Ayşe Özek Karasu: En büyük çöp geliyor

Ayşe Özek KARASU

Rus uzay istasyonu Mir'in bu hafta içinde Pasifik'e düşürülmesiyle birlikte yörünge 135 tonluk en büyük çöpünden kurtulmuş olacak. Ancak gözle görülebilir büyüklükte 23 bin nesne yörüngede turlamaya devam edecek. Aralarında çöp torbaları, patlamış roket parçaları, astronot eldivenleri bile var. Bilimkurgu yazarı Arthur Clarke dünyanın çevresinde çelikten bir perde oluşabileceğini ve insanlığın uzay macerasının bu engel yüzünden başladıktan 50 yıl sonra sona erebileceğini söylüyor.

UZAYDAN düşecek bir çöp parçasının insana isabet ihtimalinin trilyonda bir olduğu söyleniyor. Bu bilgiyi, uzay çöpleriyle ilgili araştırmalar yapan, California'daki Aerospace Corporation veriyor.

Ancak sakın ola ki, trilyonda birlik ihtimalin asla gerçekleşmediğini zannetmeyin. Şöyle gerçekleşiyor:

1997 yılının 22 Ocak günü ABD'nin Oklahoma eyaletindeki Tulsa kentinde Lottie Williams adlı bir kadın, parkta sabah yürüyüşüne çıkıyor ve anzısın kafasının üzerinden bir ışık demetinin geçtiğini farkediyor. Birkaç dakika sonra Bayan Williams'ın omzuna sert bir cisim çarpıyor: Amerikan Hava Kuvvetleri'ne ait uydudan kopan bir parça koskoca yeryüzünde gidip Bayan Williams'ın omzunu buluyor. Neyse ki ciddi bir yaralanma meydana gelmiyor. Ancak uzay çöplerinin insana isabet edebileceği kanıtlanmış oluyor.

İşte bu nedenle önümüzdeki perşembe günü TSİ 11.00 sularında bütün Pasifik ayakta olacak. Çünkü tam o saatte uzayın en büyük çöpü, yani Mir uzay istasyonu 46 tonluk devasa cüssesiyle Yeni Zelanda ile Şili arasında okyanusa çakılacak. İki katlı bir otobüs büyüklüğündeki istasyon aslında 135 ton, ancak atmosferden geçerken yanıp parçalanacağı için geriye yaklaşık 46 tonluk kütleler kalacak.

Amerikalı uzmanlara göre dünyaya uzay çöpü düşürmekte Ruslardan daha ustası yok. 1978 yılından bu yana beş adet Salyut uzay istasyonuyla 80 adet Progres aracını yörüngeden alıp Pasifik'teki aynı bölgeye düşürmeyi başardılar. Pasifik'e düşürülen son istasyon da 1982 yılında 40 tonluk Salyut 6 oldu.

JAPONLAR TEDİRGİN

Salyut 7 operasyonu ise bir önceki kadar başarılı olmadı. 7 Şubat 1991 günü atmosfere giren Salyut 7'nin yakıtı bitince Sovyet yer kontrolü aracı Atlas Okyanusu'na yönlendirmek istedi. Ancak başarılı olamadılar ve Salyut'un parçaları Arjantin üzerine saçıldı.

NASA, Rusya'nın Mir operasyonundan yüzünün akıyla çıkacağından emin, ancak Japonya, Yeni Zelanda ve Avustralya diken üstünde. Bu ülkelerde vatandaşları uzay çöpüne karşı korumak amacıyla izleme grupları oluşturuldu. Japon Uzay Ajansı'nın başkanı düşüş anında ülkesinde bulunabilmek için ABD'ye yapacağı ziyareti erteledi. Güney Pasifik Adalar Forumu'nun 16 ülkesi, Mir'in tehdit yaratmayacağı yolunda Rusya'dan güvence istedi. Bunun üzerine Rusya Havacılık ve Uzay Ajansı, üç Rus şirketiyle 200 milyon dolarlık bir sigorta anlaşması yaptı.

ELDİVEN BİLE VAR

Yörüngedeki 15 yıllık ömrünü tamamlayan Mir'in düşüşü dünyada korku uyandırıyor, ancak uzay çöplerinden biri eksileceği için de rahatlama yaratıyor. Çünkü yörüngede şu anda ‘‘gözle görülebilir’’ 23 bin nesne dolaşıyor. Uzay yolculuklarının başladığı 40 yıl öncesinden bu yana 4 bin roket fırlatıldı. 23 bin nesnenin 6 bin kadarı serseri mayın gibi turluyor. Bunların toplam ağırlığı 1800 ton. Diğerleri ise birbirleriyle çarpışıp daha yaklaşık 100 bin parçaya bölündüler. Bunlar yeryüzündeki insanlar için tehlike yaratmamakla birlikte uzayda öldürücü olabilir. Saatte 31 bin mil hızla seyreden bu cisimlerden biri, uzay istasyonunun camını kırabilir ya da bir astronotun elbisesini delerek ölüme sebebiyet verebilir.

Şu anda yörüngenin en eski çöpü, ABD'nin 1958 yılında fırlattığı Vanguard 1 uydusu. Bu uydu fırlatıldıktan altı yıl sonra ıskartaya çıkarılmıştı.

Evrenin en tehlikeli giysi parçası da halen dünyanın yörüngesinde ölüm saçıyor. Astronot Edward White'ın 1965 yılında düşürdüğü eldiven saatte 17 bin mil hızla yoluna devam ediyor.