Temsili düğünler…

Nedense son birkaç yıldır Down sendromlu veya zihinsel engelli gençlere temsili düğün yapmak moda oldu.

Manisa’da Down Sendromlu kızına damatsız düğün yapan baba; Hatay’da Down Sendromlu oğluna düğün yapan, üstelik düğünde gelin olması için öğretmenine gelinlik giydiren anne...

Bu haberleri okuyunca gözlerimiz dolup ebeveynleri alkışlıyoruz. Düğüne katılanlara da minnet duyuyoruz. Hatta mahallemizde engelli bir genç varsa ailesine “Bak, ne güzel düğün yapmışlar. Siz de yapın çocuk mutlu olur.”  baskısı yapıyoruz.

Hiç düşündünüz mü? Doğru mu yapıyoruz?  Düğünler çocuklar için mi yoksa düğün hayali kuran ebeveynler için mi? Çocukların hayali sadece damat veya gelin olmak mı yoksa bir aile olmak mı?

Zihinsel yeterliliği olmayan çocuklara temsili düğün nasıl anlatılır?

Medyada geniş yer bulan ses getiren düğünlere sessiz itirazlar var. İşte bu yazı sessiz itirazların sesidir. Bir baba ile bir psikologla yaptığım söyleşiyi okumanızı ve temsili düğünleri alkışlamadan önce bir kez daha düşünmenizi tavsiye ederim. Hatta şöyle yapalım, gelin hep birlikte dinleyelim, düşünelim, konuşalım.  Şimdi söz psikolog Betül ÇABAR’da…

…………….

Kendinizi tanıtır mısınız?

İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nden mezun oldum. Üniversite öğrencisi iken stajımı yaptığım kurumda engelliler ve aileleri ile tanıştım. Mezuniyetim sonrasında engellilerle çalışmayı tercih ettim ve 11 senedir  aynı kurumda psikolog olarak birlikteliğimi devam ettirmekteyim. Hâlihazırda engelliler ile ilgili olan bir dernekte çalışmalarım devam ediyor.

Down Sendromlu gençlere aileleri tarafından yapılan düğünleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

Sorularınızı kendi toplumumuzu göz önünde bulundurmaya çalışarak cevaplamak istiyorum. Nihayetinde farklı toplumlarda, farklı kültürlerde sorunlara yaklaşım bambaşka olabilmektedir.

Bu durum sosyoloji gibi farklı disiplinler tarafından da değerlendirilmeli diye düşünüyorum. Bizim toplumumuzda bazı aileler neden vefat eden genç kızların tabutu üzerine duvak koyarlar? Gerçek olmayan düğünlerle ilişkisi nedir? Bunlar tartışmaya açık konular.

Kendisine yapılan düğün sonrası evlilik hayatının olmaması engelli bireyleri nasıl etkiler?

Evet, zihinsel engelli bireye eşi olsun ya da olmasın sahte bir düğün yaptık diyelim. Peki, sonrasında ne olacak? Doğal olarak çevresinde gördüğü diğer bireyler gibi eşini yanında isteyecek. Eşi ile aynı odayı paylaşmak isteyecek. Bir kurgudan ibaret olan komşu kızı ile evliliği, komşu kızı gerçekten evlendiğinde nasıl bir yıkım oluşturacak? Komşu kızını filmlerde ya da çevresinde gördüğü gibi sevgililerin, karı kocanın yaptığı gibi öpmek istediğinde, mahrem bölgelerine dokunmak istediğinde neler olacak? Öğrendiği, güvendiği birçok şey yıkıma uğrayabilir. Kendimizi güvende hissetmemizi sağlayan tutarlılık, bizzat ailelerimiz tarafından ortadan kaldırılmış olur.

Zihinsel engelli gençler evlilikle cinselliği nasıl bağdaştırır?

Çok doğal olan cinsel dürtülerini tatmin etmek için -örneğin mastürbasyon- mahrem, özel alanında kimse yokken yapmasını ve bu durumun onun “özeli” olduğunu öğretiyoruz. Bedeninin hangi bölümlerini kimseye göstermemesi, dokundurtmaması aynı şekilde başkalarının da bedenlerinin özel bölgelerine dokunmaması gerektiğini öğretiyoruz. Sarılabileceği kişileri öğretiyoruz. Birinden hoşlansa bile sarılmaması, öpmemesi için uyarıyoruz. Neden bunları öğretiyoruz? Korumak için. Sınırları öğreterek kendisinin ve bir başkasının zarar görmesine mâni olmak için. Gerçek olmayan bir düğün yaptığımızda öğrendiği, güvendiği birçok şey yıkıma uğrayacak.

Down sendromlu veya zihinsel engel grubundaki evlenmek isteyen gençlere gerçeği söylemekten neden kaçıyoruz?

Gerçekten kastımız nedir? Gerçek, kişi engelli olduğu için mi evlenememesidir yoksa evlenmek için uygun şartların oluşmasını beklemek midir?

Bazı toplumlarda zihinsel engelliler evlenebilmektedir. Bizim toplumumuz içinde de evlenenler vardır. Ancak evlenmek nedir? Koşuları ne olmalıdır? Evlilikten beklentilerimiz nelerdir? Bu sorulara cevap verilmesi gerekir.

Beş yaşındaki çocuğumuz yuva arkadaşı ile evlenmek istediğini söylediğinde ne yapıyoruz?

Liseye giden delikanlı oğlumuz sevdiği kızı istemenizi ve yüzük takmak istediklerini söylediğinde ne yapıyoruz?

Aynı şekilde zihinsel engeli olan genç çocuğumuz da evlenmek istediğinde ne yapacağız?

Evlenmek için bizim toplumumuzda genel kabul gören bir takım şartlar vardır:

-Zorunlu eğitim dönemini bitirmek,

-Bir mesleğe sahip olup çalışıyor olmak,

-Bir evin tüm sorumluluğunu alabilecek kapasiteye sahip olmak (temizlik, faturalar vb.),

-Kendisi ve diğer aile fertleri için bütün sorumlulukları (kişisel bakım, beslenmek, eş olmak vb.) bir başına, kendi ayakları üstünde durarak yerine getirebilir olabilmek.

Tabi bu maddeleri arttırabiliriz.

Zihinsel engelli genç, ağabeyi veya ablası gibi evlenmek istediğini söylediğinde aileler ne yapmalı?

“Ağabeyin ne zaman evlendi? Üniversiteyi bitirdi, askere gitti, çalışmaya başladı. Belki evlenmeden önce ayrı bir eve taşındı. Ağabeyin evin bütün temizliğini yapabiliyor, yemek de yapabiliyor vb. Bakalım evlenmeden önce neler yapılmalıymış.” Vs.

Gencin anlayabileceği düzeyde izah edersek çok sıkıntı yaşamıyoruz. Hâlen eğitim alıyorsa okulu bitecek, çalışmaya başlayacak vb.

Ancak yapamazsın, edemezsin diyerek kestirip atarsak kişi karşımıza bu taleple gelmeye sürekli devam edecektir.

Çocukları için düğün yapan aileler kendi hayallerini gerçekleştiriyor olabilir mi?

Düğün yapan bütün aileler için bunu söylemek mümkün değil. Kimi aile çocuğu çok ısrar ettiği için, sürekli gündeme getirdiği için “Olsun da bitsin artık bu mevzuu” gerekçesi ile, kimisi gerçekten çocuğunun çok mutlu olacağını düşünerek veya farklı gerekçelerle de yapabilir. Ancak “Kızımı gelinlikler içinde, oğlumu damatlık kıyafetiyle bir kez olsun göreyim.” düşüncesi ile hareket edilerek bu düğünler gerçekleşiyorsa elbette sıkıntılı bir süreç söz konusu olabilir. Neden? Ebeveynlerin büyük bir kısmı daha çocukları doğmadan çocuklarının geleceği, yaşantılarıyla ilgili hayal kurarlar. Misal; hangi okula gideceği, babasının sağ kolu olacağı, bir müzik enstrümanı çalacağı gibi…

Zihinsel veya down sendromlu gençlerin gerçek olmayan düğünleriyle ilgili bir mesaj vermek ister misiniz?

Ailelerin çocukları için organize ettiği bu evlilikler, çocuklarının dışında bu tarz engelli ebeveynleri de zor durumda bırakmaktadır. Birçok aile çocuğundan veya komşularından “Siz niye böyle bir düğün yapmıyorsunuz?” eleştirisi almaktadır. Olay yüzeysel bakılmayacak kadar ciddi meseledir. Konuşmamız gereken çok şey var.

Not: Yarın, Down Sendromlu bir gencimizin babası ile yapmış olduğum söyleşiyi de okumanızı tavsiye ederim.