Genetik mühendisliği yeni iş alanları yaratıyor

Brian Madeux seruma bağlanmış halde hastanede yatıyor. Bu sıvı, onun genomuna girmek üzere tasarlanmış milyarlarca DNA parçasıyla dolu.

44 yaşındaki Arizonalı Madeux, doğuştan hayatını tehdit eden bir hastalık olan Hunter Sendromuyla yaşıyor. Geçen Kasım ayında ise vücudundaki genleri yeniden düzenlemeye çalışan tedaviye tabi tutulan ilk insan oldu.

Bu tedavi, kan dolaşımına yüklenen "moleküler makaslar" yoluyla karaciğer hücrelerindeki DNA'ların kesilip kusurlu genleri tamir edecek bir genin yerleştirilmesini içeriyor.

Madeux'un genomu düzeltme işleminin ne kadar başarılı olduğunu tespit etmek için henüz erken olsa da, tıpta devrime yol açması beklenen bu yeni bilim dalında önemli bir adım atılmış oldu.

Yeni ihtiyaçlar

Gen düzenlemesi laboratuvarda araştırılan bir konu olmaktan çıkıp hastanelerde tedavi olarak kullanıma girince genetik mühendislere olan talebin büyük ölçüde artması bekleniyor.

İngiltere'de 2030'a kadar gen ve hücre terapisi alanında 18 bin yeni istihdamın yaratılması bekleniyor. ABD'de de benzer rakamlardan söz ediliyor.

Ayrıca sadece laboratuvarda değil, aynı zamanda giderek kişiye özel genom tedavileri geliştirmek üzere verileri derleyip toparlayacak ve bunlardan sonuçlar çıkaracak insanlara da ihtiyaç olacak.

Amerikan Gen ve Hücre Terapisi Derneği başkanı ve Stanford Üniversitesi'nde genetik profesörü Michele Calos'a göre, "Gen terapisi tıbbi ar-ge çalışmalarında hızla kabul gören ve gelişen bir hal alıyor. Gen terapisi firmalarındaki artışın istihdama da yansıması bekleniyor."

"Gen terapi endüstrisinin genetik, tıp, moleküler biyoloji, viroloji, biyomühendislik, kimyasal mühendislik, işletme gibi alanlardan mezun olmuş kişilere ihtiyacı var."

2700 klinik deneme

Gen terapisi, kistik fibroz, hemofili gibi bugün tedavisi olmayan hastalıklarda genlerdeki kusurların düzeltilmesi nedeniyle heyecan yaratıyor. Büyük ilaç şirketleri gen terapisinin gelecekte sağlık alanında önemli bir işlev göreceğine inanıyor. Bu durumun doğal olarak bu alandaki istihdama da yansıması bekleniyor.

Bugün dünyada gen terapisi yoluyla kanser, kas distrofisi ve orak hücreli anemi gibi hastalıkları tedavi etmeyi amaçlayan 2700 klinik denemeler yapılıyor.

Bu alanda çalışma yürüten küçük şirketlerin arkasında genellikle Bayer, GlaxoSmithKline, Pfizer, Merck ve Novartis gibi büyük ilaç firmaları var. Bu firmaların internet sayfalarında bu alandaki iş ilanlarını görmek mümkün.

Uzmanlık alanları

Londra'daki Francis Crick Enstitüsü'nde araştırmacı Güneş Taylor, gen terapisini, birçok dalda uzmana ihtiyaç duyulan bir alan olarak görüyor: Moleküler bilimci, mühendis, bilgisayar uzmanı, vb.

Bunlar uzmanlık gerektiren alanlar olduğu için ücretler de 35 bin ila 135 bin arasında değişen rakamlara tekabül edip ortalamanın oldukça üzerinde.

Taylor, gen mühendisliğinin büyük ölçüde araştırma ve bilgi toplama, klinik deney ve etik uzmanlığı gibi farklı alanlara da başvuru gerektirdiğinden söz ediyor.

Gen mühendisliği, bakterilerin kullandığı savunma mekanizmalarının belirlenerek diğer organizmaların genlerinin de değiştirilmesini içeriyor. Bunun için CRISPR-Cas9 gibi sistemler kullanılıyor.

Böylece sorunlu genler hızlı ve doğru bir şekilde tespit edilip ortadan kaldırılıyor veya DNA zinciri parçalanarak yeni genler yerleştiriliyor. Bu nedenle hastalıklara yol açan kusurlu genlerin belirlenmesi konusundaki araştırmalarda da büyük artış oldu.

Tartışmalı konular

Birçok hastalıkta kusurlu genleri ortadan kaldırmak mümkün olmuyor. Ancak beş yıl önce geliştirilen CRISPR-Cas9 sistemi hastaların tedavisinde yeni olanaklar yarattı.

Bir insanın DNA'sını değiştirmenin uzun vadede ne tür sonuçlar doğuracağı henüz bilinmiyor. Bazı tartışmalı konular hala sonuçlanmayı bekliyor. Ayrıca hükümetlerin bu alanda yapacağı düzenlemeler de gen mühendisliğinin geleceği üzerinde etkili olacak.

Özellikle yumurta ve sperm hücrelerinde gen mühendisliği uygulanması konusunda etik sorunlar da var. Aileden geçen kalıtsal hastalıklara karşı mücadelede bu yöntem kullanılabilir; ancak göz rengi veya boy gibi farklı özellikleri değiştirmek için de bu yola başvurma potansiyelinin olması bu konuyu tartışmalı hale getiriyor.

Bu nedenle bitki, hayvan ve insanlar üzerinde genetik mühendislik uygulamaları Avrupa'da sıkı kontrole tabi iken ABD'de biraz daha gevşek tutulan düzenlemeler bazı klinik deneylerin yapılmasının yolunu açtı.

Çin başı çekiyor

Bu alanda başı çeken ülke ise Çin. Bu yıl başlarında 300 hastada CRISPR-Cas9 yoluyla bazı hastalıkların tedavisi için klinik deneylere onay verildi. Kanser ve HIV virüslü 86 hastada da bu teknik kullanılarak tedaviye başlandı.

Bu tedaviyi yürüten gen terapisi uzmanlarının çoğu ülke dışında eğitim görmüş olsa da yeni kuşak tıp öğrencilerinin Çin'de eğitimine de başlandı. Hükümetin son beş yıllık planda gen mühendisliğini öncelikli alan olarak belirlemesi bu alandaki araştırmalara milyarlarca doların akmasını sağlayacak.

Genetik danışmanlık

Aileden kalıtsal olarak geçen hastalıkların teşhisinde genetiğin kullanılması birkaç yıl önce olmayan bir başka mesleğe de alan yarattı: Genetik danışmanlık.

"Aileler ve sağlık personeli genetik konusunda zor kararlar vermek durumunda kalacağından, kendilerine verilen bilgileri yorumlamada desteğe ihtiyaçları olacak" diyor Christine Patch. Avrupa İnsan Genetiği Derneği başkan yardımcı olan Patch bu mesleği icra ediyor.

ABD İstihdam Bürosu istatistiklerine göre, genetik danışmanlığı en hızlı büyüyen 20 meslekten biri. Bu alandaki danışmanlık hizmetlerine ihtiyacın 2026'da yüzde 29 oranında artması bekleniyor.