Otomatik portakal

Yaşanmakta olan küresel iktisadi bunalım son tahlilde bir para krizidir. Bunun dışında söylenenler, sebep değil ara sonuçlardır. Bilimsel düşünmenin esası sebep sonuç ilişkisini çözmektir. Ancak bu ilişki çoğu kez "bir sonuç-bir sebep" şeklinde kendini göstermez. Bırakın bir olayın birden çok sebebi olmasını, bir sebebin de birden çok sonucu vardır. Sebep ve sonuçlar karmaşık zincirler oluşturur. Bu yüzden bu kriz için "ipotekli kredilerden" veya "finansal piyasalardaki denetimsizlikten" çıktı demek çocuksu bir açıklama olmaktan ileri gidemez. Analizin nihai amacı "kök sebebi" bulmaktır. Krizin kök sebebi "para sistemi"dir. Yani "küresel ekonomi-ulusal para birimleri" uyuşmazlığıdır.

* * *

1929’da başlayan ve kabaca 10 yıl süren Buhran’dan sonra, devrin büyük düşünürü Keynes, felaketin kök sebebini de para sistemi olarak görmüştür. Bir daha iktisadi kriz çıkmasın diye sanal bir para olan "Bancor"u ve bu sanal parayla çalışacak "Uluslararası Ödemeler Birliği" ICU’yu (International Clearing or Currency Union) tasarlamıştır. Bu kurumun amacı, ülkelerin sürdürülemez cari işlem fazlası veya açığı vermesine engel olmaktı. Bu sebeple hem fazla, hem de açık veren ülkeleri cezalandıran bir mekanizma olarak ICU’yu tasarlamıştır. Özetlemek gerekirse Keynes, cari işlem açıkları ve doğal olarak fazlaları, hem o ülkeyi hem de dünya ekonomisini krize götürür demiştir.

* * *

Keynes’in sanal parası Bancor ve onunla çalışan "Uluslararası Ödemeler Birliği" fikri hayata geçmedi. Bunların yerine rezerv para olarak ABD Doları ve düzenleyici kurum olarak IMF devreye girdi. Belki Keynes’in modeli iyi tasarlanmamıştı, belki de bu önerdiği sistem ABD’nin işine gelmemişti. Keynes’ten sonra bir başka iktisat düşünürü Mundell de, ulusal paraların küresel ekonomide problem çıkaracağını görmüş ve "Optimum Para Birimi Bölgesi" kavramını geliştirmiştir. Euro denilen Avrupa Birliği para biriminin fikir babası bir bakıma Mundell’dir.

* * *

Ben, bir süredir bu iki büyük iktisat düşünürünün açtığı yoldan ilerleyerek, ABD Doları’nın yerini alacak, ama ABD Doları’nı da dışlamayan YYOLAR VEYA YOLLAR adında EURO gibi tedavül eden, yani Bancor gibi yani sanal olmayan yeni bir para birimi yaratılmasını öneriyorum. Bu yeni para birimi, Pasifik Okyanusu’na kıyısı olan büyük ekonomilerin kuracağı Pasifik Merkez Bankası tarafından ihraç edilecektir. Kurucu ülkeler ABD, Japonya, Çin (Tayvan ve Hong Kong dáhil)ile Kore olacaktır. Bugünkü, cari açık-cari fazla tablosuna göre YYOLAR bölgesinde "cari işlem hesabı" kendiliğinden dengelenecektir. Daha da önemlisi "faiz farkı" ve "devalüasyon beklentisi"ne dayalı "kaldıraçlı finansal türevler" ehlileşecektir. Yeni bir para sistemi kurulması "küresel denetim"den daha önemlidir.

Son Söz: İyi mekanizma, yıkıcı gücü, yapıcıya dönüştürür.