İstanbul’un orta yeri sinema

Agâh Özgüç’ün yeni kitabı Türk Sinemasında İstanbul, Türk filmlerini görenlerin, sinema tarihi ile ilgilenenlerin, sıradan seyircilerin ve elbette İstanbul ile ilgilenenlerin elinden düşüremeyeceği bir çalışma.
Kitabın adandığı kişiler her zaman yazımda yer bulurlar.
İşte bu kitabın adandığı kişi: “Yıllardır kahrımı çeken, en zorlu günlerimizde bile direncini yitirmeyip bana destek olan sevgili eşim Meliha’ya.”
Önsöz Yerine’de Özdemir Asaf’ın Jüri şiiri var:
“Bütün renkler hızla kirleniyordu
Birinciliği beyaza verdiler.”
Bakmayın adına, İstanbul’un semtlerini bu filmler aracılığıyla yeniden gezeceksiniz, belki anılarınızı tazeleyeceksiniz, sevdiğini, aramızdan ayrılan sanatçıları bir kez daha anımsayacaksınız. Hele afişleri seyretmeye doyamadım, görsel çalışmanın, afiş sanatının da tarihini buradan izleyebilirsiniz.
Öylesine çok yönlü bir kitap ki, bunu okuyanlar genel çizgileriyle Türk sinema tarihini, geçirdiği evreleri, aşamaları öğrenebilirler.
Agâh Özgüç’ün arşivi her zaman yalnız kendisinin değil bütün sinema tarihçilerinin, eleştirmenlerinin çalışmalarına malzeme sağlamıştır.
Türk Sinemasında İstanbul kitabının içindekiler listesini önce okuyalım, bu bölüm başlıkları, kitabın ilgi çekicliği konusunda yeteri kadar fikir verecektir.
Kamera Arkasının Gizli Tarihi..., Semtleriyle İstanbul Filmleri, Ah! O Eski İstanbul Galaları, Sinemamızda Kadın ve Kent, Otomobil Uçar Gider, Kovboylar Batının Mekânlar Bizim, Sinemamızda Mahalle ve Varoş Filmleri..., Kahvehaneler, Meyhaneler ve Sağlıga Zararlı ‘Cıgaralı’ Sahneler, Şarabın Türk Sinemasına Yansıması, Gece Kulüpleri ve Pavyonlu Filmler, İç Göç Filmlerinin ‘Plato-Mekânı Haydarpaşa Garı...”, Yeşilçam’ın Trenleri, Yeşilçam’dan Bakırköy’e Bakırköy’den Yeşilçam’a, Zeytinburnu’ndan İnsan Manzaraları, Adalar’dan Bir Yar Gelir Bizlere, Beyoğlu’nun Orta Yeri Sinema, Bizim Beverly Hills Topağacı’ndan Levent’e, Bir Başkadır Kadıköy Yakası, Dekorlarıyla, Mekânlarıyla “Allahın Cenneti” Boğaziçi.
Sinemamızın nereden nereye geldiği konusunu hep düşünmeliyiz, çünkü yoksunlukların içinden bugüne gelen çizgi, övüncü, desteği hak etmektedir.
Ben çok kötü, ilkel koşullarda çekilen Türk filimlerini küçümseyenlere gerçekten kızarım. Eleştiri ile alayı ayıramayanlardır bu tavrı benimseyenler.
Özgüç, filmlerin nerelerde çekildiğini, nasıl çalışıldığını anlatırken, bunu soğuk bir belgesel gibi değil, anılarla, anekdotlarla sürükleyerek roman tadında yüksek bir okunurluk kazandırmış kitabına.
Ünlü yönetmenlerden anılar aktarırken, bize onların kişilikleri konusunda ipucu veriyor.
Sözgelimi, Ertem Eğilmez’in nasıl ceberrut bir yönetmen olduğunu, Osman F. Seden’in beğendiği sahnelerin nasıl olduğunu sordukları zaman, belki de nazar değmesin diye, “b.k gibi” yanıtını verdiğini, Nedret Güvenç’in bu söz üzerine seti terk ettiğini, sonra zorla ikna edildiğini, Atıf Yılmaz’ın ilk filmini nasıl zorluklarla çektiğini, başlarına nelerin geldiğini, negatif kullanmadan motor emri verilmesini, Semih Evin’in üç filmi birden iç içe çektiğini, sahneleri de sigara paketinin arkasına yazdığını ve hiç karıştırmadığını ben hem gülerek hem de bugünü düşünerek okudum.
Bugün magazin sayfalarında film galalarını okuyoruz, kimler katılmış, kim kimle gelmiş, kim kimin için ne demiş... Bir süre sonra film dışında her şeyden haberdar oluyoruz galalarda... Peki merak etmez misiniz, eski galalar nasıldı? Hangi ünlüler gelirdi? İlk gecede, o zamanlar edebiyat dünyasının ünlü adları da bulunurdu. Birçok yazar, haftada dört beş film seyrederdi.
Agâh Özgüç’ün kitabı hem bilgi veriyor, hem sinemamızla İstanbul’un bağlantısını çok güzel bir dille aktarıyor, hem de zengin fotoğraf arşiviyle sinema tarihinin önemli filmlerine ve yıllarına ışık tutuyor. Eğlenerek öğrenmenin güzel bir örneği.
(Türk Sinemasında İstanbul, Agâh Özgüç, Horizon International Yayınları.)

İstanbul Adlı Filmlerin Kronolojisi
1922 / İstanbul’da Bir Facia-yı Aşk (Muhsin Ertuğrul)
1931 / İstanbul Sokaklarında (Muhsin Ertuğrul)
1950 / İstanbul Geceleri (mehmet Muhtar)
1951 / İstanbul Çiçekleri (Muammer Çubukçu), İstanbul Kan Ağlarken (Kani Kıpçak), İstanbul’un Fethi (Aydın Arakon).
1952 / İstan Havası-Arşak Sulukule’de (Zeki Alpan), İstanbul Yıldızları (Mehmet Muhtar, Orhan Atadeniz)
1953 / Drakula istanbul’da (Mehmet Muhtar), İstanbul Canavarı (Çetin Karamanbey)
1954 / Şarlo İstanbul’da (Muharrem Gürses)
1955 / Görünmeyen Adam istanbul’da (Lütfi Akad), Uçan Daireler İstanbul’da (Orhan Erçin)
1956 / Çölde Bir istanbul Kızı (Faruk Kenç)
1958 / İstanbul Macerası (Carl Möhner)
1961 / İstanbul’da Aşk Başkadır (Süreyya Duru)
1962 / Ver Elini İstanbul (Aydın Arakon)
1964 / İstanbul Kaldırımları (Metin Ersan), İstanbul’un Kızları (Halit Refiğ), İstanbul Sokaklarında (Kemal Kan)
1965 / İstanbul Kazan Ben Kepçe (Orhan Elmas)
1966 / Ah Füzel İstanbul (atıf Yılmaz), İstanbul Dehşet İçinde (İlhan Engin)
1967 / Fantoma İstanbul’da (Natuk Baytan), Killing İstanbul’da (Yılmaz Atadeniz), İstanbul Tatili (Türker İnanoğlu), İstanbul’da Cümbüş Var (Sırrı Gültekin), İstanbul’u Sevmiyorum (Ülkü Erakalın), Urfa İstanbul (O. Nuri Ergün)
1972 / İstanbul Kabadayısı Kara Murat (Kemal Kan), Süper adam İstanbul’da (Yavuz Yalınkılıç)
1973 / Şaban İstanbul’da (Semih Evin)
1978 / İstanbul 79 (Orhan Aksoy), Tatlı ve Güzel İstanbul Geceleri (Yılmaz Atadeniz)
1981 / Ah Güzel İstanbul (Ömer Kavur)
1995 / İstanbul Kanatlarımın Altında (Mustafa Altıoklar)
1996 / Hoşça Kal İstanbul (Sami Güçlü)
1998 / Bekle Beni İstanbul (Oğuz Gözen)
1999 / Sevgilim İstanbul (Seçkin Yasar)
2004 / Anlat İstanbul (Ümit Ünal, Kudret Sabancı, Selim Demirdelen, Yücel Yolcu, Ömür Atay)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Paul Auster / Sunset Park / Can Yayınları
Ayşe Kulin / Hayat (2 Cilt) / Everest Yayınları
Ruth Rendell / Çok GÖzyaşı Döküldü / Doğan Kitap
Suzan Samancı / Reçine Kokuyordu Hêlîn / Sel Yayıncılık
Mukadder Gemici / Asla Pes Etme / Dergâh Yayınları