"Erişim hakkı" çerçevesinde engelsiz banka ve engelsiz ATM

Kurucu ve üyelerinin çoğunluğu görme engellilerden oluşan Engelsiz Erişim Derneği, geçen yıl, engelsiz ATM isteği ile bir kampanya başlattı. Kampanyanın muhatabı Ziraat Bankası Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Hüseyin Aydın idi. Yedi bin yedi yüz kırk altı imza ile kapanan bu kampanya, ne yazık ki hiçbir sonuç getirmedi. Ziraat Bankası 7.746 imzalı dilekçeye yanıt bile vermedi…

Engelliler de, engellerine rağmen, herkes gibi her gün günlük hayatın bir parçası olan pek çok işlerini halletmek zorundalar. Banka işlemleri ve bankamatiklerden para çekmek bu işlemlerden sadece biri. Ancak aynı zamanda yalnız başına yapılabilmesi gereken en önemli işlerden de biri. Bana sorarsanız, bu konu görme engelliler açısından daha da büyük bir önem taşımakta. Nedenini soracak olursanız, bedensel engelliler kendilerine yardım eden kişiyi işlem sırasında yapılanları görerek takip etme olanağına sahipler. Görme engellilerin ise para çekme konusunda yardım almaları durumunda kandırılma olasılıkları var.

Bazen ayrıntıymış gibi gözüken küçük değişimler engellilerin yaşamında büyük farklar yaratabiliyor. Görme engelliler sosyal hayattaki küçük düzenlemelerle engellenmişliklerinden kurtulabiliyor ve yaşantılarını herkes kadar engelsiz sürdürebiliyorlar.

Kuruluşundan bu yana eğitim-öğretim, araştırma-geliştirme alanlarındaki çalışmalarının yanı sıra; toplumsal dönüşüme hizmet etmek amacıyla, toplumun çeşitli kesimlerini bir araya getiren ve topluma önemli faydalar sağlayan projelere öncülük eden Sabancı Üniversitesi geçen yıl “Engelsiz Türkiye İçin: Yolun Neresindeyiz?” başlıklı bir rapor yayımladı. Bu raporun “Bilgi ve Hizmete Erişim” bölümünde ele alınan konulardan biri de “bankalar”.
Sözü geçen raporda; bankaların çoğunun engelli bireylerin hizmete erişimleri konusunda standart bir prosedürünün olmadığı, şubelerde standart işleyiş kuralları bulunmadığından engelliye “yardımcı olmak” yaklaşımının öne çıktığı, bu yaklaşımın, engelli bireyi karar mercii olmayan banka personeli ile karşı karşıya getirerek her ikisini de zor durumda bıraktığı vurgulanmakta. Yine aynı raporda, uygulamaların 5378 sayılı kanun uyarınca tutarlı bir şekilde gerçekleştirilmesi için bütün bankaların uygulayabileceği kapsamlı bir yönetmelik hazırlanması ve hizmet sunan tüm personelin bilgilendirilmesi gereğine işaret edilmekte.

Artık dünyada büyük bankaların görme engelli müşterilerine sunduğu erişilebilir ATM'ler kullanılıyor. Görme engelliler; tek başlarına bankaların mevcut ATM'lerine taktıkları bir kulaklıkla devreye giren ve ATM ekranındaki bilgileri kullanıcısına seslendiren bir program sayesinde kimseye ihtiyaç duymadan para çekme ve bakiye inceleme gibi sıkça kullanılan işlemleri güvenli ve erişilebilir bir şekilde yapabiliyorlar.

ATM’lerdeki “lütfen kartınızı takınız”, “lütfen kartınızı alınız” gibi anonslar sesli ATM anlamına gelmiyor. Sesli ATM bir kulaklık aparatı yardımıyla devreye giren ATM ekran okuyucusunun yapılacak tüm işlemlerde kullanıcıyı adım adım yönlendirmesi anlamını taşıyor. Böyle bir sistemi kurmak mümkün ve ciddi maliyetler de getirmiyor.

Türkiye Bankalar Birliği’nin Haziran 2012 tarihli tespitlerine göre; Türkiye’de engellilere bankacılık hizmeti sunan banka sayısı 28. Aynı tespitler Haziran 2012 itibariyle ortopedik engellilere hizmet verebilen 2.282 şube, görme engellilere hizmet sunabilen 4.047 şubenin mevcut olduğunu gösteriyor. Türkiye Bankalar Birliği’nin “engelsiz banka”ları ve “engelsiz şube”leri belirlerken hangi kıstasları esas aldığını anlamakta zorlanıyorum. Zira ben, Türkiye’nin en büyük şehri olan İstanbul’da bile engelsiz hizmet alamıyorum.

Ülkemizde de Yapı Kredi Bankası, İş bankası, Halkbank, Vakıfbank ve son olarak da Garanti Bankası gibi bazı bankalar engelsiz ATM’leri yaygınlaştırmaya başladılar. “Engelsiz Türkiye İçin: Yolun Neresindeyiz?” Raporu’ndan aldığım verilere göre;

Halkbank Erişilebilir Bank24: ATM’lerin bulunduğu noktalarda standartlara uygun eğimli rampa, görme ve bedensel engelliler ile koltuk değneği olanlara göre kullanım yolu ve kabartma zemin kullanılmakta. Görme engelli bireyler kulaklık ile tercihleri doğrultusunda ekran karartma ve aktif ekranda yazıyı sese çeviren özel bir program sayesinde hesap bakiyesi
sorgulama ve para çekme işlemlerini yapabilmekte. Tüm banka kartı sahiplerine hizmet veren Erişilebilir Bank24, Türkiye genelinde 81 noktada görme engellilerin, 30 noktada bedensel engellilerin kullanımına uygun. Söz konusu ATM’lerin yerleri internet sitesinde semte göre şube aramasıyla rahatlıkla öğrenilebiliyor.

Yapı ve Kredi Bankası Engelsiz Bankacılık: Engelli bireylere yönelik hizmetlere banka internet sitesinden kolaylıkla erişilebiliyor. Çağrı Merkezi’nden işitme engelli müşteriler de yararlanabilmekte. Yazıyı sese çeviren teknoloji kullanımıyla görme engelli müşteriler piyasalardaki anlık değişimler hakkında sesli olarak bilgi alabiliyor. Ortopedik engelliler ve görme engelliler için ATM’ler kullanımda. Söz konusu ATM’lerin yerleri internet sitesinde semte göre şube aramasıyla rahatlıkla öğrenilebiliyor.

Türkiye İş Bankası: Sesli işlem yapabilen ve Braille alfabesi kullanan ATM’ler ile hizmet verilmekte. Söz konusu ATM’lerin yerleri internet sitesinde semte göre şube aramasıyla rahatlıkla öğrenilebiliyor.

Vakıfbank Engelsiz Yaşam ATM’leri: Türkiye genelinde 69 adet ATM’de işlemler sesli olarak yapılabilmekte. Standart bir kulaklığı ATM’nin ilgili kısmına yerleştirerek işlem yapılan ATM’lerde, işlem sırasında kullanılması gereken ATM bölmeleri Braille alfabesi ile yazılmış kabartma etiketler ile belirtilmiş bulunuyor.

Bence artık pek çok görme engellinin burs ve kredi işlemleri nedeniyle kullanmak durumunda bulunduğu Ziraat Bankası da, bir an evvel, engelli müşterilerini paralarını kendi başına çekebilme ve bankacılık işlemlerini tek başına yapabilme özgürlüğüne kavuşturmalı. Hem kavuşturmalı, hem de henüz bu uygulamayı benimsememiş diğer bankalara örnek olmalı… Bunu istemek, temel hak ve özgürlüklerden olan "erişim hakkı" çerçevesinde, tüm engellilerin hakkı.

Engellerimizi hissettirmeyecek, engelsiz bir yaşam dileği ile...