GeleceÄŸi bilmek

Ünlü Tales İ.Ö 28 Mayıs 585 yılında güneşin tutulacağını ilan ederek herkesi hayretler içinde bırakmıştır. 1705 yılında Edmound Halley 1682 yılında gözlemlediği kuyruklu yıldızın 1758 yılında dünyadan tekrar görüneceğini tahmin etmiş, fakat fazla bir ilgi görmemiştir. 1758 yılında kuyruklu yıldız Halley’in söylediği gibi tekrar görününce, toplumda geleceğin bilinebileceğine dair bir fikir oluşmuştur. Esasında Halley tahmini, Newton kanununa göre yaptığı basit bir hesaba dayandırmıştır. Bu gün bu hesabı çalışkan bir üniversite öğrencisi dahi yapabilir. 1742 yılında 85 yaşında ölen Halley ne yazık ki sonraları kendi adı ile anılan kuyruklu yıldızı bir kere daha görememiştir. Jules Verne nükleer denizatlılarını yapılabileceğini tahmin edebilmiştir. Bayan Albert Caldwell Titanik gemisine bindiğinde güverte görevlisine ‘Bu gemi gerçekten batırılamaz mı?’diye sorar, yanıt: Evet bayan, tanrının kendisi bile bu gemiyi batıramaz(Walter Lord, A night to remember adlı kitabında not edilmiştir). Ancak sonuç tam tersi olmuştur. Almanların büyük gururu, batırılamaz iddiası ile denize indirilen Bismark’ın da sonu aynı olmuştur

Doğru sorulması halinde geleceğin bilimsel olarak tahmini mümkündür

Ünlü teorik fizikçi Richard Gott 1969 yılında 8 sene önce inşa a edilen Berlin duvarının karşısında dururken, duvarın daha ne kadar ayakta kalacağını, hiçbir siyasi konjüktüre bağlı olmaksızın Copernicus ilkesine göre hesap edilebileceğini iddia etmiştir.  O sırada yanında bulunan arkadaşı Charles Allen’e (bir dönem ABD astronomi derneğinin başkanlığını yapmış diğer bir saygın bilim insanı),duvar %50 olasılık ile en erken 8/3 en geç 24 sene içinde yıkılacaktır demiş. Gerçekten de duvar 20 sene sonra yani tahmin aralığı içinde yıkılmıştır.

Copernicus ilkesi yerkürenin evren içersinde hiçbir özel konuma sahip olmadığını söyler. Evrenin merkezinin Dünya olduÄŸunu iddia eden Katolik Avrupa ve papalık bu ilkeye inananlara, baÅŸta Galileo olmak üzere, çok sıkıntı çektirmiÅŸtir. Evren yerine zaman eksenin ele alırsanız zaman ekseni üzerindeki her hangi bir noktanın diÄŸerine göre bir ayrıcalığı yoktur. Buna göre Copernicus ilkesini geleceÄŸi tahmin etmek baÄŸlamında kullanabilirsiniz.Â

Dünya nasıl evrende özel bir konuma sahip değilse, Richard Gott’un Berlin duvarını ziyaret ettiği an, duvarın inşa edildiği andan yıkılacağı ana kadar geçen zaman aralığı içinde özel bir konuma sahip değildir. Ziyaretin gerçekleştiği an, duvarın inşa edildiği günden o güne kadar geçen zaman diliminin ortadaki iki çeyreğine rastlaması olasılığı yüzde ellidir. Bir başka değişle duvarın yaşı dört eşit parçaya bölünse, Gott’un duvarı ziyaret ettiği an ortadaki iki dörtte birlik dilime rast gelme ihtimali yüzde ellidir. Şayet Gott ortadaki iki dilimin başında bulunuyorsa duvarın var oluş süresinin dörde biri geçmiş ve gelecekte dörde üçü kalmış demektir. Şayet ziyaret anı ortadaki dörde ikilik bölümün sonunda ise, yaşam süresinin dörde üçü geçmiş dörde bir süre kalmış demektir. Buna göre duvar en az 8/3 sene en fazla 8x3=24 sene yaşayacak demektir.

Gott’un makalesi gerçekten çok ilgi çekti. P.T Landsberg ve arkadaşları 1993 de Nature dergisinde (Bu dergi dünyanın en saygın 10 bilimsel dergisi arasıdadır) İngiltere de 14 senedir iktidarda bulunan muhafazakâr partinin ne kadar daha iktidarda kalacağına dair yaptıkları hesabı yayınladılar ve tahmin yanılmadı. Wall Strreet Journal yazarlarından Rachel Silverman, Profesör Richard Gott’u arayarak 1 Ocak 2000 yayınlanacak sayılarında aynı ilkeyi kullanarak tahminler yapmasını istedi. Profesör Gott’un 1 Ocak 2000 tarihi itibari ile %95 olasılıkla yaptığı tahminlerin bazıları aşağıda verilmiştir. Tahminlerin olasılıkları yükseldikçe zaman aralığı yani en kısa ve en uzun yaşam süresi arasındaki fark açılmaktadır.

Olayın Başlangıç tarihi                                                             Gelecek yaşam süresi

                                                                                   En kısa                                En uzun

İnsan neslinin ömrü(Homo sapien 200000sene)          102,5yıl                                  8 milyon yıl

Çin seddi(İ.Ö210)                                                         56 yıl                                     86150yıl

Wall Street Journal(1889)                                            2,8 yıl                                       4329 yıl

New York Times(1851)                                               3,8 yıl                                       5811yıl

General Motors (1908)                                                 2,3yıl                                       3588 yıl                                                                          Â

Yukarıda belirtildiği gibi olasılıklar, %95 gibi neredeyse kesin olarak istenirse en kısa ve en uzun arasındaki zaman aralığı uzar. Olasılıklar örneğin %50 gibi daha makul ve daha iddiasız oranlara çekilirse fark azalır. Şu günlerde New York Times’ın iflas halinde olduğundan söz ediliyor. Şayet 3,8 yıl içinde iflas ederse yüzde 95olasılıkla tahmin tutuyor demektir. General Motors iflas ettiğine göre Got’tun tahmini tutmuş demektir. Hiç kimse GM’in iflas etmediğini iddia edemez.

Rastgele bir zamanda bir olayı gözlerseniz, örneğin içinde bulunduğunuz şu an, bu olayı toplam gözlemlenebilir süresinin ortalama yüzde 95’lik kısmında bulunma şansınız yüzde 95’dir. Aynı ilkeyi %95 olasılıkla ülkemizin bazı kurumları için hesap ettim. Zaman yaptığım hesabın doğru olup olmadığını gösterecektir

Â

Olayın BaÅŸlangıç tarihi                                                             ÂGelecek yaÅŸam süresi

                                                                                       En kısa                                En uzun

Türk Anadolu devletleri ( 1300)                                      20,5 yıl                                   31200 yıl                                                           Â

Hürriyet gazetesi(1960)                                                     1,3 yıl                                    1950 yıl                                                                    Â

CHP(1923)                                                                      2,5 yıl                                    3822 yıl

AKP(1998)                                                                      0,3 yıl                                      468 yıl

Hesaplar yüzde 95 gibi çok yüksek oranda olasılık kabulü altında yapıldığından en kısa ve en uzun ömürler arsında ciddi farklar oluÅŸur. ÖrneÄŸin CHP’yi ele alırsak, 3822-2,5=3819,5 içinde her ÅŸey olabilir.  Aynı hesap yüzde 50 olasılık kabulü ile yapılırsa daha makul sonuçlar elde edilir. AKP’nin; 36-4=32 sene içinde beklide siyasi yaÅŸamı son bulabilir. Ancak sadece bu sonuç yüzde 50 olasılıkla beklenebilir. Belki de son bulmayabilir. Buda yüzde 50 olasılıkla geçerli olan bir sonuçtur.                                                             Â

Hürriyet gazetesi(1960)                                                   17,0 yıl                                        150 yıl

CHP(1923)                                                                    32,3 yıl                                        291 yıl

AKP(1988)                                                                      4,0 yıl                                          36 yıl

Eğer örneğin Hürriyet en erken17 yıl ve en geç 150 yıl arasında bir tarihte kapanırsa veya CHP en erken 32,3 yıl en geç 291 yıl arasında veya AKP en erken 4yıl en geç 36 yıl arasındaki bir tarihte siyasi faaliyetlerine son verirse yapmış olduğum tahmin tutmuş demektir. Vaktiniz varsa bekleyin.Ancak yaptığım hesabın vakti vardır o