Enis Berberoğlu: IMF'li günlerin öbür yüzü (8)

Enis BERBEROĞLU

ABD'de kiralar donunca ne oldu?

ABD'de 1943 yılı eylül ayında gazete manşetleri iki büyük haberin işgali altındaydı: ‘‘Kızıl Ordu Dinyeper Nehri'ni aştı’’ ve ‘‘New York'ta kiralar donduruldu...’’ ( Kaynak: Daily News Gazetesi, 15 Haziran 1997).

İlk haber İkinci Dünya Savaşı'nın kaderini değiştirdi. Sovyet ordusu, Naziler'i Berlin'e kadar kovaladı. Ama bugün ortada ne Sovyetler var, ne de Naziler. Dinyeper Nehri de özgür ve bağımsız Ukrayna topraklarından akıyor.

Öteki manşetin öyküsüne gelince... Sanırım yerli liberaller için hayal kırıcı olacak ama, ABD'de kira kontrolü 56 yıldır sürüyor...

* * *

1970'li yıllar ABD'de kira kontrolünün en popüler olduğu dönemdi.

Başkan Richard Nixon, 1971 yılında ücret ve fiyatları dondurdu. 1980'li yıllarda ABD nüfusunun yüzde 20'sinin, kira kontrolü uygulanan konutlarda oturduğu hesaplanıyordu. New York'taki 1.7 milyon konuttan 1 milyonunda kira kontrolüne uyulduğu biliniyor. 2 milyon New York sakini piyasa rayicine göre çok ucuz evlerde yaşamanın keyfini sürüyor.

New York hakkındaki bilgisi yayımlanmış kitabıyla sabit Serdar Turgut'a sorduk... Anlattığına göre bu ucuz ama keyifli evler daha çok ABD'li liberal ve entelektüel kesimin işgali altındaymış...

Belki de kira kontrolünün hálá sürmesi bu yüzdendir. Kim bilir...

* * *

İşin şakası bir yana, yukarıdaki bilgiyi, hükümetin gelecek yıl için kira artışlarını yüzde 25'le sınırlama kararını ‘‘kökü dışarıda ideolojilere’’ bağlayanlara, yeniden düşünme fırsatı tanımak için aktardık.

Yoksa ABD'de kira kontrolü uygulanması, bu modelin iyi işlediğine kanıt teşkil etmez. Nitekim ABD'de yarım asırlık kira kontrolü uygulamasının piyasa dinamiklerini altüst eden etkileri ortada:

1) Daha yüksek kira: ABD emlak piyasasında aslında iki ayrı yapı söz konusu... Bazı evlerin kiraları piyasa rayicine göre belirleniyor, diğerleri devlet kontrolünde kalıyor. Bu ikili yapı piyasayı bozuyor. Kira kontrolü uygulanmayan binalardaki artış, piyasa rayicinin çok üstüne çıkıyor. Nitekim, kira kontrolü uygulanan ve uygulanmayan yörelerin kira ortalaması kıyaslandığında bu bozukluk hemen görülüyor. Yani, kiraları sınırlı tutmak isteyen bir sistem, aslında ortalama kiraları rayicin üstüne çekebiliyor.

2) Yaşam boyu kiracı: Kira kontrolü, evin içinde bulunan kiracıya yarıyor, yenisine değil. Çünkü bu kadar ucuz ev bulan asla taşınmıyor. Devlet aslında bir ucuz kira tekeli yaratılmasına yardımcı oluyor. (Kaynak: Cato Politika Analizi, No: 274, 21 Mayıs 1997, İnternet Belgesi).

* * *

Türkiye'de kira artışına sınır konulması, ABD'deki gibi sosyal bir amaç gütmekten çok, enflasyonla mücadele programının bir parçası olma niteliğini taşıyor. Muhaliflerin ve destek çıkanların, bu tedbirin maksadını aşan yorumlarda bulunması ise sadece kafa karıştırıyor.