Rekabet üzerine çeşitlemeler (13)

Üretken olmayan faaliyetlerde zaten kıt olan ekonomik kaynaklar harcanır. Yani, belli bir maliyet yüklenilir. Ama, üstlenilen maliyetin sermaye ya da emek gibi üretime hiçbir katkısı yoktur. Dolayısıyla, üretken olmayan faaliyetlerin olduğu ekonomilerde aynı kıt kaynaklarla daha az üretim yapılması söz konusudur.

RÜŞVET-BAHŞİŞ

Neden üretken olmayan faaliyetler vardır? Genellikle, düzenlemelerin çok kısıtlayıcı olduğu ve/veya yetkinin kısıtlı ellerde toplandığı ortamlarda üretken olmayan faaliyetler de yeşerip gelişmeye başlar. İşin aslı ayırımcılıktır. Ayırımcılık bir maliyetle elde edilir. Yarışta kural dışı öne geçmenin maliyeti ödenir.

Otoritenin yürürlüğe koyduğu düzenlemelerin etrafından dolaşmak ya da düzenlemelere düpedüz muhalefet etmek, etmeye izin verilmesi, doğal olarak, aynı işi yapanlar arasında bir ayırımcılığa neden olur. Genelden ayrışarak ekonomik çıkar elde etmenin mümkün olduğu durumlarda elde edilecek çıkarın bölüşülmesi söz konusu olacaktır. Rüşvet bu aşamada devreye girecektir.

Bu çeşit rüşvet ilişkisi bir ekonomide mutlaka yürürlükteki düzenlemeler çerçevesindeki üretim potansiyelini azaltmaz. Çünkü, kurallar çerçevesinde üretim potansiyeli zaten daraltılmıştır. Kurallara muhalefet yoluyla sağlanan ekonomik çıkarlar bir anlamda normal düzende elde edilemeyecek çıkarlardır. Bu olaya rantın paylaşılması denir.

Bir diğer rüşvet türü zaten yapılması gereken bir işin yetkinin sınırlı sayıdaki ellerde toplanması nedeniyle resmi olmayan bir biçimde ücret karşılığı yapılmasıdır. Doğu toplumları buna rüşvet değil, bahşiş derler. Burada ifade edilen bahşiş kavramı lokantada garsona bırakılan bahşişle karşılaştırılmamalıdır. Bu çeşit bahşiş ekonomideki üretim potansiyelini zedeleyen üretken olmayan faaliyetlerin arasına girer.

REKABETİN DÜŞMANI

İster rant bölüşme yoluyla olsun, ister yetkinin kullanmasına yönelik resmi olmayan ücretlendirme yoluyla olsun, rüşvet rekabeti sakatlar. Rant bölüşme durumunda, kurallar çerçevesinde hareket ederek rant yaratamayanlar, yaratanlara göre, mağdur duruma düşeceklerdir.

Devlet arazisini işgal edip gecekondu yaptıktan sonra siyasi çıkarlarla affa uğrayanları bu şekilde sınıflandırabiliriz. Çünkü, devlet arazisini işgal etme cesaretini gösterememiş ama aynı ekonomik olanaklara sahip olanlar hala mülk sahibi olmamış olabilirler.

Gümrükten malını çekmek isteyen bir tüccar bahşiş vermediği için malını çekemeyip ek depo kirası vermeye mahkum olduğunda da rekabet zedelenmiş olmaktadır. Bahşişi verenler işlerini çok çabuk halledebilirken, bahşiş vermeyenlerin yüklendiği maliyet çok daha ağır olabilmektedir.

En geniş anlamda, rüşvetin arkasında, belli bir otoritenin kişisel çıkarlar için kullanılması yatar. Otoritenin amaçları dışında, kuralsızlığa göz yummak için kullanılması rekabetin en azılı düşmanlarından biridir.