Bu romanda ben de varım

Beşir Ayvazoğlu’nun yeni romanı Ateş Denizi’ni okurken iki eleştiri anlayışı zihnimde mücadele etti, ama hiçbiri mücadeleyi kazanamadı. Kitapta anlatılan kişilerin çoğunu tanıdığım, eserlerini okuduğum için öznel bir yaklaşımla daha içten bir eleştiri olabilirdi. Ama buna karşılık nesnel bir yaklaşımla da romanı değerlendirmeliydim. İşte bu gerekçeyle kitaba hem nesnel hem öznel açıdan yaklaştım.
Öznel açıdan baktığımda, tanıdığım insanları nasıl anlattığına dikkatle odaklandım tanıdığım insanla okuduğum arasındaki benzerliklere veya farklara dikkat ettim, nesnel açıdan baktığımda bunları herhangi bir roman kahramanı gibi değerlendirecektim.
Öznel değerlendirmede, o tanıdığım önemli adları, ustaca anlattığı kanısına vardım. Onları kulaktan dolma bilgilerle yazmamış, iyi bir arşiv çalışması yaparak, her zamanki güvenilir belgeselciliği ile bunları bize tanıtmış Ayvazoğlu. Onların eserlerini okuduğu gibi, onlar hakkında yazılanları da taramış.
O kişiler, o semtler, o ortam yeniden gözümde canlandı, öznel beğenişimin gerekçeleri oldu.
Nesnel açıdan baktığımda da romanı çok başarılı buldum. Çünkü birçok konuyu, çok katmanlı bir yazı anlayışıyla çözmüş, sağlam bir kurgu çıkmış ortaya.
Romanı bitirdiğimde, bu romanın değişik kuşaklar tarafından algılanma oranını saptamaya çalıştım.
Romanı tek cümleyle özetlersek, Tanburi Cemil Bey’in hayatı diyebiliriz. Ama bu ünlü virtüözün mutsuz hayatı kuru biçimde anlatılmış olsaydı, onu tanımak, müzikteki önemli yerini bilmek mümkün olamazdı. Sonraki yıllara olan etkisini ise hiç idrak edemezdik...
Roman o kişilik ekseni çevresinde bütün ortamı yansıtıyor. Belgesel çalışması, okunurluk kalitesini artırıyor. Öznel baktığımda, benim kuşağımdan bir çok kişi belki anılarını tazeleyecek, bu ustaları anımsayacaktır. Nesnel okumayı tercih ederseniz -ki genç kuşaklar böyle okuyacaklardır- kitaba sadece romanın genel ölçütleriyle yaklaşmamanızı tavsiye ederim. Bu kadar yüzeyden okuma yanlışlığına düşmemeniz gerekir, çünkü bu aynı zamanda tarihimizin de romanı. Yazar sözlükle, ek metinlerle okura fazlasıyla yardımcı oluyor.

DOĞU-BATI SAVAŞI

Beşir Ayvazoğlu, Ateş Denizi’nde 1930’lardan bu yana önemli adları, önemli olaylarla toplumsal, siyasal tarihi bir estetik pencereden anlatıyor.
Genç kuşak, 1930’larda başlayana birçok girişimin, değişimin, reddedişin serüvenini, nedenlerini, kültür çalkalanmalarını, Doğu-Batı kültürlerinin sürekli varoluş savaşını bu romandan öğrenecek.
Tarih-roman ilişkisi beni çok ilgilendirir, ne var ki Beşir Ayvazoğlu’nun romanını tam bu kategoriye koyamıyorum. Ayvazoğlu, sadece bir romancının muhayyilesiyle, kurgusuyla bu kitabı yazmamış, belgesel bir altyapıyı öne çıkarmış. Gerçek kahramanları elbet bir roman formu içinde anlatıyor.
Romanın yazıcısı, Galip Tahiroğlu. Çağlayan Çevik ve daha önce Selim İleri, kitaba dair kaleme aldıkları yazılarda, bu adın Beşir Ayvazoğlu’nun kullandığı müstear isimlerden olduğunu hatırlatmıştı bize...
Romanın içeriğini aza indirgeyebilir miyiz? Bunu yapmaya çalışacağım. Türkiye’nin siyasal tarihi, toplumsal tarihi, Doğu-Batı gelgitleri, kültürel tarihi, üniversitelerin tarihi, müzik beğenimizdeki zorlamaların tarihi... Bu bağlamlardan hareketle; Türk müziği bugün ne durumda, Batı müziği nereye geldi? Bunun yanıtlarını bu romanda bulacaksınız. Özellikle Türk müziği konusundaki o zamanki tavır, siyasal rejimin sanata müdahalesini gösteriyor. Üniversite reformu neydi? O zamanın birçok değerli hocası nasıl kadro dışı bırakıldı. Onlar ne yaptı? Siyaset ve sanat ilişkisi nasıl birçok kültürel olayı yönlendirdi?

ESKİ KUŞAĞIN MİZAHI

Bu araştırmalardan söz edince kimi okurlar, bunların birer düşüncenin temsilcisi, güdümlü kişiler olduğunu sanabilir. Hayır, bunlar bilginin, belgenin ışığında birer roman kahramanı olmuşlar Ateş Denizi’nde.
Eski kuşağın dostluklarını, birbirlerini eleştiriş tarzlarını, kızgınlıklarını, alaylarını okuduğunuzda, geçmişin mizah anlayışı konusunda da bilgi almış oluyorsunuz.
Okur bazı kelimelerde, bilgilerde zorlanabilir, kitabın sonuna konulan Notlar ve Açıklamalar, okuma temponuzu yavaşlatmayacaktır.
Ekler bölümünde birçok yazarın müzik, dil ve Tanburi Cemil Bey hakkındaki yazıları, dönemi daha iyi algılamamızı sağlıyor. Yalnız edebiyat tadı almak için okumayın, birçok konuda bilginizi de zenginleştirin. Bu roman ikisini bir arada sunuyor.
(Ateş Denizi, Beşir Ayvazoğlu, Kapı Yayınları)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Irene Nemirovsky / Pazar Günleri / Can
F. Scott Fitzgerald / Muhteşem Gatsby / Bilge Kültür Sanat
Demet Altınyeleklioğlu / Ah Bre Sevda, Ah Bre Vatan / Remzi
Selim Karahasanoğlu / Kadı ve Günlüğü / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları