aynı şekilde, sosyal güvenlik sisteminin finansman açıklarının toplan faiz dışı harcamaların içindeki payı önce sabit, sonra da indirilmeye çalışılmalıdır.

IMF ile son yapılan standby düzenlemesinde sosyal güvenlik sisteminin açıkları konusunda bu yönde bir adım atılmış görünmektedir. Ama, bunun nasıl gerçekleştirileceği konusunda tüm bütçe kalemleri bilinmediğinden fazla bir bilgimiz yoktur.

2001 Krizi’nden sonra çok yılı kapsayan bütçe uygulamasına geçileceği söylenmişti. Henüz, bu konuda kamuoyunun dikkatine gelmiş somut adımlar atılmadı. Bu çeşit bir uygulamaya geçildiğinde, iktidarların kamu finansmanı açısından ellerindeki seçenekler çok daha iyi görünecektir. İlerideki yılların gelirlerini ipotek altına alabilecek uygulamaların sonuçları daha iyi saptanabilecektir. Kısacası, bugün alınan kararların yarınki seçenekleri nasıl kısıtlayabildiği ve genel hedeflerden sapma olasılıkları çok daha iyi analiz edilebilecektir. Kamu finansmanında daha bilinçli kararlar alınabilecektir.

KALICI İSTİKRAR

Çok yılı kapsayan bütçeler, inandırıcı oldukları taktirde, ekonomik birimlerin ileriye dönük beklentilerini şekillendirme açısından da önemli bir rol oynayacaktır. Ekonomik istikrara en büyük tehditlerden biri iktidarların ileride kamu finansmanında disiplini kaybedeceği beklentisidir.

Örneğin, Amerikan ekonomisinin son dönemde risklerinin artmış olmasında bugünkü kamu finansman açıkları yanında, açıkların gelecekteki olası olumsuz gidişatı çok büyük etkenlerdendir. Bu konuda inandırıcı önlemlerin açıklanmamış olması beklentileri daha da kötüleştirmektedir. Halbuki, geçmişte, çok yılı kapsayan bir program çerçevesinde bütçe açıklarının kapatılacağı yönünde adımların atılması hem inandırıcı olmuştu hem de uzun dönem fiyat istikrarı içinde yüksek ekonomik büyümenin gerçekleşmesine neden olmuştu.

Sürdürülebilir büyümenin gerçekleştirilmesi ve ekonomik istikrarı tehdit edebilecek risklerin azaltılması açısından çok yılı kapsayan bütçelerin hazırlanıp ciddiyetle uygulanmaları Türkiye ekonomisine her açıdan çok şey kazandıracaktır.