Enflasyon, kur ve para arzı

Birinci Dünya Savaşı sonrası bazı Avrupa ekonomileri hiperenflasyon ile tanıştılar. Savaşın yarattığı yıkımı kısa zamanda tersine çevirme çabaları bu ülkelerde kamu finansmanı perişan etti. Perişan olan kamu finansmanı daima yüksek enflasyon anlamına gelir. Bazı Avrupa ülkelerinde de böyle oldu.

Enflasyonu analiz ederken hiperenflasyon bir uç örnektir. Ama, öğretici örnekler de genellikle çok çarpıcı olan uç örneklerdir. Bu açıdan, hiperenflasyon yaşayıp sonradan fiyat istikrarını yakalayabilmiş ülkelerden alınacak çok fazla dersler vardır.

KUR DEĞİŞMEZ

Enflasyonist döneme girerken en az artan makro ekonomik değişken para arzıdır. Enflasyon, para arzı artışının üzerinde gerçekleşir. Artışı en yüksek değişken ise kurlardır. Örneğin, Avusturya’da para arzı yılda yüzde 200 artarken, enflasyon aynı dönemde yüzde 300 olmuştur. Buna karşılık, kurlar yıllık bazda yüzde 6000 artmıştır.

Aynı şekilde, Almanya’da para arzı yüzde 200 artarken, enflasyon yüzde 5100 olmuş, kurlar ise yüzde 80 bine yakın artmıştır. Polonya ve Macaristan’da benzer eğilimler söz konusudur.

Bu ülkeler hiperenflasyonu durdurup göreli bir fiyat istikrarı yakaladıkları dönemde ise makro ekonomik değişkenler arasındaki ilişki çok daha ilginçtir. Yıllık bazda enflasyon düşerken en fazla artan değişken para arzıdır. Para arzı bu ülkelerde enflasyonun çok üzerinde artarken, döviz kurları nominal olarak ya sabittir ya da düşmektedir.

Örneğin, enflasyon yüzde 20’ye indiği halde, sabit kur rejimi altında Avusturya’da para arzı artışı yüzde 100 olmuştur. Benzer bir gelişme Almanya’da da söz konusudur. Sabit kur rejimine geçen Almanya’da yıllık enflasyon yüzde 10’a düştüğü halde, para arzı bir yıl içinde ikiye katlanmıştır.

Bu dönemde Polonya ve Macaristan dalgalı kur rejimi altında enflasyon ile mücadele etmişlerdir. Sonuç değişmemiştir. Polonya’da enflasyon değil, deflasyon yaşanırken, kurlar nominal olarak değişmemiş, para arzı ise yüzde 300 artmıştır. Macaristan da ise kurlar nominal olarak düşerken, enflasyon yıllık yüzde 20 olmuş, para arzı aynı dönemde yüzde 300 artmıştır.

Bu rakamları yorumlamaya yarın devam edeceğim.

(*) Dr. Mahfi Eğilmez ve Dr. Ercan Kumcu, Ekonomi Politikası: Teori ve Türkiye Uygulaması, Remzi Kitabevi, 2004, 6. Basım.