Yetmiş yıl öncesinin İstanbul semtleri

Peki, kenar semtler nasıldı?

Sevdiğim popüler yazarlardan Osman Cemal Kaygılı'nın Köşe Bucak İstanbul'unu okuduğunuzda, şimdi hálá kenar semt diye tanımlayabileceğimiz yerlerin yetmiş yıl önceki durumunu öğrenirsiniz.

İstanbul'da ne değişmişti ne değişmedi?

İnsanların tavırları, bu şehirde yaşayan çeşitli kesimlerin eğlencesi, aşkları, zevkleri bütün gerçekçiliğiyle bu yazılarda ortaya çıkar.

Yenigün Gazetesi'nde 26 Ocak 1931'de başlamış bunları yazmaya Osman Cemal Kaygılı.

Gazetenin sunuş yazısında; Kaygılı'nın bilinmeyen, görülmeyen, farkına varılmayan İstanbul'u anlattığı belirtilir:

‘‘İstanbul'un henüz nasıl bir yer olduğunu, orada nasıl bir hayat geçirildiğini bilmediğimiz öyle semtler var ki, pek çoklarımız buraların ismini bir defa bir ilan dolayısıyla ancak gazete sütunlarında görürürüz. Mesela Beyoğlu'nu herkes bilir. Fakat bu herkesin acaba yüzde kaçı Kalyoncu'daki bir akşam manzarasını, Dolapderesi'ndeki bir gece álemini görmüş, seyretmiş, oradaki maruf tipleri tanımıştır?’’

İşte bu kitap bize bunları anlatıyor. Hiç kuşkusuz onlardan biri olarak, aralarından çıkan bir yazar kimliğiyle ve alçakgönüllükle.

İstanbul'un çok renkli bir kent olduğu yargısını kullanırız ama bu renklerin çoğu kısıtlı eserlerden bize yansımıştır. Bence Sermet Muhtar Alus'tan sonra içindeki mizahıyla beraber, okunması gereken, semt tanıtımını başarıyla bize aktaran Osman Cemal Kaygılı'nın gözlemleridir.

Bugün de bazı yerel gazetelerde, şehir eklerinde oranın sorunları anlatılır, yazılır.

Kaygılı'nın semt yazılarında bu özelliği görürüz, orayı, oranın insanlarını anlatırken, semtin ihtiyaçlarından, yaşayanların sorunlarından da söz eder.

İki açıdan bu yazılar bana ilgi çekici geldi.

Birincisi bazı semtlerin özelliklerinin değişmemesi, neredeyse yüz yıldır özelliğini koruması.

İkincisi; sorunlarının da aynen devam etmesi.

Köşe Bucak İstanbul'u okurken, bir başka mukayese imkánına da kavuşursunuz; kitap Anadolu Yakası, Avrupa Yakası diye iki başlık altında yayınlandığından, dünle bugünü iki yaka açısından da değerlendirebilirsiniz.

İstanbul'un mesire yerlerini, insanıyla birlikte düşündüğümüzde, bundan bir halk eğlence kültürünün omurgasını da çıkarabilirsiniz.

Şişhane Karakolunda Gece Álemleri ile Galata'dan Beyoğlu'na Çıkan İşlek Bir Merdiven: Yüksek Kaldırım bölümlerini okurken çok eğleneceksiniz. Çünkü o zaman da caddenin başında bugünkü gibi her müzik mağazasının

-İstiklál Caddesi böyle oldu- Kaygılı'nın deyişiyle gramofon mağazalarının ciyak ciyak sesleri yükselirmiş....

Her türden müzik vardır. Belki dünle bugün arasındaki fark, çalınanlar arasında Çaykovski'nin Kapris İtalyan'ının sesinin duyulmamasıdır.

Tahsin Yıldırım'ın hazırladığı Köşe Bucak İstanbul size, eski İstanbul'un yakın tarihini anlatıyor. İnsanıyla, eğlencesiyle.

Okurken çok eğleneceğiniz, eğlenirken de çok şey öğreneceğiniz yazılar.


KİTAPTAN SEÇMELER


Avcılar'ın güzel köyü KALİTARYA

Kalitarya'da geçirilecek mehtaplı bir yaz gecesinin zevki İstanbul'un değme sayfiyelerinde görülmez. Kalitarya'da en çok bulunan şey, şimdi çeşit çeşit av köpeğidir.

Bir ismi de Avcılar Köyü olan Kaletarya ne güzel bir yerdir bilir misiniz? Bilmezsiniz, geliniz orada biraz sizi dolaştırayım! Amma dikkat edin, Küçükçekmece'nin üstündeki bu Kalitarya ile Büyükçekmece'nin yanındaki Kalitarya başka... Kalitarya Bakırköyü'nden Çekmeceler'e ve Ramis'e kadar uzanan köylerin içinde manzara itibarıyla bunların en güzelidir ve bence burası birinci sınıf bir sayfiye yeridir. Fakat nedense öteden beri av meraklılarından başkaları buraya pek itibar etmezler; halbuki burada geçirilecek mehtaplı bir yaz gecesinin görülmemiş zevki değme sayfiyelerde bulunmaz.

Otuz sene değişmeyen semt KASIMPAŞA

İskele'den Yenişehre doğru uzanan o büyük ana cadde istisna edilirse denilebilir ki Kasımpaşa bundan otuz sene evvel ne ise bugün gene odur.

Gene o mahalle aralarında, ortalarından ırmaklar geçen lahana, pırasa, ıspanak bostanları; gene o çamurları diz boyuna çıkan karmakarışık, eğri büğrü yollar; gene o kenarları yapışkan otlu çıkmaz sokaklar; gene o yalakları yosunlu ve nezleli burunlar gibi muslukları tutmaz çeşmeler... Hele Hacışaban, Hacıhüsrev, Sakızağacı, Kulaksız, Zindankarası tarafları bin üç yüz on dörtte ne ise bin dokuz yüz otuz birde de aynen öyle...

Zaten İstanbul'un sokakları, manzaraları hiç değişmeyen veya en az değişen üç büyük semti vardır ki bunlardan biri Kasımpaşa, biri Üsküdar, biri de Eyüp'tür.

Haliç'in en eğlenceli sahili FENER

Fener iskelesi son birkaç sene zarfında yaz günleri o kadar kalabalık, o kadar parlak, o kadar neş'eli, o kadar cümbüşlü olurdu ki, cuma günleri Beyoğlu'ndan bile buraya takım takım akın edenler olurdu. Fakat Fatih-Edirnekapı tramvayı Haliç'in Rumeli sahilini kamilen bozduğu, ahaliyi yukarı taraflara çektiği için bu sene Fener'deki bahçeli gazinolardan biri daha kapanmış, eskiden yaz günleri müteaddit salaşlar kurulan aletleri tıka basa kadınlarla dolan iskele meydanı da şimdi eski halini kaybetmiştir. Böyle olmakla beraber Haliç Fener'i başta meşhur ‘‘Çınarlı’’ olmak üzere oradaki sıra kahveleriyle, bilardo mahalleleriyle gene bugün Haliç'in en işlek; en eğlenceli bir yeridir. Buranın bilhassa yazın mehtaplı gecelerindeki piyasası çok mahuf ve pek dillere destandır.


OSMAN CEMAL KAYGILI KİMDİR


Osman Cemal Kaygılı, 1890-1945 yılları arasında yaşadı. Orta öğrenimini Eğrikapı Merkez Rüştiyesi'nde tamamladı. Menşei Kuttab-ı Askeriye'yi bitirerek Erkan-ı Harbiye-i Umumiye dairesinde (1906), Kıtaat-ı Fenniye Müfettişliği kaleminde çalıştı (1909). Mahmut Şevket Paşa suikastıyla ilgili görülen muhaliflerle birlikte Sinop'a sürgün edildi. Seferberlikte, bir süre katiplik göreviyle gezici tümenlerde bulundu; hastalığı nedeniyle emekliye ayrıldı (1918). Cumhuriyetten sonra İmam Hatip Okulu'nda, Çemberlitaş Ortaokulu'nda, Fener Kız Lisesi'nde öğretmenlik yaptı. İlk yazısı Baha Tevfik'in Eşek adlı güldürü dergisinde çıkmıştı. Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Ahmet Rasim çizgisinde geliştirdiği hikayelerinde zengin folklor malzemesinden de yararlanmasını bildi. Genellikle İstanbul'un kenar mahalle yaşantılarından çizgilerle başarılı ürünler meydana getirdi. Çingeneler adlı eseriyle CHP Roman Yarışması'nı hazandı (1942). Piyesler yazdı ve tiyatrolar tarafından temsil edildi. Sonra Alemdar, Cumhuriyet, Haber, Akşam vb. dergi ve gazetelerde yazdı.


Eserleri:

Eşkıya Güzeli, Sandalım Geliyor Varda, Çingeneler, Bekri Mustafa, Aygır Fatma.


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ


Türkiye Ekonomisinin TarihiTevfik Çavdarİmge Kitabevi

Kitle Kültürü Kitlelerin Afyonu Hasan Bülent KahramanAgora

Beyoğlu Rapsodisi Ahmet ÜmitDoğan Kitap

Fizikte Felsefi Kavramlar 1 James T.CushingSabancı Üniversitesi

Sherlock Holmes - Korku Vadisi Sir Arthur Conan DoyleGüncel Yayıncılık