Sürgün için sebep çok

Sürgüne gönderilen birine bir dostunun Osmanlı döneminde söylediği söz, bütün zamanlar için geçerlidir: “Devlet uslu ve uysal bendeler ister.” Tuba Işınsu Durmuş’un ‘Osmanlı’nın Sürgün Şairleri’ kitabı, dilini ve kalemini tutamayanların başına gelenleri anlatıyor. Kitap hem bir edebiyat tarihi, hem de siyasal tarih.
Yazdığınız, ya başta sultanı rahatsız etmiştir ya da yüksek bir mevkideki birini, söz gelimi bir veziri çevresindekiler bir fitne dumanı içine sokarlar. Talihi varsa kellesi gitmez, yer değiştirir, hapiste kalır.
Sürgüne göndermek, affetmek, sultanın iki dudağı arasında olduğundan, başınıza ne geleceğini kestiremezsiniz.
Her zaman kelle gitmese de, Yedikule Zindanları’nı öğrenebilirsiniz. Bir sürprizle de karşılaşabilirsiniz, bir gün kalıp çıkabilir, özgürlüğünüze kavuşabilirsiniz.
Bu tür kitapların ileriye dönük araştırmalara yol açan bir yanı var. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e adım attığınızda Cumhuriyet sürgünleri için de böyle bir kitap hazırlayabilirsiniz.
Belki iki dudak arasında olanlar da vardır, göstermelik mahkemede mahkûm olanlar da, yıllarca ülkesine dönemeyenler de.

Ahmed Paşa’nın müebbeti

Yazarın bir tespitinden, dönemlere göre cezanın artıp eksildiğini öğreniyoruz. Devlet güçlü olduğu zamanlarda sürgün cezaları azalıyor, ne zaman ki devlet zayıflıyor sürgün cezaları da artıyor. Sultanın meclisinde bulunmuş olanlar, hoş sohbet kişiler, zamanla affediliyor. Ahmed Paşa’nın serüveni bu bağışlanma, cezasını hafifletme işlemine bir örnek. Fatih Sultan Mehmed’in veziriyken, Yedikule’de müebbete mahkûm edilmiş, Bursa’ya sürgüne gönderilmiştir.
Işınsu Durmuş’un kitabında, sürgüne gönderilenlerin yazdıkları sanırım bugün bize çok garip ve tuhaf gelecektir. Ama ben de bunları can korkusuyla yazanları bağışladım.
Cumhuriyet’in ilanından sonraki sürgünlerin, hele siyasal görüş yüzünden hapse düşenlerin bağışlanmak için tek satırına, tek dizesine rastlayamazsınız.
İşte tek kişinin kararına bağlı yaşamak, insanı güç duruma düşüren bir anlayış.
Kitaptaki bazı şairleri edebiyat tarihinden, Osmanlı tarihinden tanıyacaksınız, onların sürgün hikâyeleri, gerekçeleri çok daha fazla ilgi çekici olacaktır sizin için.
Yazar, şairlerin şiirlerini kitaba alarak, okunma katsayısını artırmış, üstelik bunları bugünkü dile aktararak, okura büyük bir hizmette bulunmuş bence.
Kitap bu açıdan da bir Osmanlı şiiri antolojisi niteliği taşıyor.
Gerek edebî, gerek siyasî açıdan kütüphanenizde bulunması gereken kitaplardan biri.

Osmanlının Sürgün Şairleri
Tuba Işınsu Durmuş
Kapı Yayınları