PC'ler neden çöker? Nasıl düzeltilir?
Güncelleme Tarihi:
Bilgisayarınızın başındasınız ve tam işinize odakladığınız bir esnada olabilecek en kötü şey başınıza geliyor. PC'niz çöküyor ve ne yapacağınız hakkında hiçbir fikriniz yok. Bu noktada bir kafa karışıklığı ve çaresizlik hissetmeniz çok normal ama yine de endişeye kapılmamalısınız. Tam da bu gibi durumlar için hazırladığım bu rehber sayesinde PC'nizin neden çöktüğünü tam olarak tespit edebilecek ve dolayısıyla ne yapmanız gerektiğini de bileceksiniz.
1.1 PC Çökmeleri ve Siz
Bu rehberde beklenmedik bir bilgisayar çökmesinin ne olduğuna ve bu sorunun nasıl tespit edileceğine odaklanacağız. Bilgisayarlar aslında oldukça çeşitli nedenlerden dolayı çökerler. Ortalama bir PC kullanıcısı için bu gibi durumlar cihazlarının bozulduğunu ya da hasar gördüğünü düşündürür. Fakat gerçekte bir PC'nin çökmesi büyük çoğunlukla endişe edilecek bir şey değildir.
1.1 Bir PC'nin çökmesi ne anlama geliyor?
Bir PC çökmesini açıklamanın muhtemelen en basit yolu bir zincir metaforuna başvurmak. Bu anlamda bir PC'de iki tür zincir mevcut: bir donanım zinciri ve bir de yazılım zinciri. PC'nizi ilk açtığınızda donanım zinciri aktive ediliyor. BIOS hangi donanım bileşenlerinin ana karta bağlı olduğunu ve güç destek ünitesinin çalışıp çalışmadığını kontrol ediyor. Örneğin sabit disk gibi bir donanım bileşeni ana karta düzgünce bağlı değilse bu sorun size bir hata mesajı olarak dönüyor.
Donanım zinciri tamamlandığında bu defa yazılım zinciri başlıyor. Bu zincirin ilk halkası ise işletim sistemi. İşletim sistemi dosyaları bir şekilde zarar görmüşse ekranda bir hata mesajı göreceksiniz. Bunun ardından sürücüler ve başlangıç unsurları yüklenir. Son olarak standar programlar kullanıma hazır hale gelir ve zincir de tamamlanır.
Bir PC, işte bu mantıksal dizilimin oluşturduğu zincirde bir kopuş meydanda geldiğinde çöker. Bu durum elbette PC çalışıyorken de gerçekleşebilir. Zincirdeki bu halkalardan herhangi bir bozulur, hasar görür ya da kaybolursa PC'niz çöker.
1.1.1 Yazılım Hatası
Yazılımda meydana gelen hataların üç ana nedeni var: İşletim sistemi bozulması, program çökmesi ve sürücü hatası. Bunların arasında en yaygın olanı ise sürücü hatası. Farklı sürücüler doğal olarak farklı donanım bileşenlerine bağlanıyor ve onları kontrol ediyor.
İşletim sistemindeki bir hata sistem dosyalarınızın bozulduğu, hasar gördüğü ya da kaybolduğu anlamına geliyor. Bunun da iki nedeni var hatalı disk sürücü bölümleri ya da silinmiş sistem dosyaları.
Program çökmesi ise genellikle donanımdaki bir hatayla bağlantılı. Programlar kendi başlarına bir PC'nin çökmesine çok nadir neden olurlar. Bir program başarısız olursa, bütün bir PC yerine bu programın kendisi çöker.
PC çökmelerinin büyük bir kısmı ise yazılım ya da donanım hatalarından kaynaklanmaz. Zira donanım bileşenlerinin kullanımına izin veren unsur sürücülerdir. Sürücüdeki hatalar bir tür yazılım bug'ı gibidir ve bu donanım ve yazılımdaki hataların bağlantısında yer alır.
1.1.2 Donanım Hatası
Yazılım hatalarının aksine donanım hatalarının düzeltilmesi çok daha zordur. Eğer bir bileşen arızalıysa onu çalıştırmak mümkün değildir. Diğer yandan bir donanım bileşeninin PC'nizin çökmesine neden olma olasılığı ise oldukça düşüktür.
Bir ana kart farklı donanım bileşenleri arasındaki iletişimi mümkün kılar. Ana kart sorunları oldukça karmaşık olsa da bunlar sık sık gerçekleşen PC çökmelerinin genellikle nedeni değildir.
CPU (Merkezi İşlemci Ünitesi) ve GPU (Grafik İşlemci Ünitesi), donanım sorunları yüzünden gerçekleşen PC çökmelerin de belli bir rol oynar. Bu iki donanım bileşeninde ortaya çıkan her sorun bilgisayarın sıkça kapanmasına yol açar.
PSU (Güç Destek Ünitesi) cihazdaki bileşenlerin çalışması için zorunlu olan elektrikli gücü sağlar. Düşük kaliteli bir PSU, ani voltaj artışlarında bir PC'nin mahvolmasına neden olabilir.
1.2 Çökme göstergeleri
Çökme göstergeleri sorun gidermeler için oldukça yaşamsaldır ve dikkatli bir gözlemci bunları hemen fark edecektir. Bu göstregeler, çökme sorunlarınızı gidermeniz için kullanabileceğiniz bilgiler olarak değerlendilir. Çökme belirtileri kendi başlarına belirli bir problemin göstergesi olmasalar da asıl sorunun niteliğini belirlemede yardımcınız olur.
Cihazınızdan çıkan seste bazı teklemelerin olması PC'nizin nihayet çökeceğine ya da yanıt vermeyeceğine dair bir göstergedir. Diğer yandan bu aslında bir audio problemi olabilir ya da diğer bir sorunlu bileşen parçasıyla bağlantılı olabilir.
Mavi Ekran da elbette bir PC çökmesinin en bilindik yansımalarından biri. Aslında bir Mavi Ekran, olabilecek en hayırlı PC çökmelerinden biri anlamına geliyor, zira ekranda beliren hata kodu ya da hata mesajı sizi doğrudan olası çözüme yönlendirecek. Ardından PC yeniden başlatılacak.
Bazen de PC bir çökme esnasında tamamen kapanmayabilir, ekran kapalı gibi dursa da cihaz çalışmaya devam edebilir. Bu ekran kapanması da genellikle bir GPU'yla ilgili bir hatadır.
Bir PC'nin yanıt vermemesi de bir çökmenin ilk belirtilerinden biri olabilir. Kullanıcılar bazen mouse imlecinin yanıt vermediğini görür, bazen de hem ses hem de görüntü açısından bir yanıt vermeme durumu yaşanır.
1.3 PC'lerin en bilindik çökme nedenleri
PC'ler birçok farklı neden yüzünden çöker ve biraz sabır ve bilgiyle bu çökmeleri onarmak aslında oldukça kolaydır.
Aşırı ısınma; en çok karşılaşılan sorundur. Aşırı ısınmalar PC bileşenlerine çok fazla yük bindiğinde gerçekleşir. İşletim sisteminde yaşanan sorunlar da bir diğer belli başlı çökme nedenidir. Bu da OS dosyalarının bir nedenden hasar görmesi ve kaybolmasıyla olur.
Sürücü hatası ise, bir sürücü PC'nizin donanımı ya da diğer yüklü sürücülerle birlikte iyi bir performans sergileyemediğinde gerçekleşir.
2. Sorun Giderme için yapılabilecekler
"Troubleshooting" olarak da bilinen sorun giderme eylemi olayın aciliyetiyle doğrudan bağlantılıdır. Bazı çökmeler kolaylıkla düzeltilebilirken diğerleri saatlerce sürecek bir zaman dilimini gerektirebilir.
2.1 İlk çökme
Eğer bilgisayarınız çöktüyse ve otomatik olarak yeniden başlatılmıyorsa bilgisayarınızı manuel olarak yeniden başlatın. Yapabileceğiniz bir diğer şey ise güç bağlantılarını kontrol etmek, zira bir PC gücü tamamen ya da yeterince almıyorsa kapanacaktır. Giriş kablolarını ve dahili bağlantıları kontrol etmek de son derece önemli. Bu kabloların bir düzen içerisinde çalıştığından emin olun.
2.2 Eğer problem devam ediyorsa
Windows çökmelerinin teşhis edilmesi için oldukça işlevsel bir araç olan WhoCrashed'ı indirebilirsiniz. Fakat WhoCrashed'ın bütün çökmeleri doğru bir biçimde teşhis edemediğini de ekleyelim. Diğer yandan tek bir anti virüs yazılımı çalıştırmak da pek yeterli olmayacaktır. Sıkça yaşanan çökmelerin bir zararlı yüzünden olmadığını şu üç program sayesinde test edebilirsiniz: RKill, Malwarebytes Anti-Malware, Windows Defender. Bu programların ardından CCleaner'ı indirip çalıştırın ve PC'nizin temiz olduğundan emin olun.
Ayrıca ikincil değişkenleri minimize etmek için, gerekli olmayan bütün başlangıç unsurlarını devre dışı bırakmanızı da öneriririz.
2.3 Daha detaylı sorun gidermeler
Bütün bunların ardından sorunlar devam ediyorsa biraz daha detaylı çözümler aramak gerekiyor.
2.3.1 Donanım sorunlarını analiz etmek
Bu bağlamda yapmanız gerekenler arasında aşırı ısınma karşısında gerekli önlemleri almak da yer alıyor. Bu doğrultuda HWMonitor gibi bir yazılımdan faydalanabilirsiniz. GPU stres testi ise GPU'nuzun PC çökmesinin ardında yatan neden olup olmadığını görmek için ideal, bu test için Furmark ya da Unigine: Valley gibi programlardan yararlanabilirsiniz. Benzer testleri CPU ve RAM için de uygulamak mümkün. CPU için Prime95 ya da RealBench, RAM strest testi için de Windows'da yer alan Windows Memory Diagnostic (WMD) aracını öneriyoruz.
Ayrıca sabit disk hata kontrolü de oldukça önemli. Sabit diskler işletim sistemi ve programlarınızın depolandığı yerler. Bu unsurlar zamanla yıpranabilirler ve ayrıca bazı zararlılar da bunlara bulaşabilir. Olası hatalar için bir sabit disk taraması yapmak adına sabit diskinizi konumlandırın. Disk üzerinde sağ tıklayın, Özellikler'i seçin ve Araçlar sekmesine tıklayın, Hata kontrol kategorisinin altındaki Kontrol Et'e tıklayın. Bunun ardından PC'niz yeniden başlatılacak. Bu taramanın sonunda bazı hatalar ortaya çıkarsa, çökmelerin sabit diskten kaynaklandığını düşünebilirsiniz.
2.3.2 Yazılım sorunlarını analiz etmek
İşletim sisteminizdeki sorunları gidermek de oldukça önemli. Bu doğrultuda System File Checker'ı çalıştırmak için başlangıç menüsüne cmd yazın, cmd.exe programının üzerinde sağ tıklayın ve Yönetici olarak çalıştır'ı seçin. Komut istem penceresinde sfc/scannow yazın ve programın çalışmasını sağlayın.
Eğer PC'niz hiç açılmıyorsa, Windows'u yeniden yüklemek için bir sistem onarma diski oluşturun ya da USB'den yararlanın. Neyse ki Windows yüklemeleri genellikle Windows.old adında bir Windows yedekleme versiyonu yaratıyorlar. Bununla birlikte yapmanız gereken bir diğer şey de sürücüdeki sorunları gidermek. Bu noktada ise Update Driver ve Roll Back Driver adlı programları öneriyoruz.
2.4 Yardım isteyin
Bütün PC çökmelerini tek bir kaynakla çözmek gerçekten imkansız. Dolayısıyla PC sorunlarıyla baş etmek için bir yardım almayı her zaman aklınızda bulundurmalısınız. En iyi sonuçlar için de bir teknik destek forumunda tavsiye isterken takip etmeniz gereken belirli protokolleri doğru bir biçimde takip etmelisiniz.
2.4.1 Doğru log'lar hazırlamak
Bazen donanım ve yazılımınızda neler olup bittiğini detaylandırmak için log'lar yani kayıtlar gerekebilir. Sistem log'ları PC'nizin yazılım ve donanım durumu için teknik hesaplardır. PC teknisyenleri bir sistemdeki hataları ve sorunları ayrıştırmak için kullanır.
Bu doğrultuda yararlanabileceğiniz araç ve programlar arasında System Information Log, DirectX Diagnostic Tool ve HWMonitor Log yer alıyor.
2.4.2 Teknik Destek Forumları
Sorun giderme işlemleri için CHIP Online'ın forum sayfaları dışında İngilizce kaynaklardan da çeşitli çevrimiçi teknik destek forumlarına göz atabilirsiniz.