Mozaiği ne kadar biliyoruz

Bazı kelimeler, kavramlar var ki konuşurken, yazarken çok kullanıyoruz ama acaba ne kadar biliyoruz? İlk anlamından o kadar uzaklaşıyoruz ki, asıl anlamını, onun niteliğini gözden yitiriyoruz. Çok iyi bildiğimizi sandığımız bir kavram halini alıyor. Sandığımız diyorum çünkü daha sonra fark ediyoruz ki, aslında çok da bir şey bilmiyormuşuz!
Bunlardan biri de mozaik.
Sanat türlerinin en eskilerinden olan mozaik, Anadolu’da da oldukça eski tarihlere kadar gidiyor. Öyle ki, dünyadaki birçok kaynaktan çok daha eski tarihlere kadar uzanabiliyor mozaik tarihi ve zenginliği.
Bu kadar büyük bir geçmişi olan mozaikle, ne yazık ki gazete ve televizyon haberlerinde, yeni mozaikler bulunduğu zaman ilgileniyoruz. Tabii burada ikinci bir durum daha var. Bu kadar gözden kaçırdığımız, ilgilenmediğimiz, çoğumuzun basit gördüğü bu mozaik buluntuları, uluslararası yayınlar tarafından haber yapılıyor. Önemli ajanslar muhabir yollayıp, tüm dünyaya anons geçiyorlar.
Örneğin Ayasofya Müzesi’nde ortaya çıkan ‘melek yüzü’, Zeugma kazılarında ortaya çıkan ‘Çingene Kız’, hem ülkemizde hem de dünyada günlerce haber olmuştu!
Daha önce de belirttiğim gibi, Türkiye binlerce yıl geriye uzanan geçmişiyle, zengin bir mozaik ülkesi.
İşte Gürol Sözen’in editörlüğünde yayına hazırlanan Anadolu Topraklarında Mozaik kitabı bu alanda bizi bilgilendiriyor, görsel zenginliğiyle de dikkati çekiyor.
Özel baskısıyla ve hacimli yapısıyla dikkat çeken kitap, İstanbul’daki Bizans mozaiklerinden Anadolu’da en son ortaya çıkan mozaiklere kadar hepsine geniş yer veriyor. Uzmanların kitap için kaleme aldığı kapsamlı araştırmalar ve kitabı bir ‘masal’ kitabı gibi okumamızı sağlayıp mozaiğin büyülü dünyasına sokan metinler de ayrıca dikkate değer.
Önsöz’de hem mozaiklerin önemi, ülkemiz açısından durumu hem de kitabın oluşum serüveni yazılmış.

BİR KİTAPTAN FAZLASI

“Her kitap çalışması kuşkusuz bir serüvendir. Araştırma, fotoğraf çekimleri ve yöresel özellikler gibi yola, yollara koyulurken kendiliğinden oluşan dostluklardır bu. Aslında ‘Anadolu Topraklarında Mozaik’, salt kitap çalışması olmadı hiçbir zaman. Anadolu toprağının kültürel derinliği öylesine sarıp sarmalıyor ki insanı, sorgu sual eylemeden tutup kendi içine çekiveriyor hemen. Kimi zaman toprak aldı bir eserden, kimi zaman kumaştaki bezemeden, kimi zaman da mozaikteki derinlikten yola çıkıyoruz. Şiirler, destanlar, giysiler ve türkülerdeki bir motiften yola çıkıyoruz kimi zaman da.
Aslında garip bir coğrafya, başlangıç noktası ile sonucu öylesine farklı ki!.. Mozaiği anlatırken söylenenler, söylencelerden yola çıkarken, bir taya kazınmış nar tanesine yöneliyorsunuz. Ya da lacivert bir gökyüzü ile başlayıp bir çiniye takılı kalıyorsunuz. Altın bir kolyeden yola çıkıp iki cam arasındaki altını düşleyen ustayı merak ettiğiniz gibi bir şey bu...”
Robert Ousterhout, ‘Anadolu, Tarih Boyunca Bir Uygarlık Mozaiğidir’ başlıklı yazısında, bütün bir geleneği incelerken bir yandan da mozaiklerin çekiciliğinin sırrını yazıyor.
“Mozaikler bizi neden bu kadar büyülüyor? Bazı bilim insanlarının da söylediği gibi, mozaiklerin ikinci sınıf kaplamalar olduğu ileri sürülebilir. Roma dünyasının en pahalı zemin döşemeleri, mozaikler değil, geniş mermer kaplamalardı. Bizanslı yazarlar, mermeri tek tek adlarıyla bilir ve ayrıntılı bir biçimde tanımlar; buna karşılık, mozaiklere değinip geçmekle yetinirler. Ama yine de, mozaik belki de sanat biçimlerinin en sanatsalıdır; bakıldıklarında, içerdikleri ustalığı somut olarak gözler önüne sererler, gerçekle asla karıştırılamayacak düzenlenmiş imgelerini apaçık ortaya koyarlar. Mozaik sanatında, malzemenin doğasında var olan soyutluk ile onun resimsel temsilleri arasında sürekli bir etkileşim vardır.”
İnceleme, araştırma kitaplarının önce içindekiler bölümüne bakarım, konu başlıklarının çekiciliği beni kitabı okumaya çağırmalı.

12 BİN YILLIK GEÇMİŞ

Mozaik, bu özelliğiyle de sadece ilgililerin, bilim adamlarının, uzmanların okuyacağı bir kitap değil, Türkiye’de yaşayan, kültürel varlıklarımızı merak eden herkes merak ettiği soruların yanıtını bu kitapta bulacak.
Gürol Sözen, değişik dönemlere ait mozaikler konusundaki incelemeleri tanınmış ve bu konudaki en güvenilir kişilere yazdırmış. Böylece kitap, başvuru konusunda bir önem kazanıyor.
Büyük Saray Mozaiklerinde Günlük Hayat bölümünde sanatla hayatın, gündeliğin sanata yansımasının ilgi çekici örnekleri yer alıyor. Mozaik sanatının tarihi bugüne görsel olarak nasıl aktardığını da bunlardan öğreniyoruz.
Kitabın ana başlıkları şöyle:
Büyük Saray Mozaiklerinde Günlük Hayat / Kutsal Bilgelik ya da Ayasofya / Kariye Mozaikleri ve Öteki Dünya / Anadolu Topraklarında Tükenmeyen Kareler.
9 Temmuz 2011 Cumartesi, tarihli Hürriyet Keyif ilavesinde, Çağlayan Çevik’in sorusuna Gürol Sözen’in verdiği yanıt, mozaiğin niteliğini, çekiciliğini açıklıyor aslında:
“Aslında hayatın kendisi bir mozaik. Sözcüklerin yan yana gelişinden oluşan cümlelerin bütünü. Üstelik dizimi kolay da. Renkli taşları alın ve gönlünüzce yerleştirin. Aynı renkleri bir başkası alıp o da kendince yerleştirip bir başka kompozisyon yani resim oluşturabilir. Sevilmesinin nedeni bu: Önce kolaylığı. Mezopotamya’da ya da Anadolu topraklarında, renkli çakıl taşlarının yan yana sıralanması ile başlayan büyük oyun bu. Ama sözünü ettiğiniz yaşam biçimi ve toplumsal olguyla öylesine de ilgili ki bu kolaylık. Roma’da ya da Anadolu topraklarında kullanıldığında günlük yaşamdan çıkıp kutsal sahnelere kadar uzanabiliyor. Sorunuzun kesin yanıtı, sanırım şu: Bu topraklar, Göbeklitepe buluntuları ile 12 bin yıl öncesine uzanıyor. Bu topraklardaki her buluntu, çağımızın tarihini değiştirdi. Örneğin, Hitit, Frig, Urartu, Troya... Nemrut’un Tanrı heykelleri ve olağanüstü tasarımı da tarihin ve sanatın tarihini değiştirdi. Anadolu topraklarındaki bu uygarlıkların her biri bir mozaik parçası aslında.”
Mozaik, bilgisi ve görsel malzemesiyle kitaplığınızda yerini alacak bir çalışma.
(Anadolu Topraklarında MOzaik / Gürol Sözen / HSBC)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Adalet Ağaoğlu / Çağımızın Tellâlı / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Mehmet Kanar / Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü / Say Yayınları
Nazlı Eray / Kalbinde Kadın Taşıyan Erkekler Birahanesi / Postiga
Aydın Menderes-Taha Akyol / Demokrasiden Darbeye-Babam Adnan Menderes / Doğan Kitap
David Passig / 2050 / Koton Kitap