Doğan Hızlan: Osmanlının ‘Masalcı Amca’sı

Doğan HIZLAN

REŞAD EKREM KOÇU'nun kitaplarının yeniden basılması ve en çok satanlar listesinde yer alması, tarihle anlatım ustalığını birleştiren kitaplara her kuşağın duyduğu açlığı gösteren bir örnektir.

Erkek Kızlar, Forsa Halil, Dağ Padişahları'nı artık okuyabilirsiniz.

Benim bir yıl tarih öğretmenliğimi yaptı, usta bir anlatıcıydı(narrator). Olayları dile getirirken, içindeki kişileri bir roman kahramanı mertebesine yükseltir, ilginin ritmini düşürmezdi.

Bugün benim kuşağımdan tarih okuyanların çoğu, onun öğrencileridir.

Tarihi olayları, kişileri, yaşadıkları ortamda öylesine çekici bir dille tasvir ederdi ki, kahramanı yanımızda hissederdik.

Çünkü tarihin içindeki insani özü yakalamıştı.

İstanbul Ansiklopedisi, bir şehri tarih içinde kişiselleştirerek yazmanın ne kadar etkileyici olduğunu ispatlamıştı.

Kahramanlarla, tarihi; kişilerle fikren özdeşleşirdi bazen. O zaman nesnel bir tarihçiden çok bir romancının öznel tavrını takınırdı.

Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli, dönem başlatan olaylarını, kişilerini ondan okurken, bir tarihçinin tesbitini bir romancının uslubuyla bize aktardığını farkedersiniz.

Osmanlının Masalcı Amca'sı başlığını koyarken çok düşündüm.

Çünkü bu onun yazdıklarının dayanaksız, belgesiz olduğu şüphesini uyandırabilirdi.

Eserlerinden tarihi yaşayarak öğreniyoruz, bir çok kahramanın insani özelliklerini bugüne getirebiliyoruz.

Reşad Ekrem Koçu'nun tarihi yorumlamasında, belgeselin ötesine geçmesinde, hocası Ahmed Refik Altınay'ın büyük ölçüde etkisini unutmamalıyız. Hocasının kitaplarını okuduğumuzda, üslupçuluktaki ustasını öğrenmiş oluruz.

Koçu, hocası hakkında, Ahmet Refik adlı bir de kitap yayınladı. Ayrıca Muzaffer Gökman da Tarihi Sevdiren Adam Ahmet Refik Altınay'da onun tarihi okutmadaki rolünün altını çizdi.

Lále Devri'nden bazı satırlar ve şiir kitabı Gönül'den bazı mısralar hálá belleğimde.

Erkek Kızlar'ı birkaç düzlemde okuyabilirsiniz.

Osmanlı'nın zevke, şehvete düşkünlüğünün; yer yer eğlenceli, yer yer trajik öyküsü.

Kadın kimliğinde varolamayanların erkek kimliğine bürünerek bir toplumda yaşayabilmeleri.

Erkek Kızlar, Osmanlı tarihinden önemli olayları ve bunların içindeki tiplerdir.

Nasıl yazıyor bunları Reşad Ekrem Koçu?

Topçu Emin'in son paragrafı, belgeye dayanarak, onu nasıl bir üslup ve yazıcılık biçiminde anlattığını açıklar:

‘‘Bu vakayı nakleden Abdülhalik Molla'dır. Sultan Muhmud'un Rami Kışlası'ndaki bir yıllık ikameti üzerine kaleme aldığı Tarihi Liva adındaki eserinde anlatmıştır. Biz noksan olan tuzunu biberini ektik ve sonunu da tatlıya bağladık.’’

Tarihi kullanan, onu roman malzemesi yapan bugünün romancılarının, Koçu'dan öğrenecekleri hususlar olduğu iddiasındayım.

Tarihî gerçekleri, edebiyat içinde kurgulamada Koçu'yu okumakta yarar görüyorum.

Erkek Kızlar, değişik nedenlerle erkek gibi görünmek zorunda kalan kişilerin, tarihsel öyküsü.

İnandırıcı gerçeklerle desteklendiği için de başarılı.

Üstelik bakış açısı da eleştirel özellik taşır. Osmanlı hayatını, yönetimini sivri dilli cümlelerle yerer.

Emir Talha'dan, üslupçuluğunu ve tasvirdeki ustalığını gösteren bir bölümü aldım:

‘‘Ümerayı Áli Fadıl Hanedanı'nın inkırazı hünerli kalem elinde bir opera mevzuudur; uvertürü de, çıplak çöl atlıları tarafından ağır yaralı olarak terk edilen Emir Áli'nin başı kesilerek bir gümüş tabak içinde Yeniçeri Deli Hüseyin eliyle Şam Valisi Küçük Ahmed Paşa'ya takdimi sahnesidir. Fakat, altın sesi ile koyun melemesini notaya almak, bir yeniçeri palasının gördüğü lütfu ve ihsanı yüz koyun ile yüz altına değişmesi kadar kolay olmasa gerektir.’’

Köçeğinden sultanına, gemicisinden ásisine kadar geniş bir insan zenginliği.

DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ

Görgü Tanığı /Orhan Karaveli / Pergamon

Matbuat, basın derkeen... Medya / Bedii Faik / Doğan

Nar Kitabı / Faruk Duman / Can

Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında / Sencer Divitçioğlu / YKY

Filler Çapraz Gider / Altay Öktem / Stüdyo İmge