Ya tezkireler olmasaydı

Şair Behçet Necatigil üzerine çok yazıldı ama bu kitapları üzerine değerlendirme yapılmamıştı.
Mustafa İsen’in Tezkireden Biyografi’ye kitabı, dünle bugün arasındaki bağlantıları bir tür üzerinden bize aktarıyor

Prof. Dr. Mustafa İsen’in Tezkireden Biyografiye kitabını okuyup bitirdiğimde, yargımı tek cümlede özetledim: Ya tezkireler olmasaydı...
İsen kitabını iki kişiye ithaf etmiş: “Hocam Prof.Dr. Haluk İpekten (1926-1992) ve Behçet Necatigil’in (1916-1979) aziz hatıralarına, saygıyla ve rahmetle.”
Yazının altında Behçet Necatigil’in Kitaplarda Ölmek şiiri var.
Yüzyıllar öncesinden başlayarak bugüne kadar birçok alandaki önemli, ünlü kişilerin biyografilerinin ne anlam ifade ettiğini anlatmak gerekiyor.
Tezkireler olmasaydı, bugün birçok kişinin hayatına dair bilgilerden yoksun kalacaktık.
Mustafa İsen’in çalışmaları, tezkireler üzerine yoğunlaştığından, bu alanı çok iyi bildiğinden, hazırladığı kitabı uzmanların yanısıra meraklı okurların da anlayabileceği bir üslupla yazmış.
Tezkirelerin bugünkü çalışmalar için nasıl gerekli belgeler, bilgiler içerdiğini, başka ulusların bu konudaki çalışmalarıyla da karşılaştırabiliriz. Ne yazık ki bu tür belgeler o yüzyılda yabancı ülkelerde yok.
William Shakespeare’in hayatı üzerine bilgiler yetersiz, bu konuda tezkire mahiyetinde bir kaynak yok. Oysa aynı yüzyılda bizim edebiyatçılarımız, devlet adamlarımız hatta çiçekçilerimiz için bu tezkirelerde; hayatları, işleri üzerine ayrıntılı bilgiler yer alıyordu.
Tezkirelerdeki bilgiler, yalnız edebiyat tarihi ya da o alanın tarihi üzerine yararlı kaynak olarak nitelendirilmemeli.

ŞAİRLERİN ŞİİR VE HAYATLARI

Nedir tezkire?
Tanınmış kişilerin hayat hikâyelerinden bahseden tür olan biyografi, denebilir ki insanlıkla yaşıt bir bilim dalıdır. Başlangıçta tarih içinde yer alan bu tür, zamanla bağımsız bir bilim dalı halinde gelişip serpildi. Bilindiği gibi tarih, günümüzden önce yaşayanların yüz yüze geldikleri olayları ve onların kahramanlarını anlatır. Olaylar kadar, o olaylarda etkili olmuş kişi ya da kişilerin hayat hikâyeleri, bizzat hadisenin kendisi kadar mühimdir. Hadiseleri meydana getirenler insanlar olduğuna göre, onların hayat hikâyelerini tespit etmek de biyografinin konusudur. Bu yüzden de doğulu ve batılı tarihçilerin büyük çoğunluğu, tarih içinde biyografiye büyük önem vermişlerdir. (...)
Türk biyografi tarihi içinde de ilk örnekler tarih kitapları içinde başlamış olmakla birlikte tür, çok kısa bir sürenin ardından tezkire adı verilen bir gelenek içinde yürüdü. Tezkire, Arapça zikr kökünden türetilmiş bir kelimedir. Zikr, anma, hatırlatma, sözünü etme anlamlarına geldiğine göre tezkire, hatırlamaya vesile olan şey mânâsına gelir. Bu geniş sözlük anlamına dayanılarak kelime, çeşitli mânâlarda kullanılmıştır. Bir şeyi hatırlatmaya ya da bir haberi bildirmeye yarayan kısa pusula; herhangi bir iş için izin verildiğini bildirmek üzere hükümetten alınan kağıt, askerin terhis olduğunu gösteren belge; aynı şehirdeki resmi daireler arasında gidip gelen yazışma, bunların başlıcalarıdır. (...)
Bu kelime ve terim anlamlarının dışında tezkire, edebiyat terminolojisi olarak çok daha geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu mânâda kelime, Osmanlı toplumunun maddî ve manevî kültürünü meydana getiren her meslekten yaratıcı kişinin biyografik künye yazıcılığını temel alan türdür. Tezkireci, belirli bir meslekte tanınmış kişilerin, meselâ evliyaların, hattatların, mimar ve mûsikî ustalarının, hatta usta bir çiçek yetiştiricisinin hayat ve sanatından söz edebilir. Ama tezkire kelimesi en geniş mânâda kullanım alanını şairlerin hayatlarıyla şiirlerinden söz eden kitaplarda bulmuştur.

OTUZ ÖRNEĞİ VAR

Tezkireler, biyografik roman yazacaklar için de çok zengin kaynak olma özelliği taşıyor.
Tezkireden Biyografiye, iki bölümden oluşuyor:
I. Bölüm: Türk Biyografi Geleneği
II. Bölüm: Tezkireler Işığında Dîvân Edebiyatına Bakışlar
I. Bölümde, Tezkireler ve ünlü tezkireciler üzerine bilgi veriliyor. Böylece okur, bu türün önemli adlarını ve eserlerini öğrenmiş oluyor.
Türkçe Şair Biyografileri’nin, bence bugün biyografi yazacaklara hem bilgi, hem üslup lezzeti bakımından büyük oranda etkisi olacağı kanısındayım.
II. Bölüm’ün ilk yazısı; Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış’ı okuduğunuzda, imparatorluk ve kültürel durum hakkında ileriki okumalarınızda da işinize yarayacak ipuçları bulacaksınız.
“Tezkire türünün XVI. yüzyıldan XX. yüzyılın başlarına kadar uzayan bir çizgi içinde Türk Edebiyatında, yaklaşık otuz kadar örneği vardır. Divan edebiyatı, özellikle de bu edebiyatı meydana getiren sanatçı söz konusu olduğunda kuşkusuz başvurulacak tek kaynak ihtiva ettiği mecazli tavsif, tasvir ve secilerle bizzat bu türün kendileri de Eski edebiyatın bir kolu olmasına rağmen tezkirelerin maalesef çok azı yayımlanmıştır.”
Özellikle okunmasını salık verdiğim yazıları şöyle sıralayabilirim: Dîvân Şairlerinin Meslekî Konumları, Osmanlılarda Şehir ve Kültür, Türk Biyografisinin Çağdaş Yorumcuları Olarak Hammer ve Behçet Necatigil.
Osmanlı coğrafyasındaki değişik bölge ve şehirlerindeki dîvân şairleri ve diğer şairler konusundaki yazılar, bize dîvân edebiyatını, başka ülkelerden gelen şairleri tanıtma açısından önemli.
Türk Biyografisinin Çağdaş Yorumcuları Olarak Hammer ve Behçet Necatigil yazısındaki yargıya, edebiyatı bilen, Behçet Necatigil’i okumuş olan biri gerçekliğine, doğruluğuna onay verecektir: “Hammer’in batılı anlamda gerçekleştirdiği bu işlem ya da bu geleneksel birikim çağdaş bir organizasyona dönüşmek için Behçet Necatigil’i bekledi dense bu abartılı bir değerlendirme olmaz.”
Şair Behçet Necatigil üzerine çok yazıldı ama bu kitapları üzerine değerlendirme yapılmamıştı.
Mustafa İsen’in Tezkireden Biyografi’ye kitabı, dünle bugün arasındaki bağlantıları bir tür üzerinden bize aktarıyor.
Bilgi edineceğiniz, zevkle okuyacağınız önemli bir çalışma.
(Tezkireden Biyografiye, Prof. Dr. Mustafa İsen, Kapı Yayınları)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Kemal Yalçın / Anadolu’nun Evlatları/ Anfora Yayınları
Oscar Wilde / Mutlu Prens / İmge Kitap
Faruk Ulay / Üç Parça Toprak / Notos Kitap
John Boyne / Romanov’ların Son Evi / Doğan Kitap
Yannis Ritsos / Her Zaman En Başta Özgürlük / Kırmızı Yayınları