GRAFİK | Yeni dünyanın teknolojik soğuk savaşı! ABD mi önde Çin mi?

Dünyanın süper iki gücü Çin ve ABD arasındaki küresel hegemonya mücadelesi ağırlıklı olarak teknoloji alanında yaşanıyor. 1980’li yılların ortalarında hız kazanan bireysel teknoloji kullanımı 40 yılda muazzam bir seviyeye ulaştı. Bu süreçte, teknolojiye yön veren ve hızla büyüyen şirketler, ciddi bir sermaye dönüşümüne yol açtı. Francis Bacon’un “Bilgi güçtür” sözünü doğrularcasına, “bilgi teknolojisi sanayiinde” devrim yaratan şirketler, toplumsal ilişkileri yönlendiren yapılar haline geldi.

1980’li yıllarda, başta ABD’nin teknoloji üssü Silikon Vadisi olmak üzere Batı'da eğitim alan Çinli yeni kuşak, son 10 yılda ABD’nin teknoloji hegemonyasını sarsmaya başladı. Bugün gelinen noktada, 2014-2020 arasındaki çarpıcı veriler, iki ülke arasındaki teknoloji rekabetini anlayabilmek için önemli ipuçları sunuyor.

ÇİN İLE REKABET İÇİN SERBEST PİYASA EKONOMİSİ YUMUŞATILIYOR

Endüstri 5.0’a doğru ilerlediğimiz bu dönemde yapay zeka, kuantum hesaplaması ve yarı iletkenler gibi alanlarda konuşmak için henüz erken gibi görünse de, iki ülke arasında ciddi bir rekabet var. ABD yazılım ve yarı iletken çipler gibi önemli sektörlerde açık ara liderliğini sürdürüyor. Ancak akıllı telefonlar, insansız hava araçları, yenilenebilir enerji ve elektrikli araç piyasasında Çinli şirketler hızla büyümeye ve sağlam bir yer edinmeye başlıyor.

Çin, yükselişini vasıflı ve düşük maliyetli işgücüne, Batılı rakiplerini iş dünyasının dışına iten devasa devlet sübvansiyonlarına ve çoğu ABD’li yatırımcının aksine, yazılım sektöründen daha düşük kâr getiren imalat sektörünü finanse etmesine borçlu.

Çin’in artan rekabet gücünden endişe duyan Biden yönetimi, yerli AR-GE çalışmalarına daha fazla kaynak ayrılmasını istiyor. Bazı Cumhuriyetçiler ise yazılım sektörünün belkemiği konumundaki yarı iletken çipler gibi stratejik sektörleri desteklemek için serbest piyasa ekonomisinin kurallarını esneterek, devlet teşviklerinin artırılmasını istiyor.

Peki, Çin sermayesi ABD karşısında hangi sektörlerde güç kazandı? ABD’nin hâlâ hakim olduğu sektörler hangileri? Washington Post yayımladığı verilerle, iki ülke arasında gerilime yol açan dokuz sektörü mercek altına aldı.

ASYA VE AFRİKA PAZARI ÇİN’DEN SORULUYOR

Bir Amerikan şirketi olan Apple ve Güney Kore şirketi Samsung, dünyanın üçte birinden biraz daha fazlasına teknoloji ihraç ediyor. Fakat International Data Corporation (IDC) tarafından yayımlanan pazar araştırma raporuna göre, Asya ve Afrika da dahil olmak üzere dünyanın pek çok yerinde Çinli teknoloji şirketlerinin akıllı telefon pazarında hâkimiyet kurduğu görülüyor.

Grafik: Harun Elibol

ABD Ticaret Bakanlığı geçtiğimiz yılın Ağustos ayında, Huawei'ye yarı iletken çip satışını engellemiş ve firmanın 21 ülkedeki 38 iştirakini kara listeye almıştı. Bu yaptırımların ardından büyük zarara uğrayan ve satışlarında büyük düşüş yaşanan Huawei’nin yerini diğer Çinli markalar doldurdu.

Huawei’nin pazar payını kısmen ele geçiren Xiaomi, bu yıl Apple'ı geride bırakarak Samsung’dan sonra dünyanın en çok akıllı telefon satan ikinci şirketi olmayı başardı. Yine IDC’nin açıkladığı verilere göre, Çinli Transsion şirketi Infinix, Tecno ve Itel markalarıyla şu anda Afrika'nın lider akıllı telefon şirketi durumunda.

HUAWEI ÜZERİNDEN CASUSLUK FAALİYETLERİ YAPABİLECEĞİ DÜŞÜNÜLDÜ

Çin teknolojisi, Batı'nın dikkatini ilk olarak, Huawei’nin hücresel sinyalleri ileten baz istasyonlarının ekipmanlarını dünya pazarına sokmasıyla ve en büyük üretici haline gelmesiyle çekmişti. Teknolojik araçların çeşitlenmesiyle birlikte Huawei, sürücüsüz otomobiller ile karanlık fabrikalar için mobil veri bağlantıları sağlayarak, 4G ve 5G ağlar için ekipman satışlarında zirvede bulunuyor.

Elbette, Huawei’nin telekomünikasyon pazarında egemen hale gelmesine cevap gecikmedi; ABD, Huawei’nin ürettiği baz istasyonlarının ülkede kullanılmasını yasakladı. Gerekçesi ise Çin’in bu cihazlar sayesinde casusluk faaliyetleri yapabileceği veya altyapı donanımlarını etkisiz hale getirebileceğiydi. Bu kampanya sonuç verdi ve şirketin pazar payı hızla düşüşe geçti.

TİCARİ İNSANSIZ HAVA ARAÇLARI DA ULUSAL GÜVENLİK AÇISINDAN RİSKLİ

Son dönemde, Türkiye’nin de büyük atılım yaptığı insansız hava aracı pazarında, Çin açık ara lider konumda. Ticari insansız hava araçları, Çin’in donanım sektöründeki gücünün en bariz göstergesi. Çinli tekno girişimci Frank Wang (41) tarafından kurulan SZ DJI Technology Co., tarım, sinema sektörü, kamu güvenliği ve sivil hava fotoğrafçılığı alanları için insansız hava araçları üretiyor ve ABD pazarında önemli bir yer tutuyordu.

Huawei’nin başına gelen, DJI’ın da başına geldi; ABD’de 2020 tarihinde çıkarılan bir yasa ile ABD ordusunun elinde bulunan ve Çin yapımı insansız hava araçlarının kullanımına yasak getirdi. Bir sonraki hamle ise Pentagon’dan geldi ve DJI “ulusal güvenlik” açısından riskli olarak nitelendirildi. Fakat, ABD kanadından engelleme gelmiş olsa da ticari insansız hava araçları pazarında Çin’in hali hazırda yüzde 80’lik bir üstünlüğü bulunuyor.

TESLA LİDERLİĞİNİ KORUYABİLECEK Mİ?

Japon ve Koreli otomotiv firmaları, benzinli araç piyasasında ciddi bir hâkimiyet alanı oluşturdu. Ancak işin içine Elon Musk’ın elektrikli otomobili Tesla girince tüm dengeler birden değişti. Küresel pazar analiz şirketi Canalys tarafından yayımlanan verilere göre, Tesla şirketi küresel çaptaki satışları sayesinde, elektrikli ve hibrit araç sektöründe en büyük pazar payına sahip. Fakat dünyanın en büyük otomotiv pazarı olan Çin'de şirketler arayı hızla kapatmaya başladı.

Çinli devlet otomotiv şirketi SAIC Motor, Liuzhou Wuling Motor ve General Motors’un ortak girişimi olan SGMW, saatte 100 km hıza çıkabilen küçük elektrikli araç Wuling Hongguang Mini EV'nin Çin’de popüler hale gelmesi ile pazar payını hızla artırdı.

TIKTOK ULUSAL GÜVENLİK SORUNU HALİNE GELDİ

Şüphesiz Çin, ABD’ye en büyük darbeyi sosyal medya uygulaması TikTok ile indirdi. ABD’li şirketlerin uzun yıllardır hüküm sürdüğü bir alana giren ve 2020’de pazar payını yüzde 25’e çıkaran TikTok’un sahibi olan ByteDance, eski ABD başkanı Donald Trump döneminde adeta “ulusal güvenlik sorunu” haline getirildi. TikTok’un ABD’deki “engellenemeyen” yükselişine karşı Trump, bu uygulamanın Çin Komünist Partisi’nin hain planları için kullanılabileceğini ileri sürmüş, TikTok’un ABD’de faaliyetini yasaklayacağını açıklamıştı.

Trump’ın yasaklama kararını federal mahkemenin geçici olarak engellemesi sonrasında, Biden yönetimi yasaklama emrini geri çektiğini duyurdu. Ancak, TikTok ve diğer uygulamaların geleceğiyle ilgili belirsizlik devam ediyor. Başkan Biden, Çinlilerin sahip olduğu sosyal medya uygulamalarının güvenliği konusunda endişelerinin devam ettiğini ve bunları yeniden gözden geçireceklerini duyurdu.

MOBİL OYUN PİYASAYINDA BİR HAYALET DOLAŞIYOR

Çin mobil oyun alanında büyük bir pazar değil; fakat son birkaç yılda mobil oyun geliştirme alanında hızlı bir yükseliş grafiği çiziyor. Uygulama analiz firması Sensor Tower tarafından yapılan açıklamaya göre, geçtiğimiz yıl ABD’de oyun içi yapılan tüketici harcamaları yaklaşık olarak 22,3 milyar dolardı (193 milyar TL).

Bu alanda pek varlık gösteremeyen Çinli şirketler çözümü ABD merkezli oyun şirketlerine büyük yatırımlar yapmakta buluyor. Örneğin, Çin’in dev bilişim şirketi Tencent, küresel çapta yükselişe geçen Fortnite ile tanıdığımız ABD'li Epic Games'in yüzde 40 hissesine sahip. Ayrıca Los Angeles merkezli Riot Games'in tamamını da Tencent elinde bulunduruyor.

BIDEN, BİLİŞİM SEKTÖRÜNE YENİ BİR SOLUK GETİRMEYE HAZIRLANIYOR

ABD, uçaklardan akıllı telefonlara, otomobillerden elektrikli süpürgelere kadar çoğu modern teknolojiye güç sağlayan yarı iletken bilgisayar çiplerinin üretiminde dünya lideri konumunda. Yarı iletkenler üzerinde çalışmalar yapan analiz firması IC Insights’ın yayımladığı verilere göre, 2020'de küresel ölçekte 500 milyar dolarlık (4 trilyon 389 milyar TL) bilgisayar çipinin satış hacminin yarısına yakınını ABD’li şirketler oluşturdu. Aslına bakılırsa, ABD’li şirketler yarı iletken çiplerin üreticiliğini yapmıyor; daha çok yenilikçi tasarım aşamasında söz sahibi oluyorlar. Üretimi, Tayvan’daki TSMC gibi büyük üreticiler yapıyor.

Tartışmasız, ABD küresel çapta en gelişmiş çip üreticisi. Çin ise şu ana kadar eski teknoloji çipler üretiyor. Yıllarca süren çalışmalara rağmen Çin, karmaşık tasarımlar ve üretim bilgisi gerektiren yarı iletkenleri geliştirmekte ve üretmekte zorlanıyor ama buna rağmen, yarı iletkenler konusunda mesafe kat edebilmek için çip üreticilerine milyarlarca dolar yatırım yapıyor. Göreve gelen Biden yönetimi ilk bu konunun üzerine gitti.

Çin'in artan teknolojik gücünden endişe duyan Biden yönetimi ve iki partinin milletvekillerinden oluşan bir grup, ABD'de çip üretimini yeniden canlandırmayı hedefliyor. Bu bağlamda, ABD Senatosu geçtiğimiz aylarda yerli çip imalat ve teknolojisini geliştirmek için 52 milyar dolarlık (460 milyar TL) destek paketini onaylamıştı.

ABD, TESLA'YA GÜVENİYOR

Lityum iyon piller, elektrikli araçlara güç sağlayan, güneş ve rüzgâr enerjisinin depolanmasına imkân veren ve yeşil ekonomi hedefinin merkezinde yer alan araçlar. Çin tartışmasız olarak bu alanın lideri. Çin hükümeti bu sürece gelene kadar, ar-ge çalışmalarına, elektrikli araç üreticilerine ve lityum iyon pil üreten şirketlere on milyonlarca dolarlık devlet desteği sundu. Elektrikli araç alımlarının sayısını artırmak için yakıtla çalışan yeni araçların piyasaya çıkmasını zorlaştırıcı tedbirler geliştirdi.  

ABD cephesinde ise pil sektörünün geliştirilmesi için üniversiteler ve ulusal laboratuvarlar, devlet tarafından destekleniyor. Bu destekler sayesinde ABD, hızlı şarj olma özelliği bulunan pillerin geliştirilmesinde önemli mesafe kat etti. Ayrıca dünyaca ünlü otomotiv şirketi Tesla’nın da bu alana ilişkin büyük planları ve yatırımları bulunuyor. Aslına bakılırsa, konuya ilişkin ilk somut adım ABD eski Başkanı Obama döneminde atılmıştı. Obama, pil ve elektrikli araç şirketlerinin desteklenmesi için bir dizi teşvik paketi hazırlamayı gündeme getirmişti. Ancak bu alan büyük oranda serbest piyasanın inisiyatifine bırakılmış durumda.

ÇİN, GÜNEŞ ENERJİSİ PİYASASINA YÖN VERİYOR

Enerji alanında “sürdürülebilirlik” kavramı ilk olarak 1980’li yıllarda Brundtland Raporu'nda dile getirildi. O günden bu yana, yenilenebilen enerji kaynaklarının araştırılması için milyarlarca dolarlık yatırımlar yapılıyor. Özellikle, Paris İklim Anlaşması sonrasında ülkelerin temiz ve yenilenebilir enerjiye olan eğilimi giderek arttı. Küresel pazarda en fazla talep ise güneş enerjisi sistemlerine oluyor. Çin bu alanda açık ara en büyük tedarikçi konumunda. Bilgi Teknolojisi ve İnovasyon Vakfı’nın (ITIF) verilerine göre, Çin hükümeti ülke genelinde güneş enerjisi üreticilerine üretim tesisleri kurmaları için düşük maliyetli arazi tahsisleri ve büyük devlet teşvikleri sundu. Güneş panellerindeki üretim artışı nedeniyle, panel fiyatları hızla düşerken Batılı üreticiler birer ikişer bu alanı terk etti.

ABD ise bu durum karşısında iç pazarı koruma ve geliştirme yoluna gitmeye başladı. ABD Ticaret Bakanlığı, güneş panellerinin ithalatına engelleme getirdi ve bu sayede iç pazarda canlanma başladı. ABD Kongresi ise vergi indirimleri ve yerli üreticilerin desteklenmesi için çözüm yolları aramaya başladı. Özellikle, Çin’in bu alandaki üstünlüğünü sınırlandıracak yaptırımlar Kongre'nin gündeminde bulunuyor.

The Washington Post'ta yayımlanan "Nine charts that show who’s winning the U.S.-China tech race" başlıklı haberden derlenmiştir.