Mor Çatı'dan bir 'araştırmacı vakıfçılık' örneği daha: Şiddet Önleme Merkezleri ne durumda?

O yüzden, devletin kadınları ve çocukları bu şiddetten, cinayetlerden koruma iddiasıyla açtığı merkezlerin şu anki durumunu ortaya koyan bir araştırmanın da bu gündemde kendine bir yer açabilmesi gerek. Geçen yıl, bir “araştırmacı vakıfçılık” örneği sergileyerek yasal olmasına rağmen, dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “kürtaj cinayettir” demesinden itibaren İstanbul'da kamu hastanelerinin çoğunda kürtaj yapılmadığını ortaya çıkaran Mor Çatı, yeni bir araştırmaya imza attı. Bu araştırmayla da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın 22 şehirde açacağı yeni Şiddet Önleme Merkezleri’nin kuruluş esaslarına aykırı hazırlıklar içinde olduğu ortaya çıktı.

81 YERİNE 14 MERKEZ

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, şiddete maruz kalan kadın ve çocuklara hizmet verecek Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri (ŞÖNİM) açmaya 2012 yılında başlamış, mağdurlara 7/24 sığınak hizmeti, psiko-sosyal, hukuk, sağlık, istihdam, eğitim desteği verecek bu merkezlerin, 81 kente yaygınlaştırılacağı her fırsatta açıklanmıştı. Ancak aradan geçen üç yıla rağmen, şu an sadece 14 şehirde ŞÖNİM var ve hâlâ pilot uygulamadalar. Üç yıldır da pek çok sorun, şikayet ve eksikliklerle çalışıyorlar.

Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı geçen yıl, İstanbul'da 37 kamu hastanesinden 12’sinde "hiçbir şekilde kürtaj yapılmadığını", 17’sinde ise sadece tıbbi komplikasyon durumunda heyet kararıyla yapılabildiğini, sadece üç hastanede isteğe bağlı kürtaj yapılabildiğini ortaya çıkarmıştı. Şimdi de bakanlığın kurduğunu belirttiği yeni ŞÖNİM’lerin kuruluş esaslarına aykırı hazırlıklarını gözler önüne serdi.

Bunun için önce Bilgi Edinme hakkını kullanarak Bakanlığa Türkiye genelindeki ŞÖNİM’lere ilişkin sorular sordu. Soruların ‘bazılarına’ cevap veren Bakanlık, Haziran 2015 itibariyle 22 şehirde daha ŞÖNİM açılmasına onay verildiğini belirtti. Böylece, Türkiye genelindeki ŞÖNİM sayısı, 81 olmasa da 36’ya ulaşacaktı. Ancak nasıl? Mor Çatı’dan Açelya Uçan ve Hazal Günel, bu 22 şehirdeki Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerini tek tek arayarak bilgi topladı. Hazırladıkları rapora göre, 22 şehrin hiçbirinde ŞÖNİM’ler tam olarak faaliyete geçmemişti. Kimilerinde henüz yazışma ve planlar yapılırken, kimilerinde yetkililerin konuya ilişkin çok az bilgisi vardı.

7/24 HİZMET VEREMEYİZ Kİ!

Görevlilerin neredeyse tamamı, yasada, sığınakların işleyişine ilişkin yönetmelikte ve bakanlık web sitesinde yer alan “ŞÖNİM’in sahip olması gereken fiziksel özellikler”den ve 7/24 hizmet şartından habersizdi. Bir yetkilinin “hiçbir ŞÖNİM 7/24 hizmet vermez ki” cümlesi bunu özetler nitelikteydi. Araştırma, ŞÖNİM’lerin sadece birkaçının 24 saat hizmet verdiğini ortaya çıkardı. Yeni açılacak ŞÖNİM’lerin fiziksel yapısı da hali hazırda hizmet verenlerde olduğu gibi, hedeflenen hizmete uygun değildi. Kadınların kolaylıkla ulaşabileceği merkezi yerlerde kurulmamışlar, ayrıca mağdurlarla şiddet gösterenlere aynı çatı altında hizmet vermeye hazırlanıyorlardı. Kadınların adliyede, hatta ziyarete gittikleri cezaevinde bile eşleri, sevgilileri, eski eşleri tarafından öldürülebildiği göz önüne alındığında, bu ciddi bir sorundu.

YÖNTEM KARMAŞASI ORTAYA ÇIKTI

İl müdürlüklerinden 8’i altyapı tamamlandığında yeni bir binada hizmet verileceğini, 12’si ise ayrı binalarının olmadığını söyledi. Bir yetkili, ŞÖNİM’lerin adresinin gizli olması gerektiğinden dolayı bilgi veremeyeceğini belirtti. Oysa adresi gizli olması gereken sığınaktı, Tam tersine ŞÖNİM’ler, mağdurların kolayca ulaşabilmesi için bilinen bir yerde olmalıydı. Mor Çatı’dan Açelya Uçan konuya şöyle açıklık getirdi: “ŞÖNİM’ler tüm kadınların ulaşabileceği yerlerde ve 7/24 hizmet vermekle yükümlü kurumlardır. Mevcut ŞÖNİM’lerde bu konuda zorluklar yaşanıyor. Kadınlar ŞÖNİM’i 24 saat arayabilseler de her zaman destek alabilecekleri bir uzman bulamıyorlar.”

Bu yöntem karmaşası, başka bir yetkilinin ŞÖNİM ve sığınağın aynı binada faaliyet göstermeye başlayacağını söylemesiyle de ortaya çıktı. Ona göre, “giriş ve çıkışları ayrı olacağı için sorun olmayacaktı!” Bir başka yetkili ise "Ben aslında istedim ki ikisi aynı binada olsun" şeklinde, uzmanlıktan çok uzak görüşünü ortaya koydu. Mor Çatı araştırması, şehirlerin çoğunda yeni, olması gereken şartlara sahip ŞÖNİM’ler kurulması yerine, çeşitli bakanlık binalarında ayrılan bir ya da birkaç odada hizmet verileceğini gösterdi.

PERSONEL DONANIMLI DEĞİL

Mor Çatı’nın sorularından biri de ŞÖNİM’lerde hangi meslek gruplarından, kaç kişinin çalıştığına ilişkindi. 13 şehirde kadro, kesin olmamakla birlikte belirlenmişti: Şiddet başvurusu alabilecek ve bu alanda çalışabilmesi için gerekli donanıma sahip sosyal çalışmacılar yerine, öğretmen, çocuk gelişimi uzmanı gibi meslek gruplarından kişiler çalışacaktı! Hazal Günel, araştırmalarının sonucunu şöyle özetledi: “Pilot çalışmanın değerlendirmesi yapılmadan, mevcut ŞÖNİM’lerin ve şiddetle mücadelede sosyal hizmet sisteminin eksiklikleri giderilmeden, altyapısız olarak yeni ŞÖNİM’ler açılıyor. Mekânsal sorunlar, kadronun nicelik ve nitelik yönünden yetersizliği, mevcut sıkıntıların çoğalarak devam edeceği yönünde kaygı uyandırıyor.”

***

NERELERDE ŞÖNİM VAR? Şu an Ankara, Antalya, Adana, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Malatya, Mersin, Samsun, Şanlıurfa ve Trabzon’da ŞÖNİM var. ASPB tarafından verilen yanıta göre, ŞÖNİM açılmasına onay verilen 22 şehir ise şunlar: Erzurum, Bingöl, Muş, Kilis, Elazığ, Sakarya, Kahramanmaraş, Kocaeli, Aksaray, Isparta, Kars, Sivas, Adıyaman, Zonguldak, Tekirdağ, Erzincan, Gümüşhane, Eskişehir, Çorum, Manisa, Çanakkale, Uşak.