Generaller ve yüzbaşılar

Bu analizlerden belki de en önemlisi Trump’ın bütün kabinesini askerlerden oluşturduğu ve gerek dışişleri gerekse savunma bakanlarının her birini askeri alt yapıya sahip kimselerden seçtiği söylemi. Bu noktada, Amerikan devlet sistemine dair, tarihi birkaç örnekle Trump’ın söz konusu atamalarına yapılan eleştirilerin bu anlamda çok da doğru olmadığını gösteren birkaç bilgi vermeyi uygun buluyorum.

İlk olarak, Ronald Reagan dönemindeki iki önemli bakandan bahsetmek istiyorum. Bunlardan ilki, efsane Dışişleri Bakanı General Alexander Haig, ikincisi ise Savunma Bakanı Caspar Weinberger… Bu isimlere dışarıdan bakıldığında dışişlerinin ve savunma bakanlığının tamamen askeri bakış açısıyla yönetildiğini söylemek mümkün. Ancak önemli bir bilgiyi vermekte fayda var. Alexander Haig Dışişleri Bakanı olmakla beraber kariyerini askerlik üzerine yapmış ve generallik rütbesine yükselmiş önemli bir isim. Oysa savunma bakanlığının en tepesindeki ismin yıllarını orduya adamış üst düzey bir asker olması beklentisinin aksine Caspar Weinberger, askeri kariyeri yalnızca 4 sene sürmüş olan bir yüzbaşı.

Tarihi biraz daha ileri alıp George W. Bush dönemindeki ABD Dışişleri Bakanı, altını çizerek söylemek istiyorum “Dışişleri Bakanı”, savunma bakanı değil, yine kariyerini askerliğe adamış önemli bir general olan Colin Powell… Savunma bakanı ise, Irak Savaşı’nı bilfiil yöneten, Amerikan savunma bakanları arasında belki de son 120 sene içerisindeki en etkin isimlerden biri olan, Amerika’nın en güçlü olduğu dönemde ülkenin savunma bakanlığını yöneten Donald Rumsfeld… Weinberger gibi Rumsfeld de bir yüzbaşı ve askeri kariyeri 3 sene.

Bu hususta bir örnek daha verdikten sonra konunun netlik kazanacağını düşünüyorum.  Amerikan Başkanı Donald Trump’ın ilk atamalarından biri, “henüz görevden almamış olduğu” Savunma Bakanı James Mattis... Mattis de kariyerini orduya adamış, CENTCOM komutanlığı yapmış bir orgeneral. Söz konusu süreçte Dışişleri Bakanı ise askeri deneyimi hiç olmayan, Exxon Mobil’in eski CEO’su Rex Tillerson. Tillerson’ un görevden alınıp yerine CIA başkanı Mike Pompeo’nun atanması gündeme geldiği an herkes, Amerikan dış politikasının artık askerler tarafından yönetileceğini, dış politikada daha Pentagon odaklı gidileceğini ve askeri önceliklerin ele alınacağını söylemeye başladı. Yine enteresan bir noktadır ki, Pompeo da askeri deneyimi Berlin Duvarı’nda nöbet tutmak olan ve 5 senelik askeri tecrübeye sahip bir yüzbaşı.

Burada değinmek istediğim bir detay var. ABD’de askerlik zorunlu değildir ancak birçok kimse bilhassa üniversitede burs alabilmek için belli bir müddet orduya katılır, orduda zorunlu olmamak kaydıyla beş yıla yakın bir hizmet yapar ve netice itibarıyla üniversiteden burs kazanır. Arzu etmesi halinde kariyerine burada devam eder ya da askeri kariyerini noktalayıp istediği yöne yönelir. Gerek Weinberger gerek Pompeo gerekse Rumsfeld bu minvalde askerlik yapmış ve rütbeleri en çok yüzbaşılığa kadar yükselmiş, askeri deneyimleri maksimum 5-10 sene ile sınırlı kalan kimselerdir. Yani bu isimleri kariyerlerini askerliğe adamış Alexander Haig, Colin Powell veya James Mattis ile kıyaslamak doğru değildir.

İkinci önemli bilgi ise, bu isimlerin yaklaşımlarının her zaman birbiriyle aynı olmayışıdır. Amerikan tarihi Haig ile Weinberger’ın ve Powell ile Rumsfelt’in yaşadıkları gerginlikleri nakletmiştir. Hiç şüphem yok ki, Pompeo ve Mattis de aynı sıkıntıları ciddi anlamda yaşayacaklardır. Hiçbir askeri ve devlet tecrübesi olmayan Tillerson gibi kimselerin hangi tarafın, hangi bakanın devlet tecrübesi daha fazla ise işleri ona daha çok emanet edip gittiğini görmek mümkün. Ancak iki tarafın da belli bir devlet tecrübesi var ise ve belli bir bakış açısı oturmuş ise asıl kriz orada çıkmaktadır. Dolayısıyla bugün Amerikan hükümetinin yapılanmasına bakıp Pompeo da artık bir asker, her şey Pentagon’un gözüyle şekillenecek diye düşünmek çok yanlıştır. Tam tersine Tillerson ile Mattis arasındaki uyumun Pompeo ile Mattis arasında olacağını pek de düşünmüyorum.

Son olarak gelelim diğer bir yanlış algıya, adeta Amerikan yönetiminin askeri bazlı bir cuntaya dönüştüğü ve bir cunta şeklinde yönetilmeye başlanacağı söylemi ciddi anlamda gündemde. Bunun tersi bakış açısını Trump döneminin ilk ulusal güvenlik danışmanı olan Michael Flynn’in, ikinci danışman olan McMaster’ın ve son danışman olan John Bolton’ın mesleklerine baktığımızda anlamak mümkün. Göreve başladıktan kısa bir süre sonra vazifesinden ayrılmak zorunda kalan Flyyn bir korgeneral. Flynn’in yerine gelen McMaster ise yine bir general. Ancak John Bolton, çok kısa bir dönem ulusal muhafızlık yapmış, Amerika’nın BM Büyükelçiliği görevini üstlenmiş olan bir diplomat, akademisyen ve özel sektörde çalışmış bir isim. Eğer sorumuz ve konumuz Amerika’nın politikalarının askeri kökenli kimselerle sertleşeceği noktasıysa bu tamamen yanlış bir yaklaşım olur. Fakat Amerikan politikasının sertleşmesi mevzu bahis ise buna cevabım evet olur. Ama bu cevabım Bolton’ın askeri geçmişe sahip olmasından ötürü değil. John Bolton’ın askeri anlamda kendisinden çok daha tecrübeli olan McMaster ve Flyyn’den daha sert bir siyasi görüşe sahip olması ve Pompeo’nun kendisinden daha deneyimli ve rütbeli bir asker olan Mattis’e göre çok daha katı olmasından dolayı… Yani asıl mesele, askeri bir geçmişe sahip olmaktan ziyade söylemlerin ne kadar sert ve marjinal olduğu noktası.