Basit bir unutkanlık mı, depresyon mu, yoksa Alzheimer mı

Danışan: Annem çok unutkan olmaya başladı. Eskiden de biraz unutkandı ama yaşlandığı için acaba başka bir problemi mi var diye endişelenmeye başladım.
Dr. Başak: Kaç yaşında?
Danışan: 75 ama çok dinç ve sağlıklıdır. Tek başına yaşıyor ve tüm işlerini kendi hallediyor.
Dr. Başak: Ne gibi sıkıntılar yaşıyor?
Danışan: Biraz dalgın, biraz gergin, eskiye nazaran daha zor hazırlanıyor, daha az neşeli.
Dr. Başak: Bu anlattıklarınız birkaç probleme işaret edebilir. Eğer eski halinden, davranışlarından farklı bir hâl sergilediğini düşünüyorsanız, mutlaka bir uzmana danışmalısınız. Çünkü bazı psikolojik ve zihinsel hastalıklar yaşlılıkta daha yaygındır.
Danışan: Ne gibi?
Dr. Başak: Alzheimer ve depres-yon, ileri yaşlarda en çok rastlanan hastalıklardan ama ikisi de çoğu zaman geç fark ediliyor. Çünkü insanlar genellikle fiziksel şikayetleri daha kolay dile getirip daha kolay yardım alıyorlar. Yaşlandıkça yüksek tansiyon, şeker, prostat gibi problemler için doktora gitmek, kişilere çok doğal geliyor ama ‘mutsuzum’ veya ‘son zamanlarda çok dalgınım’ gibi nedenlerden dolayı yardım almak isteyene çok sık rastlamıyoruz. Neşesizlik, dalgınlık, unutkanlık sanki yaşlılığın doğal süreci gibi algılanıyor. Oysa depresyon, yaşlılığın doğal süreci değil ve özellikle 85 yaş üzerinde çok yaygın.
Danışan: O yaşta birinin depresyona gireceğini hiç düşünmezdim. Belirtileri neler?
Dr. Başak: Uykusuzluk, iştahın azalması, hüzün, sık sık ağlama, ölme isteği, sinirli olma hali. Kişinin bu durumu sadece kendisini değil yakınlarını da olumsuz etkiliyor. Halbuki tedavisi olan bir hastalık.

ALZHEIMER’IN TEDAVİSİ YOK

Danışan: Depresyonda olan bir kişide unutkanlık da olur mu?
Dr. Başak: Olabilir. Ara sıra unutkanlık yaşaması yaşlılığa bağlı bir hafıza problemi de olabilir. Diğer yandan günlük hayatı etkileyecek kadar unutkanlık yaşıyorsa mutlaka uzman bir hekime danışılmalı.
Danışan: Nasıl bir unutkanlık doğal değildir?
Dr. Başak: Hepimiz evin anahtarını nereye koyduğumuzu unutabiliriz ama evin anahtarlarına bakıp “Bunlar ne işe yarıyordu?” demek doğal değildir ve Alzheimer’a işaret edebilir. Alzheimer, tedavisi olmayan ve zamanla kötüye giden bir hastalıktır. Genellikle üç evrede kendini gösterir; erken evre, orta evre ve ileri evre. Erken evrede ortaya çıkabilecek şikayetlere tanıdık olmak erken teşhise yardımcı olabilir.
Danışan: Erken evrenin özellikleri neler?
Dr. Başak: Kişi, isimleri, kelimeleri veya yeni okuduğu bir şeyi hatırlamakta güçlük yaşayabilir. Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlayamaz. Hepimiz zaman zaman eşyalarımızı kaybederiz ama Alzheimer hastalığı olan kişilerin unutkanlığı hayatın her alanında kendini göstermeye başlar. Onların unutkanlıklarıyla nasıl baş ettiklerini takip etmek hastalığın gidişatıyla ilgili ipuçları verebilir. Örneğin ‘gazete’ kelimesini unutan kişi, kelimeyi unuttuğunu farkına varmayıp “Masanın üstündeki resimli şeyi versene” diyebilir. Böyle bir durumda onun unutkanlığının derecesinin uzun süre farkına varmayabiliriz.

ALZHEIMER OLMASINI ENGELLEYEBİLİR MİYİM?

Danışan: İlk evrede kendi başlarına yaşayabilirler mi?
Dr. Başak: Zorluklarla karşılaşsalar da yaşayabilirler. Alzheimer hastalığı orta evreye gelmiş kişinin hayatındaki aksaklıklar daha fazla göze çarpar ve bu kişinin kendi başına yaşaması mümkün olmayabilir. Çünkü öğrenilmiş bilgiler yavaş yavaş kaybolmaya başlar. Dolayısıyla bakım, giyinme, yemek ve tuvalet ihtiyaçları için zaman içinde yardıma ihtiyaç duyabilirler. İlaç alıp almadıklarını, yemek yiyip yemediklerini hatırlamakta güçlük çekebilirler, bu nedenle tek başlarına yaşamaları güvenli olmaz. Gece ve gündüz desteğe ihtiyaç duyarlar.
Danışan: Bu evrelerin belli bir süreleri var mı?
Dr. Başak: Süre kişiden kişiye değişir ama hastalığın gidişatı genellikle aynıdır, durum gittikçe kötüye gider. Hasta yakınları kişinin bakımını bu gidişatı bilerek planlamalıdır.
Danışan: Son evrede neler olur?
Dr. Başak: Son evrede beyin fonksiyonları iyice hasar görmüştür. Kişi, depresif, öfkeli veya saldırgan olabilir. Algılama ve anlamada ciddi problemler ortaya çıkar. Nerede, kiminle olduklarını da bilemezler. En son dönemde yürüyemez, yutamaz, konuşamaz hale gelirler. Alzheimer ölüme de neden olur. Çünkü beyin, en son evrede nefes alma ve kalp fonksiyonlarını yönetemez hale gelir.
Danışan: Annemin Alzheimer olmasını engelleyebilir miyim? Ne tavsiye edersiniz?
Dr. Başak: Alzheimer’ın nedenleri henüz bilinmiyor ve maalesef tedavisi de yok. Bununla beraber bazı stratejilerin ‘zihin sağlığı’ için faydalı olduğu biliniyor. Stresin azaltılması ve keyif alacak aktivitelerin artırılmasının zihin sağlığı için çok gerekli olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca sosyal olarak aktif olmak, değişik kaynaklar okumak, el işleriyle uğraşmak, zihni meşgul edecek hobiler yapmak beynimizi dinç tutuyor. Beden sağlığı da aynı şekilde önemli. Araştırmalar, sağlıklı bir kiloda olmanın, düzenli egzersiz yapmanın ve dengeli beslenmenin de zihinsel fonksiyonlara fayda sağladığını gösteriyor.

Alzheimer hastalığının belirtileri

1. Günlük hayatı etkileyecek düzeyde hafıza kaybı. Özellikle ilk evrelerde, yeni öğrenilen bir bilginin unutulması, Alzheimer hastalığının en yaygın belirtisidir.
Bunun yanında önemli günleri veya olayları unutmak, aynı şeyleri defalarca sormak, isimleri, kelimeleri unutmak da belirtiler arasındadır.
2. Problemleri çözmek veya plan yapmakta zorluklar yaşamak. Bir yere giderken hazırlanmakta fazla zaman harcamak buna bir örnek olabilir.
3. Evde veya işte her zaman yapılan sıradan görevleri yerine getirmekte zorluk yaşamak, günlük işleri bitirememek. Yapılan işlerin sırasını unutmak.
4. Yer ve zaman konusunda kafa karışıklığı yaşamak. Günleri, yerleri yanlış hatırlamak veya bilememek.
5. Görmek ile ilgili problemler yaşamak. Okumakta güçlük çekmek, renkleri yanlış algılamak.
6. Konuşmakta veya yazmakta hatalar yapmak, iletişim kuramamak, konuşulanları takip etmekte sıkıntılar yaşamak. Doğru kelimeyi hatırlayamamak veya yanlış kelimeler kullanmak.
7. Eşyaları yanlış yerlere koymak, kaybetmek ve bulamamak.
8. Yargılamada hatalar yapmak. Yanlış kararlar vermek.
9. Sosyal aktivitelerden, hobilerden, spordan kaçınmak.
10. Duygu durumunun ve kişiliğin değişmesi. Şüpheci, depresif, korkak veya kaygılı olmak.