Hayat kurtaran ilkyardım: Heımlıch manevrası

Yemek borusunun bir cisimle tıkanması soluk borusunun tıkanması kadar acil değildir. Yutkunarak cismi yutmak veya kusmak sorunu çözebilir. Ancak solunum yolu tıkanıklığı çok daha acil ve hayati bir durumdur. Birkaç dakika içinde müdahale edilmezse kişi hayatını kaybedebilir. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Acil Tıp Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gürkan Ersoy hayat kurtaran ilk yardım uygulaması olan Heimlich Manevrası’nı anlattı.

YAŞAMI TEHDİT EDER
Hayatımızın her anında, beklenmeyen ani ve ölümcül durumlarla karşılaşabiliriz. Mesela yemek yerken yediğimiz besin aniden hava borumuza (trachea) kaçıp kısmi veya tam tıkayabilir ve o an da nefes alamaz hale geliriz ki bu da yaşamı tehdit eden bir durumdur. Kısmi tıkanıklık durumundaki bulgular; ani solunum sıkıntısı, zayıf ve sessiz öksürme, hırıltılı solunumdur ve bu durumdaki kişiye kendi kendine öksürmesi, bu şekilde nefes borusuna kaçan cismi çıkartmaya çalışması önerilir. Tıkanıklık tam ise kişi nefes alıp veremez, ses çıkaramaz, öksüremez ve özetle durum çok ciddidir. Bu durumda olan kişiye: Önce “sırt vuruşu”, ardından “Heimlich” (karına bası manevrası) uygulanmalıdır.

3-5 DAKİKALIK SÜRE
İnsan beyni havasızlığa ortalama 3, en fazla 5 dakika dayanabilmektedir. Yani nefes borusuna yabancı cisim kaçan ve bu nedenle hava alıp veremeyen kişiyi ölümden kurtarmak için en çok 3-5 dakikamız vardır. Dünyanın hiçbir ülkesinde ambulans ve profesyoneller (doktor, hemşire, paramedik vs.) olay yerine 10-14 dakikadan önce gelememektedir. İzmir’de bizler şanslıyız çünkü 112 ambulansı ortalama 9 dakika içinde hasta veya yaralıya ulaşabilmektedir.

EĞİTİMİNİ ALMAK ŞART
Peki, sonuç? Eğer yanındaki kişi olarak boğulmakta olan kişiye anında ve uygun müdahaleyi yapmazsak, 112 ambulans olay yerine zamanında gelse bile kişi hayatını kaybedecektir. “Heimlich Manevrası” nedir? Bir kişinin hava borusuna yabancı cisim (yemek, et parçası, boncuk, leblebi, nohut, plastik oyuncak parçası vs.) kaçması sonucu boğulma tehlikesi yaşadığı durumlarda uygulanan bir ilk yardım tekniğidir. Manevranın amacı kişinin boğazındaki yabancı cismi anında çıkartıp tekrar hava almasını sağlamak ve ölümden kurtarmaktır. Adını, bu tekniği geliştiren Dr. Henry Heimlich’ten almıştır. Heimlich manevrası, kişinin nefes borusuna kaçan yabancı cismin yolu tıkayıp kişinin nefes alıp veremez hale geldiği zamanlarda uygulanmalıdır. Kişi öksürme veya normal solunumla tıkanıklığı ortadan kaldıramıyorsa hemen bu teknikle müdahalede bulunmak hayati önem taşır.

NASIL UYGULANIR?
Bu uygulama kişinin yaşına (erişkin, çocuk ve bebek, hamile kadınlar ve obez bireyler vs.) ve bilinç durumuna (ayakta, oturuyor veya bilinci kapanmış yerde) göre farklı şekillerde uygulanır. Mesela kişide tıkanıklık yeni oluştu ve ayaktayken farklı, hava alamadığı için bilincini kaybettiyse yerde daha farklı yöntemle uygulanır. Uygulama tekniği, kazazede kişinin yaşına, ayakta veya yatar durumda olmasına göre değişir. Yazımızda kişi erişkin, hala bilinci açık ve ayakta iken nasıl uygulanır? Onu konuşacağız. Görüntü olarak kişi yeterli nefes alıp veremediği için hava açlığı içinde, panik halinde, ölüm korkusu ile gözler yuvasından fırlamış, cilt rengi morarmış ve tipik olarak iki eli ile tıkanıklığın olduğu boğaz bölgesini sıkıca tutmaktadır.
* Kişiye arkasından (sırtından) sarılalım, * Ellerimizi yumruk yapıp, avuç içimiz yukarıya bakacak şekilde kişinin mide bölgesine (iman tahtası kemiğinin hemen altı) yerleştirelim, * Diğer elimizi yumruğunuzun üzerine koyup ve yavaşça içeri doğru (hastanın sırtına yani bize doğru ve yukarı yönde) bastırarak kişinin karın bölgesine baskı uygulayalım. * Bu hareket 5 kez yabancı cisim çıkıncaya kadar tekrarlanır, tıkanıklık açılmadıysa tekrar sırtına vurulur, * Hastanın bilinci kapanırsa, sert zemin üzerine yatırılarak yabancı cismi çıkartmak ve temel yaşam desteği uygulamak için çabalara devam edilir. * Unutmayalım ki biz bu girişimi icra ederken çevredeki bir kişinin 112 no’lu telefonu arayarak ambulans ve profesyonel sağlık görevlilerinde olay yerine gelmesini sağlamalı, ambulans olay yerine gelinceye kadar çabalara devam edilmeli, sonlandırılmamalıdır.

EĞİTİM ALMAK İÇİN
“Heimlich Manevrası da” kişinin yaşına, bilinç durumuna göre (açık/kapalı) farklı yöntemlerle uygulanmaktadır. Konu hakkında farkındalık yaratmak amacı ile burada sadece ayakta, erişkin ve bilinç açık hasta örneği verilmiştir. Unutmayalım ki basit ilk yardım uygulamaları ile hepimiz çevremizdekilere faydalı olup, hayat kurtarabiliriz ama eğer ilk yardımı bilmiyorsak lütfen uygulamayalım, hemen eğitimini alalım. Bu eğitimleri de Herkes İçin Acil Sağlık Derneği, (Acil Komşum Programı), Türk Kızılay, Tabip Odaları, İl Sağlık Müdürlükleri veya ilk yardım eğitimi veren özel kuruluşlardan alabiliriz.