Ekonomi haberleri

Diyebilirim ki, bunların içinde ‘haberin kaynağının’ emellerine hizmet etmek için çarpıtılmamış tek bir tanesine rastlamak mümkün değil. Gazetelerin ekonomi sayfalarına, İngilizce’de ‘Business Section’ denir. Yani bu bölümler, ekonomiden çok, iş alemiyle ilgili haberlere yer verir. Çarpıtılmış piyasa haberlerini filitreden geçirmeden yorumlamak çok tehlikelidir. Zaten bu yüzden iktisat yazarlarının çoğu, piyasa ve şirket haberlerini esas alarak yorum yazmaz. Yine de yazmak icap ederse, yorumcuların, haberleri aklın ve ilmin süzgeçlerinden geçirmesi şartır. Maalesef, hırsız koklama ve yalan süzgeçleme yetenekleri gelişmemiş dürüst yorumcuların, zaman zaman yazdıkları ekonomik yazılarla, kötü maksatlı kişlerin emellerine alet olduklarına rastlıyoruz.

* * *

Propaganda sanatının altın kuralı şudur: ‘Olay yok, vesile var; haber yok, propaganda var’. Bu kurala göre, kamuoyu oluşturmak isteyenlerin,

a) habere vesile olacak bir olay yaratması,

b) bu vesileyle verilecek haberin propagandaya dönüştürmesi, gerekir.

Dikkatli bir okurun, ‘yapma’ (fabricated) olayı, kendiliğinden ortaya çıkmış gerçek bir olaydan ayırması gerekir. Aslında bu o kadar zor değildir. Öncelikle, fabrikasyon olaylara ait haberlerde, ancak ilgililerin bilebileceği ayrıntılar çarpıcı bir şekilde sergilenir. Bu birinci ipucudur. İkinci olarak, olayın zamanına bakılmalıdır. Hani ‘bayram değil, seyran değil; eniştem beni niye öptü?’ diye bir değiş vardır. İşte tam o deyişe uygun olarak, gazetede ‘zamansız’ bir haber görürseniz, biliniz o yapma bir olaya aittir. Yapma olaylarla ilgili üçüncü teşhis kuralı da haberin bir ‘dış gezi’ sırasında patlayıp patlamadığıdır. Gazeteye yasıyan olayın, yapma olduğu anlaşıldıktan sonra, gazetecinin de okurun da artık tufaya gelmemesi gerekir.

* * *

İş hayatında, basını kullanarak haber ve bilgi çarpıtmanın amacı ‘rant’ yakalamaktır. ‘Rant, başkalarınca yaratılmış değerin, devlet kaldıracıyla cebe aktarılmasıdır’. Basında bazen de rant avcısını kamuoyunda suçüstü teşhir etmek için üretilen yapma haberlere rastlıyoruz. Bunlara ‘savunma maksatlı haber fabrikasyonları’ denebilir. Herkesin bildiği ve kendi çapında uyguladığı en genel rant avı, kırsal ve özellikle kentsel mekanların, imár durumlarını değiştirmektir. Buna, sanat ve eğlence ayağına yatıp, ‘arsa çadırlama’ ve ‘orman parklama’ yöntemleri de dahildir. Rant avını usülüne uyduramıyanlar, ‘kaçak inşaat’ yaparak aynı amaca ulaşabilirler. Daha teknik rant aktarımları arasında bulunan, ‘değersiz şirketi, değerli gösterip, yüksek fiyattan halka açılma’ son onbeş yılda epey kullanıldı. Yine klasikleşmiş teknikler arasında bulunan ‘devlet desteği’ ve ‘yatırım teşvikleri’ talep etmekten de bahsedebiliriz. Yenilik olarak, ‘hortumlama’ gözden düştükten sonra, özel kişilere rant aktarmaktan bıkan devlet memurlarının ‘vakıflama’ yoluyla, kendi kendilerine rant aktardıklarını görüyoruz.

Anahtar kelimeleri yazdım. Gerisi size kalmış.

Son Söz: Gazete, gözü açık okunur.