‘Patron çıldırırsa’ vergisi var mı?

İlkini birkaç ay önce okumuştum. “Patron, çalışanlarına şirketin hisselerini bedelsiz veriyor” şeklinde idi… Geçen hafta da “Patron, çalışanlarına 6 haftalık ‘ücretli’ doğum izni hakkı tanımış” şeklinde idi. İki olayın kahramanı da aynı patron. Hamdi Ulukaya. Şirketinin adı ise Chobani.

Son haberden başlayalım irdelemeye. Hamdi Ulukaya’nın kurduğu ABD merkezli yoğurt devi Chobani, çalışanlarına 6 haftalık ‘ücretli’ doğum izni hakkı tanımış. Hem anne hem de babanın faydalanabildiği bu hak, yalnızca doğum değil evlat edinme ve koruyucu ailelik durumlarını da kapsıyor. Yasal zorunluluk olmadan işverenin inisiyatifiyle hayata geçen bu uygulamayla Chobani, “En İyi İşveren” sertifikasına da layık görülmüş.

Haberi okuyunca birçok kişi eminim “Bu uygulamanın Türkiye’deki karşılığı nedir?” sorusunu da sormuştur. Öncelikle şunu söyleyeyim; isteyen işveren tabii ki bu uygulamayı Türkiye’de kendi işyerinde uygulayabilir. Zaten Hamdi Ulukaya’da yasal zorunluluk olmadan kendi isteğiyle bu uygulamaya geçmiş... Peki, Türk İş Kanunu (İ.K.) anneye ve babaya ne kadar yasal olarak ücretli izin hakkı tanıyor?

ANNEYE ÜCRETLİ İZİN

İş Kanunu kadınların doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz olmak üzere toplamda 16 hafta çalıştırılmamasını şart koşuyor. (Md.74) Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre daha ekleniyor.

Doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabiliyor. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere ekleniyor. Çalışan anneler, çalışamadığı bu sürelere ilişkin SGK’dan ‘Geçici İş Göremezlik Ödeneği’ alabiliyor. (5510 Sayılı Kanun Md. 18)

İş Kanunu’nda çalışan babaya da ‘ücretli’ izin hakkı var. Eşi doğum yapan işçiye, beş gün ücretli mazeret izni hakkı tanınmakta. (İ.K. Ek Md. 2)

ANNEYE  ÜCRETSİZ İZİN

İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından sonra altı aya kadar ücretsiz izin de verilebiliyor. (İ.K. Md.74)

Analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçilere (ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere) istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin veriliyor. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün ekleniyor. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış güne çıkıyor.

YARIM GÜN ÇALIŞMA

Yukarıda saydığımız izinlerin bitiminden sonra çocuk ilköğretim çağına gelinceye kadar da yarım gün çalışma hakkı söz konusu. Çocuğun, mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri, kısmi süreli (yaygın kullanımıyla; part time) çalışma talebinde de bulunabiliyor. Bu talep; işveren tarafından karşılanmak zorunda ve geçerli fesih nedeni de sayılamıyor. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamıyor. (İ.K.Md. 13) Hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği henüz belirlenmediğinden uygulamayı şekillendirecek yönetmelikle konu netleşecektir. 

Şimdi, çalışanlara dağıtılacak ‘bedelsiz şirket hisseleri’ konusuna bakalım... Patron Hamdi Ulukaya, şirket hisselerinin yüzde 10’nu çalışanlara bedelsiz vermeye karar vermiş... 4 milyar dolarlık piyasa değeri bulunan Chobani şirketi, yoğurt piyasasında yaklaşık yüzde 20 pazar payına sahipmiş. Chobani şirketi; mevcut pazar payındaki büyümeye bağlı olarak 2 bin işçiye hisse aktarımı planlıyor.

Beyaz yakalı üst yöneticiler için büyüme hedefleri ön koşul iken, mavi yakalı çalışanlarının ise herhangi bir büyüme hedefi ön koşul olarak belirlenmemiş.

Peki, bu uygulamanın Türkiye’deki karşılığı ne? İş Kanunu açısından herhangi bir engel yok tabii ki. Vergi mevzuatı ise; çalışana verilecek bedelsiz hisse senetini engellemiyor ama bu işlemi ücret gibi görüp hisse değeri üzerinden vergi alınmasını öngörüyor. (Gelir Vergisi Kanunu Md.61) İşverenler; çalışanlarına nakten yaptığı ödemeler için nasıl üzerinden vergi hesaplıyorsa, nakit olmayan diğer kıymetleri çalışanlarına bedelsiz verdiğinde de üzerinden vergi hesaplamak zorunda.