21. Yüzyıla girerken

Ayşe ÖZEK KARASU

Yüzyılın adamı yok. Ama hayvanı SNOOPY

Time'ın büyük gürültü koparan Yüzyılın Adamı anketini çoktan unuttuk. Çünkü biz seçimimizi yaptık. Ancak dünya halen ‘‘Yüzyılın adamı kimdir?’’ sorusuyla meşgul. Şu ana kadar da fikir birliğine varılmış değil. Yüzyılın hayvanı ise belli oldu; Snoopy.

Herkesin kendi Atatürk’ü var

GALİBA en kolayı bizim işimizdi. Time anketinde oylarımızı verdik, Atatürk'ü ‘‘Yüzyılın Adamı’’ seçtik. Gerçi bunun için oylama yapmaya da gerek yoktu.

Time anketinden çıkacak yüzyılın adamı, bir lider mi, maceracı mı, yoksa bir bilimadamı veya sanatçı mı olacak henüz belirsiz ama, bu anket şu gerçeği ortaya koydu: Herkesin kendi Atatürk'ü var. Oylar açıkça gösteriyor. Amerikalılara göre Franklin D.Roosevelt, İngilizlere göre Sir Winston Churchill, Fransızlara göre Charles de Gaulle, Hintlilere göre Mahatma Gandi, Güney Afrikalı siyahlara göre Nelson Mandela, Çinlilere göre Mao Zedung. Bu büyük liderlerin her biri kendi ulusunun kahramanı. Onları evrensel boyuta taşımaya imkan yok.

Siyaset dışında öne çıkan adaylar arasında da Bill Gates, Walt Disney, Albert Einstein, Richard Branson, Albert Schweitzer bulunuyor.

Kadınlara gelince; aralarında en şanslı görünen aday Nobel Barış Ödülü sahibi Rahibe Teresa. Lider unvanı taşıyan adaylar ise İndira Gandi, Margaret Thatcher ve Golda Meir. Prenses Diana da listede. Ayrıca kadınlara oy hakkı için mücadele eden Emmeline Pankhurst ile iki first lady, Eleanor Roosevelt ve Eva Peron da aday listesinde.

AMERİKALILAR, insan ve eşyaları kategorileştirme çılgınlığının doruğuna ulaşmış durumdalar. Yüzyılın kadını, erkeği, hayvanı, buluşu, keşfi, kitabı, filmi bir yana yüzyılın bakterisini bile seçiyorlar. Bu alanda birinciliği e-Coli elde etti, salmonella ikinci geldi. Üçüncü ise Cumhuriyetçi Partili Kongre üyesi Bob Barr. Kadın ve çocuk dövenlerin silah sahibi olmasını engelleyen yasaya muhalefet ettiği için adam bir bakteri sayılıyor.

Yüzyılın bakterisi listesi genelde hoşnutlukla karşılandı. Yüzyılın hayvanı alanında da pek tartışma yok. Amerikan Hayvan Mamulleri Üreticileri Birliği yaptırdığı anket sonunda, Charles Schulz'un en matrak Peanuts karakteri Snoopy'yi yüzyılın hayvanı ilan etti. İkinci sırayı da bir köpek aldı; Lassie. Listeye giren tanıdık tanımadık, çizgi veya gerçek hayvan karakterleri arasında, bir zamanlar Beyaz Saray'da köpek olarak görev alan Bush'ların Millie'si, Budweiser biralarının reklamındaki kertenkeleler, kuş Tweety ve Hür Doğanlar TV dizisindeki şehla aslan Elsa da var.

Hayvan ve bakteri gibi canlı organizmalar arasında yapılan seçimlerde tercihler çok güzel art arda sıralanıyor ama, şöyle evrensel bir ‘‘Yüzyılın Adamı’’ çıkmıyor. Hangi fikir, hangi buluş veya kahramanlık yüzyılın akışını ne kadar etkiledi, bunu ölçüye vurmak kolay olmuyor. Ayrıca bütün siyasi ve askeri zaferlerle bilimsel buluşların sahnesinde bir lider, perde arkasında ise koca bir ekip ve hatta bir ulus bulunabiliyor. Yani arka plandakilere haksızlık potansiyeli mevcut.

Aslında Shakespeare bir 20'inci Yüzyıl adamı olsaydı, ekip sorunu çıkmayacak, İngilizler kesinlikle onu seçecekti. Çünkü Shakespeare'i ‘‘Milenyumun Adamı’’ ilan ettiler. Ancak Time anketinde öne çıkan ve bu yıl sonunda yapılacak esas seçim için aday listesi oluşturan isimler tartışma yaratıyor.

ZAFERLERE EKİPLER DE ORTAKTI

Alexander Fleming - Mucize ilaç penisilinin mucidi. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki salgında milyonlarca insanın ölümüne neden olan gribe çare bulmaya çalışırken, 1928 yılında yüzyılın en büyük buluşlarından birini gerçekleştirdi. Penisilin ve Fleming adı bugüne kadar hep bir arada anıldı. Nobel ödülü de aldı. Ancak o ödüle ortak olan iki İngiliz bilim adamı daha vardı: Howard Foley ve Ernst Chain. Penisilini tıp alanında kullanılabilecek duruma getirenler onlardı.

Christian Barnard - İlk kalp naklini gerçekleştirdi. Ancak 1967 yılındaki tarihi ameliyatını yaparken yalnız değildi. Yanında sıkı bir ekip vardı.

Frederick Banting - Şeker hastalığına çare olan ensülini keşfetti. İnsanlığa büyük hizmeti nedeniyle Nobel alan Kanadalı bilimadamı, ödülünü, bütün çalışmalarına ortak olan öğrencisi Charles Best'le paylaşmakta ısrar etti. Banting'e göre Best ensülin zaferine ortaktı. Ancak aday listesinde Banting'in adı tek başına geçiyor.

Ayak farkıyla

kaybeden astronot

Neil Armstrong - Aya ilk ayak basan insan oldu. Birlikte uzay seferine çıktığı Buzz Aldrin ve Michael Collins bir yana, 1969'daki bu tarihi seferin arkasında merkez üste çalışan tam 2 bin bilimadamı bulunuyordu. Armstrong efsanesiyle ilgili şöyle bir hikaye var:

Roket yolculuğuyla ilgili bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra bir basın toplantısı düzenlenerek aya gidecek üç astronotun adı ilan edilir. Bunlardan Michael Collins ana kabinde kalıp ayın yörüngesinde turlayacak, Armstrong ve Aldrin ise ayrı bir modülde aya inecektir. Bu üç astronot zafere ortak olacaktır. Hiçbiri ekip lideri değildir. Amerikan medyası kararını verir; bu serüvende Collins önemsiz bir figürdür, onlar ille de bir ‘‘esas çocuk’’ istemektedir. Collins'in aya inişin güvenliğini sağlayacak kişi olduğu söylenir. Ama, bu medyanın umurunda bile değildir. Basın ısrarlıdır: ‘‘Önce Armstrong mu yoksa Aldrin mi ayak basacak?’’ İkisinin birden basacağı söylenir. Basın tatmin olmaz. Çünkü derbi yarışını burun farkıyla bitiren at gibi, ay yüzeyiyle ilk temas edecek ayağın kime ait olduğu önemlidir. Birinci, ikinciye göre daha ünlü olacaktır. Sonunda bilim ekibi medya karşısında pes eder, askeri anlamda daha üst rütbeli olduğu için Armstrong'un birinci olmasına karar verilir.

Ve medyanın senaryosu aynen uygulanır. Aldrin, Armstrong'dan sadece birkaç dakika sonra aya ayak basar ve tamamen unutulur. Armstrong ise yüzyılın kahramanlarından biri haline gelir. Tabii Collins'le birlikte 2 bin kişilik bilim ekibi de unutulur.