Çöküşün ardından...

Nasıl mı?
Sebepler muhtelif...

Kimileri ülkedeki siyasi erki, kimileri IMF'yi suçluyor. Benim gördüğüm ise IMF'nin Arjantin'i (Türkile lehine) gözden çıkarttığı.

Niye mi?
Cevaplar muhtelif...
Ama nasıl olur da IMF gibi uluslararası bir kuruluş kalkar "Arjantin ile anlaşamadık para filan da vermeyeceğiz" ya da "Tamam Arjantin borç ödemesin ama bu iş yürümez" gibi açıklamalar yapar? Hem de ülke böylesine ciddi bir kriz içindeyken...

Aşağıdaki kronolojiyi okuduğunuzda IMF'nin (kredi derecelendirme kuruluşlarını da unutmamakta fayda var, hatta ABD Hazinesi'ni de...) tam da kilit noktalarda ülkeden desteğini nasıl çektiğini göreceksiniz. Şimdi Fransa ülkeye acil yardım yapılması gerektiğini belirtiyor. Brezilya kriz bize de sıçrar mı korkusu içinde. İşin ilginci çiçeği burnunda Devlet Başkanı'nın moratoryum ilanı da kimseyi şaşırtmadı.

Niye şaşırtsın ki, zaten yabancılar IMF sinyali ile birlikte iki aydır ülkeden çıkıyordu. Zaten İcra Kurulu Başkan yardımcısı Anne Krueger hanımefendi de Arjantin'de moratoryum tartışılıyorken ne menem bir şey olduğu belli olmayan ülke iflas planını açıkladı.

Elbette en temel hata Arjantin yönetiminde. Bizdeki "Türkiye'nin güçlü ekonomiye geçiş programı" gibi afilli bir isimle surnulan "Sıfır bütçe açığı kannunu" adam gibi işletilemedi. Borçlar bir türlü yeniden yapılandırılamadı.

Ama ya kur çıpası sistemi... Bütün analistler kur çıpası ile rekabitçi olmayan faiz oranını sürdürülemez olduğunun görüldüğünü belirtiyor. Zaten IMF bunun işlemediğini Türkiye'de görmedi mi. Niye Arjantin'de devam etti ki?
Ve tıpkı Türkiye'de olduğu gibi niye herkes çöküşten sonra sesini yükseltmeye başladı?

Sorular, sorular...
Cevapları hakikaten zor.

ARJANTİN'DE ÇÖKÜŞE ADIM ADIM

Krizin kronolojisi

10 Aralık 1999 - Seçim kampanyasını ekonomiyi düze çıkartma ve 10 yıldır iktidarda olan Peroncu Carlos Menem iktidarındaki yolsuzlukları sona erdirme temaları üzerine kuran Fernando de la Rua başkanlığa seçildi. Seçim döneminde ülkenin dış borç faizi için uygulanan risk primi ABD Hazine bonolarının 6.10 puan üzerindeydi.

29 Mayıs 2000- Arjantin hükümeti harcamalarda 938 milyon dolarlık bir kesinti yapacağını açıkladı. Bu kesintinin ciddi bir kısmı kamu kesiminde istihdam azalması yöntemi ile sağlanacaktı. Açıklamadan iki gün sonra 20 bin kişinin katıldığı bir gösteri ile kesinti kararı protesto edildi.

24 Ağustos 2000 - Maliye Bakanı Jose Luis Machinea 2000 yılı bütçe açığının hedeflenen tutarın 500 milyon dolar üzerinde gerçekleşeceğini açıkladı. Yani 5 milyar 200 milyon dolar seviyesinde.

6 Ekim 2000 - Fernando de la Rua'nın başkanlığındaki İttifak Koalisyonu hükümetinin ikinci ortağı olan sosyaldemokrat eğilimli Frepaso Partisi'nin başkanı Senato'daki bir rüşvet skandalı nedeniyle istifa etmek zorunda kaldı.

18 Aralık 2000 - Hükümet ekonominin reformu için Uluslararası Para Fonu ile bir anlaşma yapıldığını ve anlaşma çerçevesinde 40 milyar dolarlık bir yardım paketi oluşturulacağını açıkladı. Piyasalarda hızlı bir yükseliş dalgası yaşandı.

2 Mart 2001 - De la Rua hükümeti Maliye Bakanı Machinea istifa etti.

4 Mart 2001 - Ricardo Lopez Murphy yeni Maliye Bakanı olarak kabinedeki yerini aldı.

16 Mart 2001 - Lopez Murphy ilk iş olarak iki yıllık bir kemer sıkma politikası açıkladı. $4.45 milyar dolar tasarruf öngörülen programın ana kesinti alanıeğitim harcamaları olacaktı. Karar üzerine 6 Frepaso Partili bakan istifa etti.

19 Mart 2001 - Hükümet içinden bile çok sert eleştirilere maruz kalan Lopez Murphy istifa etti.

21 Mart 2001- De la Rua, ülkede küçük bir muhafazakar partinin lideri olan ve ilk peronist Menem iktidarında da aynı görevi yapan Domingo Cavallo'yu Lopez Murphy'den boşalan Maliye Bakanlığı'na getirdi.

22 Mart 2001 - Cavallo, maliye bakanlığının ilk gününde Rekabet Planı ismiyle tanıttığı ve yerli şirketleri korumak içi mali işlemleri,n vergilendirilmesi ve gümrük tarifelerinin artırılması gibi adımlar atan planı uygulamaya soktu.

17 Nisan 2001 - Cavallo ülkenin para birimi Pezo'nun yüzde 50 dolar ve yüzde 50 euro'dan oluşan bir sepete çıpalama kararını meclise gönderdi.

3 Haziran 2001- Arjantin 29.47 milyar, dolarlık iç borcunu yeniden yapılandırdı (teknik ismiyle swap operasyonu). Bu operasyon ile amaç ülkenin iç borcunu çevirememe korkusunu azalttı. Opersyonun il 2002 yılyı için 7.82 milyar dolar, 2005 yılına kadar kadar ise 16.039 milyar dolar ertelendi.

15 Haziran 2001 - Arjantin hükümeti sadece ihracatta kullanılmak üzere genişletilmiş bir kur bandı uygulamaya başladı.

3 Temmuz 2001 - Arjantin borsası Devlet Başkanı de la Rua'nın istifa ettiği dedikoduları ile sarsıldı. Rua'nın partisinden bir bölge Valisinin yaptığı "Başkan ülkedeyi sarsan ekonomik ve siyasi koşullar nedeniyle boğulmak üzere" açıklaması "istifa" olarak algılanınca Arjantin Borsası son 28 ayın en düşük seviyesine indi. Arjantin'in dış borçlanma için ödediği ülke riski primi ABD tahvillerinin 13 puan üzerine çıktı.

10 Temmuz 2001 - Arjantin yapılan kısa vadeli iç borçlanma ihalesinde son 5 yılın en yüksek faizini ödemek zorunda kaldı. Cavallo hem merkezi hükümetin hem de eyaletlerin açıklarını sıfıra indirmelerini ve yeni borçlanma yapmamaları gerektiğini açıkladı. Sıfır açık yasası'nın ilk adımı atıldı.

11-26 Temmuz 2001 - İki uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Arjantin/in kredi notunda sert indirimlere gitti. Kuruluşlar daha fazla not indiriminin gelebileceğini de belirterek "Ülke borçlarını ödeyemez duruma gelebilir" dedi. Yani konsolidasyon tehlikesinden bahsedildi.

30 Temmuz 2001- Hükümet, muhalefetin ağırlıkta olduğu parlamentodan, bütün bir gece süren çalışmalar sonucu, büyük önem verdiği "Sıfır Açık Yasası"nı geçirmeyi başardı. Yasa ile kamu ücretleri ve emeklilik ödemelerinin yüzde 13 oranında indirilerek bütçe açığının azaltılması hedeflendi.

21 Ağustos 2001 - IMF İcra direktörü Horst Koehler Arjantin'e stand-by çerçevesinde verilecek 14 milyar dolarlık yardımı 8 milyar dolar daha artırma kararını açıkladı. Tasarruf sahipleri bu açıklama üzerine paralarını yeniden bankalara yatırmaya başladı. Ama para birimi olarak Peso yerine TL seçildi.

14 Ekim 2001 - Peronist muhalefet alt parlemento seçimlerinde İttifak'ı alt eti ve Senato'daki ağırlığını korudu.

30 Ekim 2001 - De la Rua ülkede ikinci bir borç takası (swap) operasyonu yapılacağını ama bunun gönüllülk esası ile gerçekleşeceğini bildirdi. Ülkenin risk primi ABD tahvillerinin 21.21 puan üzerine çıktı.

1 Kasım 2001- De la Rua ve Cavallo yeni ekonomik tedbirleri ve borç takasının koşullarını açıkladı. Buna göre yeniden yapılandırılıp uzun vadeye yayılacak miktarın 132 milyar dolar olduğu belirtildi.

30 Kasım 2001 - Cavallo uzun vadeye takas edilecek miktarın 50 milyar dolar olduğu belirtildi. Analistler 40 milyar dolarlık borcun bileuzun vadeye yayılmasının başarı anlamına geleceğini belirtti. Ülke riski astronomik seviyelere çıktı. Arjantinliler bankalardan 1.3 milyar dolara varan mevduat çekilişi gerçekleştirdi.

1 Aralık 2001 - Cavallo bankalardan hızlı mevduat kaçışının ekonomik bir yıkıma dönüşmesini engellemek için bazı tedbirler aldı. Buna göre aylık mevduat çekme sınırı 1.000 dolar ile sınırlandı. Ayrıca yurtdışı ve off-shore bankalara mevduat transferi yasaklandı.

2 Aralık 2001 - Arjantin borç takası konusunda bölge Valilerini ikn edemedi.

5 Aralık 2001 - IMF Arjantin'e aralık ayı için vereceği 1.3 milyar doları vermeyeceğini belirtti. Bu karar ülkeyi çöküşün eşiğine yklaştıran en büyük adım oldu.

6 Aralık 2001 - Cavallo bir açıklama yaparak özel emeklilik fonlarının ellerindeki nakitin kaynak olarak kullanılacağını bunun karşılığında da hazine bonosu verileceğini belirtti.

13 Aralık 2001- Hükümet işsizlik oranını yüzde 18.3"e yükseldiğini açıkladı. Bu oran 1998 ortasında başlayan resesyon döneminden bu yana örülen en yüksek işsizlik oranı oldu. Büyük sendikalar genel grev çağrısı yaptı.


14 Aralık 2001 - Maliye Çakanlığı müsteşarı Daniel Marx istifa ettiğini açıkladı ama takas planındaki görevini sürdüreceğini belirtti

17 Aralık 2001 - Hükümet yüzde 20 kamu kesintisi öngörenr 2002 bütçesini açıkladı.

18 Aralık 2001 - IMF Arjantin'in Ocak ayı içinde yapması gereken 940 milyon dolarlık borç geri ödemesini erteleyebilceğini ama ülkedeki ekonomi politikalırının sürdürülekmez olduğunu belirtti.

19 Aralık 2001 - Hükümet ülke çapındaki grev ve gösterileri engellemek için olağanüstü hal ilan etti. Parlamento ekonomi yönetimine ve Cavallo'ya olağanüstü yetkiler verdi. Ülke riski 42.12 puana yükseldi.

20 Aralık 2001- Cavallo ve hükümetin tüm üyeleri istifa etti. Başkan de la Rua'nın Cavallo dahil bazı bakanların istifasını kabul edeceği belirtildi.

21 Aralık 2001 - De la Rua ülkede ilan edilen olağanüstü halin ağırlaştırıldğını açıkladı

22 Aralık 2001 - Yoğun protesto gösterilerine dayanamayan de la Rua istifa eti.

23 Aralık 2001 - İstifa eden de la Rua'nın yerine Peronist Carlos Menem'in partisinden Adolfo Rodriguez Saa getirlildi. Saa göreve gelir gelmez 132 milyar dolarlık dış borçlarda moratoryum ilan etti. Saa moratoryumun hem anapara hem de faiz ödemelerini kapsadığını belirtti.

Bu arada ülke para birimi olarak pezonun yanısıra yeni bir para birimi oluşturulacağı belirtildi.