Egzersizler, Ergonomi ve Ortezler

17 Şubat Çarşamba akşamı, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Türkiye Kas Hastalıkları Derneği’ nin ortaklaşa gerçekleştirdikleri “Tüm Yönleriyle FSHD Webinarı” na konuk ve konuşmacı oldum. 

Musküler Distrofi’ lerin en yaygın görülen türlerinden biri olan FSHD, genetik ve ilerleyici bir hastalık. Genellikle buluğ çağından sonra başlıyor ve ileri yaşlarda tekerlekli sandalye ihtiyacı ortaya çıkabiliyor. 

Çoğunuzun bildiği gibi, ben de FSHD (Facioscapulohumeral Muscular Dystrophy- Fasiyo Skapulo Humeral Musküler Distrofi) hastalarından biriyim. Konunun disiplinler arası yaklaşımla ele alındığı toplantıda, ben de FSHD’ yi hasta gözünden anlatmaya çalıştım. Birbirinden değerli hocaların konuyla ilgili sunumlarını zaman içinde sizlerle paylaşmaya çalışacağım. Bugün ise, tedavisi henüz mümkün olmayan bu amansız hastalığın etkilerinin azaltılmasını sağlayacak tek uygulama olan rehabilitasyon konusuna değineceğim.

Webinar’ da bu konu, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalı Başkanı Prof Dr. Özden Özyemişçi Taşkıran tarafından ele alındı. Prof. Taşkıran, “Rehabilitasyonun Yeri: Egzersizler, Ergonomi ve Ortezler” başlıklı sunumda, FSHD hastalarının neden egzersiz yapması ve ne tip egzersiz yapması gerektiğinden, elektrik uyarımı gibi diğer yöntemlerden, Ortezler/Yardımcı Cihazlar’ dan söz etti. Kendisinden öğrendiğime göre; kas hastalığının kendisine bağlı zayıflık yanında, hareketsizliğin getirdiği kondisyon kaybı vücutta kas kitlesinde azalmaya vücuttaki yağ oranında ise -özellikle karın çevresi başta olmak üzere- artışa neden oluyor. Egzersiz ve hareketlilik kaslarda mevcut olan kuvvetin korunması ve potansiyelin ortaya çıkarılması açısından oldukça büyük önem taşıyor. 

Kondisyon artışı; kasları kuvvetlendirmenin ötesinde yorgunluğun azalması, enerji artışı ile birlikte kalp ve akciğer sağlığı, kemik erimesini önleme ve genel sağlığı iyileştirme gibi birçok olumlu etki yaratıyor. Sonuç olarak günlük yaşamı kolaylaştırıyor, yaşam kalitesinin artmasını ve ömrün uzamasını sağlıyor. Ancak, yapılacak egzersizlerin bireysel olması, her bireyin durumuna göre özel olarak planlanması gerekiyor. Yani hastalar durumlarına özel egzersizlerden yarar görüyorlar.

Egzersiz esnasında da bazı noktalara dikkat edilmesi gerekiyor: 

 -Hareketler sırasında eklemler doğru konumda, omurga düzgün olmalı.

-Hareketler zayıf olan kasları çok zorlayıcı olmamalı.

-Egzersizler kaslarda kramp, ciddi ağrı veya aşırı yorgunluğa neden olmamalı. (Bu nedenle; egzersizlere düşük yoğunlukta, hafif şekilde başlanması ve yavaş ilerlenmesi gerekiyor.)

-Kuvvetlendirici egzersizler için egzersiz bandı ve çeşitli ağırlıklar (dambıl gibi) kullanılabilir. Ancak bu egzersizlerin çok yüksek ağırlıklarla değil, orta-hafif ağırlıklarla yapılması, özellikle omuz çevresi kol kaslarının çalıştırılması doğru olur.

-Ayak bileği ve diz çevresi kaslarda da zayıflık görülebilir. Bu durumda bilek çevresine bağlanan, kişiye göre miktarı ayarlanabilen hafif ağırlıklar kullanılır.

-FSHD sebebi ile karın ve sırt kaslarında da zayıflık meydana gelebiliyor ve bu durum bel çukurunda artma ve karnın belirginleşmesi olarak kendini gösteriyor. Bu nedenle karın ve sırt kaslarını güçlendirici hareketler önem taşıyor.

-Kolunu yerçekimine karşı tam kaldırmakta zorluk çekenler için de farklı egzersiz türleri bulunuyor. Örneğin; kolunuzu masa üzerine yerleştirerek eliniz ile bir yastık kılıfı ya da havluyu ileri geri ve yanlara itmeye çalışabilirsiniz.

-Ayaklarınızı yerçekimine karşı hareket ettirmekte zorlanıyorsanız yan ya da sırt üstü yatarken ayaklarınıza geçireceğiniz bir egzersiz bandının direncine karşı ayaklarınızı çalıştırabilirsiniz. Ayrıca havuz/su içinde yapacağınız egzersizler ile suyun kaldırma kuvvetinden yararlanabilirsiniz.

Kasın kuvvetlenmesine yardımcı tekniklerden biri de elektrik uyarımı. Elektrik kas hücrelerini uyararak çalışmasını sağlıyor, ancak uygulamanın aşırı bir yorgunluğa ya da ciddi ağrı ve kramplara neden olmaması gerekiyor. Aerobik egzersiz dediğimiz yürüme, bisiklet, yüzme gibi vücuttaki büyük kas gruplarını çalıştırdığımız egzersizler, ‘kardiyo’ olarak tanımlanıyor. Yürüme sırasında, Nordik yürüyüşlerde dağ tırmanıcılarının kullandığı Nordik butonlardan, sopalardan yararlanılabiliyor. Bu şekilde kollar da çalıştırılmış oluyor. Aerobik egzersizlerin faydaları hafif yoğunlukta yapıldığında görülüyor. Daha yüksek tempolu yürüyüşlerin sonuçlarına dair ise yeterli bilimsel veri bulunmuyor. 

Kondisyon bisikleti ile gerçekleştirilen egzersizler de insan vücuduna oldukça büyük yarar sağlıyor. Bu egzersizler vücut kaslarının harekete geçmesinde ve yağ yakımı noktasında önemli bir potansiyel oluşturuyor. Ancak kendinize uygun olan dikey ya da yatay bisikleti seçmeli ve pedal çevirirken eklem zorlanması ya da ağrısı olmaması için dizinizin ayağınızı geçmemesine ve yine diziniz tam 90 derecede iken üstten baktığınızda ayağınızı görebiliyor olmaya özen göstermelisiniz. Ayrıca dizin içe ya da dışa doğru kaymaması da dikkat etmelisiniz.

Ergonomik yaklaşımlar, yaşadığı ortamın hastaya göre düzenlenmesi gereğine işaret ediyor. Amaç zayıf olan vücut kısmını desteklemek ve zayıf kasları zorlayıcı aktivite ve duruşlardan kaçınmak. Zayıf kasların aşırı zorlanması ve uygun olmayan duruşlar zamanla eklemlerde harabiyete ve ağrılara yol açabiliyor.

Ergonomik düzenlemeye örnek olarak, “sık kullandığımız eşyaların baş seviyesinden daha aşağıda, rahat ulaşabildiğimiz yerlerde bulundurulması “nı gösterebiliriz. Yazma ya da bilgisayar kullanma sırasında önkolu masada iyi destekleyerek zayıf omuz çevresi kaslarının zorlanmasını engelleyebilir, zayıf kaslara binen yükü azaltabiliriz. Oturmak için kalkması zor olan alçak sandalyeler yerine yüksek sandalyeleri tercih edebiliriz.

Zayıf kasları desteklemek, kaslar arasında dengeyi sağlamak ve etkilenen kasın işlevine yardım etmek için kullandığımız bazı tıbbi cihazlar da (ortezler) mevcut. Ortezler aynı zamanda ağrıların azalmasında; vücutta, omuz ve omurga başta olmak üzere, düzgün duruşun/ dizilimin sağlanmasında da faydalı oluyor.

Ayak bileği ve bacak kaslarındaki zayıflık, düşük ayak dediğimiz duruma yol açıyor. Merdiven inip çıkarken ya da yürürken ayağın ön kısmı yerden tam kalkmadığı için takılmaya ve düşmeye neden olabiliyor; yürüme zorluğu ve çabuk yorulmaya yol açabiliyor. Hafif kas güçsüzlüklerinde durum yüksek bileklikli bir ayakkabı ile kontrol altına alınabilirken, daha ciddi vakalarda ayak bileği ortezine ihtiyaç duyuluyor. Ortez ile ayak yerden daha rahat kalkıyor. Karbon denilen oldukça dayanıklı ve hafif materyalden yapılmış ortezler, hasta konforu ve kullanımı açısından daha büyük avantaj sağlıyor. Ortezli yürüme ile gövde kontrolünün daha iyi olduğu, gövde salınımının azaldığı ve yürüme hızının arttığı da görülüyor.

Karın ve bel kaslarındaki zayıflık durumunda karnın öne çıkık durmasını, bel çukurunun artmasını önlemek için elastik karın korseleri kullanılabiliyor. Duruma göre, leğen kemiği çevresine uygulanan kemer şeklinde korse ya da tüm gövdeyi saracak bir korse tercih edilebilir.

Boyun kaslarında zayıflık, çabuk yorulma şikayetleri olan kişiler için ise yumuşak boyunluk, ayarlanabilir silikon veya tel çerçeve şeklinde boyunluklar, ya da sandalye arkası boyun destekleri kullanılabiliyor.

Koç Üniversitesi Hastanesi, pandemi şartlarında evden çevrim içi olarak da rehabilitasyon hizmeti veriyor ve olumlu sonuçlar alınıyor.  

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz günler dileği ile…

.