Türk resminin ilk yazarı

Adolphe Thalasso’nun Osmanlı Sanatı Türkiye’nin Ressamları kitabı bu alandaki çalışmalardan biri. Nevzat Bayhan, Thalasso’nun farkını şöyle anlatıyor:

"Oryantalistlerin yanılgılarının uzağında, Doğu’yu ’içeriden’ bir bakışla anlatan ve iki kültür arasında köprü oluşturan Thalasso’nun, Osmanlı sanat çevresindeki ilk ressamları konu edindiği Osmanlı Sanatı (L’art Ottoman) en çok bilinen kitabıdır.

Her iki baskısı da Şehzade Abdülmecit Efendi’ye ithaf edilen kitabın 1910 sonu veya 1911’in ilk ayında basılmış olduğu tahmin edilmektedir."

İthaf sayfası şöyle:

En üstte bir Abdülmecid Efendi portresi. Portrenin altında yazıyla;

"Haşmetmaapları, Sultan Abdülaziz’in oğlu

ABDÜLMECİD EFENDİ’ye

Türkiye’de Oryantalist Ressamlar üstüne yapılmış bu çalışmayı önünde saygıyla eğilerek, paletini ustalıkla kullanan ve Osmanlı soyundan gelenler arasında ilk kez renk sanatıyla ilgilenen soylu şehzadeye adıyorum.

Adolphe Thalasso"

Kitap Türkçe ve İngilizce olmak üzere iki dilde yayımlandı.

Ömer Faruk Şerifoğlu, kitabın editörü olarak önemini vurguluyor. Metinleri Fransızcadan Türkçeye Orçun Türkay çevirmiş, Öykü Terzioğlu da İngilizceye aktarmış.

Türk Resminin İlk Yazarı Adolphe Thalasso adlı yazıda, yazarın kimliği, yaptıkları, çalışmaları yazılmış. İlgi çekici bir kimlik, Paris ile İstanbul arasında bir sanat köprüsü kurmuş, İstanbul’da sanat çevresinden önemli tanıdıkları olan bir isim.

İLK TÜRK OKULU

Türk Resminin Tarihçesi’nde öncü kişilerin adlarını sıralamakla yetiniyor, daha sonra belirlediği bazı isimlerin Türk resim sanatındaki yerine değiniyor. Onun üzerinde durmak istediği Türk resim sanatının genel hatlarıyla hangi safhalardan geçtiği. Kendi kaleminden bunun gerekçesi şöyle:

"Dolayısıyla bu monografide kendime çizdiğim sınırları göstererek, özellikle sadece Osmanlı olarak adlandırılan resim tarihçesi, Türk Okulu’nun varlığı ve bu okulun otuz yıldan beri öncü kişiler sayesinde gösterdiği gelişim konularıyla yetinmek zorundayım. Bu öncü kişilerin adlarını şöyle sıralayabiliriz: Guillemet, (Şeker) Ahmet Ali Paşa, Osman Hamdi Bey, Fausto Zonaro, Salvator Valeri, Halil Paşa, Joseph Warnia-Zarzecki, Leonardo de Mango ve Pietro Bello.

İstanbul’daki ilk resim akademisini kurma onuru, Abdülaziz’in ressamı, Fransız sanatçı Guillemet’ye aittir. Tarih 1874’tü, o dönemde Türk sanatını, neredeyse sadece İstanbul göğünden o ışığın gizemini çalmayı bilenlerden biri olan, İtalyan kökenli Levanten, suluboya ressamı değerli sanatçı Preziosi temsil etmekteydi."

Thalasso hangi ressamları yazmış: Osman Hamdi Bey, Fausto Zonaro, Halil Paşa, Salvator Valeri, Joseph Warnia-Zarzecki, Leonardo de Mango, Pietro Bello.

İLK KARMA SERGİ

Resim tarihimiz açısından kitaptaki önemli bir bölüm de, İstanbul’un İlk Resim Salonları başlığını taşıyor.

Birinci İstanbul Salonu fikri nasıl gerçekleştirildi, kimler katıldı?

Beş yıl önce, Türkiye’de yaşayıp Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi’nde mimarlık hocalığı yapan, yetenekli Fransız ressamı Alexandre Vallauri’yle yine bir Fransız, kültürlü olduğu kadar nitelikli bir eleştirmen de olan ve Le Stamboul gazetesinin yazı işleri müdürü Regis Delbeuf’ün girişimleriyle, İstanbullu bir grup ressam ve heykeltıraş bir araya gelerek her yıl düzenlenecek bir "salon" sergisi hazırlamaya karar verdiler.

Müze-i Hümayun ve Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi’nin seçkin müdürü saygıdeğer Osman Hamdi Bey’in desteğiyle Birinci İstanbul Salonu’nun açılışı aynı yılın ilkbaharında gerçekleşti. Sergiye şu ressamlar katıldı: Osman Hamdi Bey, (Şeker) Ahmed Ali Paşa, Albay R. Halil Bey (Paşa), (Ömer) Adil Bey, Della Sudda Bey, Stefano Farneti, Lina Gabuzzi, Oskan Efendi, Salvator Valeri, Joseph Warnia-Zarzecki, Pietro Bello, Leonardo de Mango, Fausto Zonaro.

Thalasso’nun kitabı iki açıdan önemli. Birincisi resim tarimizin ilk yıllarını birinci elden tanıklığı, gözlemleri ve eleştirileriyle aktarıyor oluşu, ikincisi ilk dönem ressamlarımız üzerine olup resim salonlarının önemine değinmesi.

Görsel sanatlarımıza dair eserlere önem vermeliyiz. Hele ki bu alanın ilk örneklerinden birisi olan ve konuyla ilgili veya profesyonel olarak bu alanda çalışma gösteren uzmanları da ilgilendiren bir kitapsa, bu önem daha da artıyor.

VENEDİK ASILLI İSTANBULLU ADOLPHE THALASSO

Venedik asıllı, İstanbul doğumlu Levanten Adolphe Thalasso (1855/57-1919) İstanbul-Paris arasında gidip gelmeli bir hayat yaşamış, Osmanlı’da resim, müzik ve tiyatro başta olmak üzere makale ve kitaplar yayımlamıştır. Yaşamına dair çok az şey bilinmesine rağmen, Osmanlı resim sanatı ve tiyatrosu araştırmaları bugün bile kaynak olarak kabul edilmektedir. Victor Hugo’dan Sarah Bernhardt’a, Namık Kemal’den Abdülmecid Efendi’ye önemli dostluklar edinmiş, bohem yaşamıyla ilgi görmüş, ama iki tarafta da "yabancı" olarak kabul edilmiştir. Nitekim Türkiye’deki birçok yayında Fransız yazar olarak tanımlanmıştır. Thalasso’nun kendi metinleri için desenler yapacak kadar ressamlığı da vardır. Sahibi ve yayın yönetmeni olarak 1885-1886’da La Revue Orientale adıyla yayımladığı sanat dergisi, dönemin İstanbul’unun entelektüel ortamını neredeyse birebir aktarmaktadır. Osmanlı sanatçılarının Batı’da tanınmasında katkısı olan Adolphe Thalasso, resim sanatı dışında da birçok makale ve kitaba imza atmıştır.

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Ahmet OktayToplumcu Gerçekçiliğin Kaynaklarıİthaki

Nazlı ErayKayıp Gölgeler KentiTurkuvaz Kitap

Stephen Kern Nedenselliğin Kültürel Tarihi Metis

Uğur Kökden Leman Gölü Yalnızı YKY

Karel Capek Semenderle Savaş Everest