Siyasetçi ve bilim kadını: İskenderiyeli Hypatia

Ünlü matematikçi İskenderiyeli Theon'un kızıdır. Doğal olarak, matematik eğitimini babasından almıştır. Otuz yaşına geldiğinde İskenderiye'de Plato'cu okulun başına gelmiştir. Okulda matematik ve felsefe dersleri vermiştir. Özellikle Neo-Plato'cu felsefenin hocalığını yapmıştır. Hypatia'nın verdiği dersler Neo-Plato'cu akımın babası olarak bilinen Plotinus ve akımın öncülerinden Iamblichus'un öğretilerinden esinlenmiştir.

Plotinus öğretisine göre, insan düşüncesinin ve konuştuğu dilin erişemeyeceği bir 'son gerçek' (ultimate reality) vardır. Hayatın amacı da, tam olarak tanımlanamayan bu gerçeği bulmaktır. Iamblichus daha da ileri giderek 'son gerçek' kavramını sınıflandırmış ve bu kavramın altında başka gerçekler de olduğu savını geliştirmiştir. Hypatia bu felsefi fikirleri kendinden önceki düşünürlere göre çok daha bilimsel bir vurguyla öğretmiştir.

SİYASET

Hıristiyan dünyasında, Hypatia, öğrenmenin ve öğretmenin sembolü olarak görülmüştür. Bir çok ünlü kişinin öğretmeni olmuştur. Bunlar arasında daha sonra Ptolemais'in Bişop'u olacak Synesius of Cyrene de vardır. Synesius'un Hypatia'ya yazdığı mektuplar günümüze kadar ulaşmıştır. Hypatia'nın başarılarını buradan öğreniyoruz.

Cyril (daha sonra Saint Cyril unvanını aldı) 412 yılında İskenderiye Patriği oldu. Şehrin Romalı bölgesinin başı Orestes ile kilise-devlet ayırımı üzerine amansız bir mücadele başladı. Hypatia'nın Orestes'in arkadaşı olması nedeniyle, mücadele Hypatia'nın öğretilerine sıçradı. Hypatia o dönemdeki ayaklanmaların en büyük nedenlerinden biri oldu. Dincilerin korkulu rüyası haline geldi. Laik düşüncenin ilk mücadelesi böyle başladı.

Bir belgeye göre, birkaç yıl sonra, Cyril'in destekçilerinden ve Hıristiyanların fanatik bir bölümü tarafından Hypatia hunharca katledildi. Bir başka kaynak Hypatia'nın mürit Peter'in liderliğindeki bir İskenderiye mafyası tarafından öldürüldüğünü yazar. Bilinen tek gerçek Hypatia, kendisinin bilimsel gücünden korkan Hıristiyanlar tarafından öldürüldüğüdür. Bu tarihten sonra da İskenderiye bir bilim kenti olma kimliğini kaybetmeye başlamıştır.

YAPTIKLARI

Hypatia'nın matematikte özgün eserler verip vermediği bilinmemektedir. Ama, babası Theon'un matematik alanındaki çalışmalarına katkılar yaptığı bilinmektedir. Theon'un, Ptolemy'inin çalışması üzerine hazırladığı on bir bölümlük yorumları ve Öklid'in Elements eserinin yeni yorumunu hazırlamasında Hypatia'nın büyük katkıları olmuştur.

Hypatia'nın ayrıca Diophantus'un Arithmetica, Apollonius'un Conics adlı eserleriyle Ptolemy'nin astronomy alanındaki çalışmalarına yorumlar yazdığı konusunda bazı tezler vardır. Ne yazık ki, Synesius'un Hypatia'ya yazdığı mektuplar dışında günümüze Hypatia'dan kalmış hiçbir yazılı belge yoktur. Mektuplardan Synesius'un astrolabe ve hydroscope yapımı konusunda Hypatia'nın önerilerini sorduğunu öğreniyoruz.

Girdiği siyasi mücadelenin başlarında kırk beş yaşında ölmüş. Matematik dünyası 1700'lü yıllara kadar bir başka kadın matematikçiyle karşılaşmamış. En azından böyle birinin varlığını ben bilmiyorum. Devam edeceğim.