Vartoluları Hatay’a taşıyan deprem

Fevzi Kızılkoyun ile Mert Gökhan Koç’un haberi, Hatay’da depremin vurduğu Muşluların mahallesini anlatıyordu.

Ben de Hürriyet arşivlerinde,1966’daki o büyük facianın haberlerini inceledim. 19 Ağustos günü öğlen saat 14.22’de meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremin merkezi Varto’ydu.

Depremin ertesi günü Hürriyet’in manşetinde “Yüzlerce ölü var” başlığı kullanılmıştı. Bir sonraki gün ise “Ölü sayısı bini aştı” yazıyordu.

Depremin üçüncü gününde açlık tehlikesi baş gösterdi. Hürriyet’in üçüncü gün manşeti de buydu.

Köylerin çoğu dağlık bölgelerdeydi. O yıllarda buralara ulaşmak çok güçtü. Gıda malzemelerinin helikopterle atılması gündeme geldi ama başarılamadı.

HARİTADAN SİLİNDİ

- Yalnız Varto’daki ölü sayısı 2 bini geçmişti. Hemen not düşeyim, Varto’nun o tarihteki merkez nüfusu 2 bin 820 kişiydi.

Depremin yıkımı o kadar büyüktü ki, ilçe haritadan silinmişti neredeyse.

Kaymakamlık ile İş Bankası’nın yeni yapılan binaları bile yıkıldı.

Hürriyet muhabiri Demir Feyizoğlu, “Diri diri gömülenlerin feryatları dinmiyordu: Bizi kurtarın” başlıklı haberinde, Varto’ya ilk adım attığı anları şöyle anlatıyordu:

“Bir harabe gördüm. Bombalanmış bir şehri andıran Varto’yu gezdim. Bir an mesleğimi unuttum. Gözlerim yaşardı, ayaklarımın altında yüzlerce ceset vardı.”

Vatandaşlar yakınlarının cenazelerini enkazdan kendileri çıkarıyor, yıkıyor, kefenleyip toprağa veriyordu.

Bazı bölgelerde cenazeler yıkanamıyor, kefenlenemeden defnediliyordu. Hatta 5-6 cenazenin aynı mezara defnedildiği oluyordu.

Vartolular sabahtan akşama kadar durmadan mezar kazıyordu.

20 Ağustos 1966

İLK KEZ ELEKTRİK GELDİ

- Yaralı sayısı küçük ilçe için o kadar yüksekti ki, Devlet Hastanesi’nde başhekim odasından, banyolara kadar her yer yaralılarla doluydu. Tedavi edilen onlarca insan koridorda yerde yan yana yatıyordu.

O tarihlerde Varto’ya henüz elektrik gelmemişti. Depremin ardından ABD’lilerin Adana’dan getirdikleri seyyar hastanenin jeneratörü sayesinde Varto ilk kez elektrikle tanıştı. Dünyadan da Türkiye’ye yardım yağıyordu. En büyük yardımın altında Suudi Arabistan Kralı Faysal’ın imzası vardı, 1.7 milyon pound göndermişti. İkinci gün Başbakan Süleyman Demirel, önce uçakla Erzurum’a, oradan da Varto’ya gitti. Yaralıları ziyaret etti.

21 Ağustos 1966

‘BİZİ BURADAN ALIN’

Geceyi Muş’ta Alparslan Devlet Üretme Çiftliği misafirhanesinde geçiren Demirel, çok sert bir artçı depreme yakalandı. Uykusundan uyanan Başbakan, sabaha kadar da bir daha uyuyamadı.

Ziyareti sırasında Vartolular Demirel’e “Bizi buradan alın” diye bağırıyordu.

22 Ağustos 1966

Çünkü 1946, 1949, 1955, 1965’te peş peşe depremler olmuştu. Hatta altı ay önce, marttaki depremde 14 kişi hayatını kaybetmişti. Vartolular “Burada yaşamak istemiyoruz” diyordu. İşte bu depremden sonra Hürriyet’in dünkü manşetinde okuduğunuz Vartolular, Hatay Kırıkhan’a yerleştirildi.

22 Ağustos 1966

Toplam 2 bin 394 kişi hayatını kaybetti.