Acaba depresyonda mıyım

Danışan: Belki de havalardandır bilmiyorum ama üstümde hiç geçmeyen bir hüzün, bir sıkıntı, bıkkınlık, yorgunluk var, enerjim düşük, canım hiçbir şey yapmak istemiyor. Acaba gizli bir hastalığım var da ben mi farkında değilim diye aile doktorumuza da gittim. Kan tahlillerime filan baktı, hiçbir şeyim yokmuş. Biraz bekledim geçer diye ama geçmiyor. Neden böyle hissediyorum anlamıyorum. Acaba depresyonda mıyım? Ben bu konuda biraz bilgi almak istiyorum.
Dr. Başak: Depresyon en sık rastlanılan psikolojik hastalıklardan biridir. Ne kadar yaygın olursa olsun, depresyonla ilgili hâlâ birçok bilgi ya yanlış ya da eksik. Aramızda hâlâ depresyona “deprasyon” diyenler, “paran var pulun var niye depresyona giriyorsun” diye eleştirenler, “erkek adam depresyona girmez” sananlar, “akıllı insan depresyondan çıkabilir” diye düşünenler var.
Depresyonda olan kişiye doğru teşhis konmadığında ve kişi ihtiyacı olan tedaviyi görmediğinde, hayatı birçok yönden ciddi boyutta olumsuz etkilenebilir. Dahası, ağır depresyon, kişileri intihara kadar sürükleyebilir.
Depresyon bozuklukları, ne kadar sürdüğü, hangi sıklıkta ortaya çıktığı, ne şiddette insanı etkilediği ve ortaya çıkış nedeni açısından farklılıklar gösterse de, bazı ortak şikayetleri içerir. Bunlar: hüzün, huzursuzluk, boşluk duygusu; iştahta, uykuda, günlük enerjide, aktivitelerde değişiklikler; konsantrasyon, dikkat, karar verme gibi zihinsel aktivitelerde zorluklar; rasyonel olmayan değersizlik ve suçluluk duygusu, ölüme dair düşünceler.
Danışan: Peki hepimiz zaman zaman bu söylediklerinizi yaşamaz mıyız? Bunları her yaşadığımızda depresyona mı girmiş oluruz yani?
Dr. Başak: Haklısınız, hepimiz bu şikayetleri çeşitli nedenlerden dolayı, hayatımızın farklı kesitlerinde, farklı yoğunluklarda hissedebiliriz. Hastalıklarda, kazalarda, kayıplarda, ayrılıklarda, finansal problemlerde, okul veya çalışma ilgili sıkıntılar yaşadığımızda ve bunun gibi daha bir çok zor durumlarda insanın mutsuzluk, huzursuzluk gibi duygular yaşaması normaldir. Hüzün insanın doğasında olan bir duygudur.
Ama çoğumuz bir şekilde, bir süre sonra toparlama gücü bulup, hayatımıza ‘istediğimiz gibi’ devam ederiz. Eğer bu şikayetlerin şiddeti, kişinin sosyal, akademik, iş hayatı gibi alanlarda fonksiyonlarını etkileyecek ölçüde ise, şikayetler günün çoğunda ve neredeyse her gün ortaya çıkıyorsa ve bu 2 haftadan fazla sürdüyse kişinin depresyonda olma olasılığı yüksektir ve profesyonel yardım alması tavsiye edilir.
Danışan: Anlattıklarınıza göre ben gerçekten depresyondayım ama kendime hiç yakıştıramıyorum. Neden oldum, onu da anlamıyorum.
Dr. Başak: Depresyon, bir güçsüzlük göstergesi değildir ve bazı kişilerin sandığı gibi kişinin “karakterinin zayıflığı” veya “güçsüzlüğü” olarak açıklanamaz. Depresyon, sosyal, psikolojik ve biyolojik faktörlerin birleşimi ve birbiriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Çoğu zaman tek bir nedene bağlanamaz.

KADINLAR, ERKEKLERDEN DAHA FAZLA DEPRESYON YAŞIYOR
Danışan: Kadınların, erkeklerden daha fazla depresyon yaşadığını okumuştum bu doğru mu?
Dr. Başak: Evet, kadınların daha fazla depresyon yaşamasına biyolojik, hormonal ve sosyal faktörlerin neden olduğu bilinmekte. Özellikle hormonların, beynimizde duyguları kontrol eden sistemlerin üzerinde direkt bir etkisi var.
Örneğin, doğum sonrasında kadınlar hem hormonal hem de fiziksel değişiklikler yaşarlar, buna bir de bebeğin sorumlulukları eklenince depresyona girmeye daha yatkın olabilirler. Bazı kadınlar adet öncesi yine hormonların değişmesiyle depresif olabilirler. Menopoz döneminde de yine hormonların değişmesi kadınlarda depresyona neden olabilir.
Danışan: Peki hiçbir şey yapmasam kendi kendine geçer mi?
Dr. Başak: Hiçbir şey yapmamak demek, uzun zamandır süre gelen ve sizi olumsuz etkileyen, mutsuz eden düşünce yapısını, çevresel faktörleri, yaşam şeklinizi hiç değiştirmemek demek ise, cevabım ‘hayır’ olacak. Hiçbir şey yapmadan bu mutsuz duygu durumundan çıkmanız çoğu zaman mümkün olmaz. Hatta olumsuz duygu ve düşünceleriniz zaman içinde daha da artabilir ve içinden çıkması zor bir hale girebilir. Kendi başınıza da bazı şeyleri değiştirerek, örneğin, olumsuz düşünce yapınızı değiştirerek, aktivitelerinizi arttırarak, sosyal ilişkilerinize daha fazla zaman ayırarak duygu durumunuzda değişiklikler yaratabilirsiniz.
Ama depresyonu ağır olan kişiler mutlaka yardım almalıdır. Çünkü tedavi edilmediğinde ve ağırlaştığında depresyon tehlikeli olabilir. Kişinin yaşadığı duygusal acılar fiziksel acılardan bile ağır hale gelebilir, yaşamak gittikçe daha zorlaşır. Kişi, ölümü bu acılardan kurtulmak için tek çare görür. Dünya Sağlık Örgütü, yılda yaklaşık 1 milyon kişinin intihar neticesi öldüğünü tespit etmiştir. Depresyon, intihar nedenlerinin ilk sırasında gelmektedir.

DEPRESYONDA OLAN KİŞİ SADECE OLUMSUZLUKLARA ODAKLANIR
Danışan: Anladığım kadarıyla benim depresyonum bu şiddette değil. Ama kabul ediyorum ki bu olumsuz duygu durumumu değiştirmek için bir şeyler yapmam gerek. İşte bu da beni çok kızdırıyor. Niye benim bir şeyler yapmam gerekiyor? Ya etrafımdaki kişiler, ülkenin durumu, uğradığım haksızlıklar beni depresyona sokuyorsa? Onları nasıl değiştireceğim?
Dr. Başak: Onları değiştiremezsiniz. Ama kendi düşünce ve duygularınızı değiştirebilirsiniz. Depresif hissedenlerin etrafa bakış açısı, olayları algılayışı, zorluklarla baş etme yöntemleri de oldukça olumsuz etkilenir. Eline aldığı gazetede, dinlediği haberlerde, arkadaşlarıyla konuşurken, kendi hayatını gözden geçirirken genellikle olumsuz noktalara yoğunlaşır. Bu da kendisine ve etrafına karşı, eleştirel, kızgın ve umutsuz hissetmesine neden olur.
Etrafındaki herhangi olumlu bir olayı, güzel bir haberi, bir başarıyı veya sahip olduğu bir şeyi ‘o sayılmaz’ şeklindeki bir düşünce ile yok sayar. Kısacası, depresyonda olan kişi sadece olumsuzlara odaklanma eğiliminde olur.

NE ZAMAN İLAÇ KULLANMAK GEREKİR
Danışan: Peki ilaç almam gerekir mi?
Dr. Başak: Buna karar vermek için sizinle detaylı bir klinik görüşme yapmak gerekir. Ama bilgilendirmek amacıyla size şunu söyleyebilirim: En son araştırmalar ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), orta ve ağır depresyonun tedavisinde psikoterapi ve antidepresanların beraber kullanılmasını tavsiye etmektedir, bununla beraber, daha hafif depresyonlarda ilacın ilk seçenek olmaması gerektiğini önermektedir.
Kognitif terapinin depresyon tedavisinde başarılı olduğu bir çok bilimsel araştırma tarafından kanıtlanmıştır ve günümüzde en çok uygulanan terapi yöntemidir. DSÖ, ergenlerde ilaç kullanımında dikkatli olunması gerektiğini de vurgulamaktadır.