Engelli Hakları için ‘Şimdi’ Hareketi

Küresel ölçekli araştırmalar dünya genelinde engelli bireylerin %80’inin gelişmekte olan ülkelerde yaşadığını, bu ülkelerdeki engelli çocukların %90’ının eğitimden yoksun kaldığını ortaya koyuyor. Sabancı Üniversitesi’nde proje dersi kapsamında “Dünyada Engelli Hakları Örgütleri” başlıklı projede görev alan Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi öğrencisi Beril Başara ile Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi öğrencileri Doğa Selin Memikoğlu ve Ege Cangar bu verilerden yola çıkarak gelişmekte olan altı ülkede faaliyet gösteren Global Disability Rights Now adlı örgütün çalışmalarını bizim için incelediler.

Beril, Selin ve Ege’nin mercek altına aldığı örgüt ABD merkezli olmakla birlikte çalışmalarını pilot bölge olarak seçtiği Ermenistan, Guatemala, Kenya, Meksika, Peru ve Vietnam olmak üzere altı gelişmekte olan ülkede yürütüyor. Global Disability Rights Now engelli bireylerin haklarının sosyal, ekonomik, hukuki ve benzer toplumsal alanlarda uygulamaya geçmesi için öncülük yapıyor. Engelli haklarının eskiden beri süregelen fiziksel, toplumsal, siyasal ve kültürel bariyerlerin engelleyici etkisinin anlaşılarak tanımlanması gerektiğini savunan kuruluşun temel ilkeleri engelli bir bireyin haklarının fiziksel ya da zihinsel engelinden değil toplumun bir bireyi olmasından kaynaklandığına işaret ediyor. Ülkelerdeki hak temelli çalışmalar da söz konusu on temel ilke ile aynı doğrultuda yürütülüyor:

1. Engelli bireylerin kendi durumları hakkında uzman olduklarının kabul edilmesi ve dolayısıyla karar mekanizmalarına dahil olmaları gereği. Oysa gelişmekte olan ülkelerde bu hususta en önemli sorun engellilerin kendi haklarından habersiz olmaları.
2. Hayata tam katılım. Başka bir deyişle, engelli bireylerin toplumun siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik yaşamına eşit şekilde erişebilmesi ve katılması.
3. Farklı engel gruplarının birlikte çalışması.
4. Engelli hakları hareketinin yasama ve yürütme organları içinde etkili bir savunucusu bulunması.
5. Yasaların engellilik tanımında sadece tıbbi tanıya dayanmakla yetinmeyerek engelli bireylerin karşılaştıkları çeşitli bariyerleri de göz önüne alması.
6. Engelli bireylerin akranları ile aynı şartlara sahip olmasını sağlayacak makul düzenlemelerin hayata geçirilmesi.
7. Makul düzenlemeleri denetleyecek bir merci bulunması. Bu sadece düzenlemelerin yapılması açısından değil, yapılan düzenlemelerin topluma yük olmadığını göstermek açısından da gerekli.
8. Özel yönetmeliklerin yürürlüğe sokulması. Pek çok ülkede engellilerin hakları yasa ile korunmaktaysa da uygulamaya yönelik yönetmeliklerin bulunmaması yasaların hayata geçmesini engellemekte.
9. Yaptırımların gerekliliği. Yasaların ve yönetmeliklerin işlevsel olması için ağır yaptırımların bulunması ve uygulanması gerekli.
10. Diğer toplumsal hareketler ile ortak dava savunusu. Başka bir deyişle, örneğin kadın hakları gibi hak temelli farklı hareketler ile ortak eylemlerde bulunup fikir alışverişi yapmak gerekli.

Örgütün ülkelerdeki çalışmalarına örnek vermek gerekirse: Ermenistan’da engelli haklarını duyurmak için spordan faydalanıyor. Guatemala’da engelli çocukların hakları ulusal platformda ele alınıyor ve rehabilitasyon merkezlerinin artması için kamuoyu baskısı oluşturuluyor. Guatemela, Kenya ve Meksika’da engelli kadınlara yönelik şiddetin önlenmesi konusunda faaliyetler yürütülüyor. Bu faaliyetler kapsamında özellikle yeni politikalar üretme, yasalarda değişiklik, farkındalık yaratma üzerinde duruluyor. Peru’da özellikle yerli kadınlar ve kız çocukların hakları için çalışılıyor. Vietnam’daki çalışmalardan biri erişilebilirlik ile haklara erişim sağlamak üzerine. Engelli bir grup öğrencinin tasarladığı mobil aplikasyon Vietnam’da binden fazla mekânın erişilebilirlik durumunu incelemeyi mümkün kılıyor.

Beril, Selin ve Ege, proje için topladıkları bilgiler ışığında, koşullar ve yaşanan olaylar ülkeler arasında farklılık gösterse de olayların içeriğinin bütün engelliler için aynı olduğu sonucuna vardılar. Dünyanın çeşitli yerlerinde engelli haklarına yönelik yaklaşımların farklılık gösterdiğini vurgulayan gençlerimiz engellilerin toplumdan dışlanmalarının altında önyargıların, yanlış inanışların ve daha da önemlisi bilgisizliğin yattığını gözlemlediler. Öğrendiklerini ve gözlemlediklerini üniversitedeki akranları ile paylaştılar. Amaçları, kendi deyişleriyle, “bunun sadece üniversite düzeyinde değil, ulusal bir düzeyde farkındalığa ulaşması.”

Beril, Selin ve Ege gibi duyarlı gençlere sahip olduğumuz sürece engellerimizi hissetmeyeceğimiz engelsiz günler çok yakın…

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz bir yaşam dileği ile…