CERN'deki Türk araştırmacılardan itiraz var

CERN'deki 11 Türk araştırmacısından aldığım mesajı okumaya başladığımda önce heyecanlandım. İsviçre'den haberimizi okumuşlar ve mutlu olmuşlar, diye...
"Biz araştırmalarını CERN'de sürdüren Türk araştırmacılardanız. 30 Mayıs tarihinde, gazetenizin internet sayfasında yayınlanan haberinizden dolayı çok mutlu olduğumuzu belirtmek isteriz. Ülkemiz için önemi büyük olacak böyle bir tesisin açılması ve bunun duyurulması çok sevindirici."
Bunun ardından gelen cümlelerle heyecanımın yerini 'mahcubiyet' duygusu aldı.
 
10 BİN ARAŞTIRMACI, BİNLERCE DENEY
 
Dr. Bora Akgün, Dr. Serkant Çetin, Faruk Diblen, Dr. Didar Dobur, Dr. Samim Erhan
Dr. Umut Gürsoy, Dr. Can Kozçaz, Dr. Öznur Mete, Dr. Erkcan Özcan, Dr. Saleh Sultansoy

Dr. Gökhan Ünel tarafından kaleme alınan uyarı mesajı şöyle devam ediyordu: "Proton Hızlandırıcı Tesisinin "Türkiye'nin CERN'i" olarak tanımlanmasının yerinde olmadığı kanaatindeyiz. Bu bağlamda, CERN'de sürdürülen çalışmalar ile Saraköy'de açılan tesisin amaçları arasında ciddi farklılıklar olduğuna dikkatinizi çekmek isteriz. CERN'deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı üzerindeki dört büyük deney ve daha küçük çaptaki deneylerin ortak amaçları maddenin yapı taşlarını ve bunlar arasındaki etkileşmeleri en temel düzeyde anlamaktır. Gerek hızlandırıcıların büyüklüğü ve gücü, gerekse deneylerin bulmaya çalıştıkları, Saraköy'de kurulan tesisle kıyaslanamayacak ölçüdedir.

 
LHC protonları Sarayköy'deki merkezdeki hızlandırıcılara göre 100 000 kat daha yüksek enerjilere çıkartıyor. Bu düşük enerjideki bir hızlandırıcı, tıp ve endüstri alanlarında çok yararlı olacak olsa bile, CERN'de amaçlanan enerji düzeyindeki etkileşimleri anlamak için yeterli değildir.
 
Bu yönde dünyanın hemen hemen her yerinden gelen yaklaşık on bin kadar araştırmacı, mevcudu binleri bulan deneylere katılmaktadırlar. Dünya genelinde Sarayköy'de açılan tesis gibi izotop üretimi yapan yaklaşık 500 hızlandırıcı tesisi vardır. (ABD'de ~70, Japonya'da ~40, Almanya'da ~20, ...) ve bu sayı benzer tesislerin ne derece önemli olduğunun göstergesidir, ancak CERN çapında laboratuar tekdir. Bu sebeple her hızlandırıcı tesisine CERN yakıştırmasını yapmak kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi açısından çok sakıncalıdır."

TÜRKİYE TAM ÜYELİK İÇİN BAŞVURDU

Araştırmacılar, Türkiye'nin CERN'e tam üyelik sürecinde bu tür haberlerin kamuoyu üzerinde "Biz kendi CERN'imizi açtığımıza göre üyeliği para vermeye ne gerek var" algısı yaratmasından endişeliler.
 
Bu açıklamaların ardından peş peşe sorular sıralanıyor kafamda? Türkiye ne zaman tam üye olacak? Tam üye olursa Türkiye’ne ne yarar sağlayacak, kaç kişi çalışacak, yıllık üyelik  üyelik ücreti ne olacak… Hemen sorularımı hazırlayıp gönderiyorum araştırmacılara…
 
Hızlı bir şekilde geliyor yanıtlar…
 
“2009 yılında Türkiye ile birlikte 4 ülke daha tam üyelik başvurusunda bulundu: Güney Kıbrıs, İsrail, Sırbistan ve Slovenya.
 
12-14 Temmuz 2010 tarihleri arasında, CERN'den sekiz kişilik bir teknik heyet Türkiye'nin bilim ve sanayi altyapısını incelemek için Türkiye'ye geldi. Ankara ve İstanbul'da yapılan incelemeler sonunda hazırlanan rapor Eylül 2010'da CERN Kurulu'na sunuldu. Kurulun Aralık 2010 tarihli toplantısında, başvuran ülkelerin tam üyeliğe geçiş döneminin şartlarını, başlama tarihlerini ve sürelerini belirlemek için görüşmelere başlama yetkisi CERN Genel Müdürü Prof. Dr. Rolf Heuer'e verildi.
 
ÖN ÜYELİK
 
Bu şartlara göre tam üye olmadan önce, en az iki, en çok beş yıl süren 'tam üyelik yolunda asosiye üye' (bir tür ön üyelik) statüsünü almak gerekmektedir. Bu sürecin başlaması ve sürecin şartlarını belirlemek üzere TAEK ve Dışişleri Bakanlığı önderliğinde görüşmeler hala sürmektedir. Öte yandan, Türkiye ile birlikte başvuran ülkelerden İsrail (Eylül 2011) ve Sırbistan (Şubat 2012) görüşmeleri tamamlayarak iki yıllık geçiş sürecini başlattı.
 
Geçiş süreci sonunda CERN'e tam üyelik kabulü, üye ülkelerin oy birliği ile onaylanmaktadır. Bu bağlamda bizler üyelik görüşmelerinin bir an önce tamamlanmasının ülkemizin yararına olduğunu düşünmekteyiz.
 
TAM ÜYELİK NE GETİRECEK?
 
Konu bütünlüğü bakımından, CERN'e tam üye olmanın yararlarını tekrar hatırlatmak istedik:
 
• Bilim ve teknolojiyi en ileri ülkelerle birlikte, aynı anda üretmek ve bu süreçte satın alınamayacak değerde bilgi ve deneyimi kazanmak. 21. yüzyılın stratejik teknolojileri arasında yer alan hızlandırıcı, algıç ve bilişim teknolojilerinde en ileri düzeyde birikime sahip olmak.
 
• CERN’de hangi konularda araştırma yapılacağı konusunda söz hakkı elde etmek. (CERN'de yapılacak araştırmaları Türkiye'nin ihtiyaçlarına uygun olarak yönlendirmek söz konusu olacaktır.)
 
• Kalifiye eleman yetiştirme olanağı doğması. (CERN'nin düzenlediği öğrenci, öğretmen ve teknik eleman yetiştirme programlarına katılım artacaktır. Bu programlardan üye olmayan ülkelerden sınırlı sayıda katılımcı yararlanabilmektedir.)
 
• İhalelere katılma hakkı doğması. (CERN ihalelerine giriş hakkı sadece üye ülkelerin şirketlerine tanınmaktadır. CERN ile iş yapabilmiş şirketler bunu bir referans olarak kullanıp başka ihalelerde avantaj kazanmaktadırlar. İstatiktiklere göre böyle şirketler CERN'den aldıkları her 1 liralık proje için ortalama 3 lira geri dönüş sağlamaktadırlar.)
 
• Türk vatandaşlarına geçici ve devamlı kadrolara başvurma olanağı doğması. (CERN'de bilim insanları ve mühendislerin yanı sıra idari ve teknik destek elamanları da çalışmaktadır.)
 
YILLIK 40 MİLYON FRANG
 
CERN'e üye olunduğunda yıllık ne kadar ödeme?
 
CERN'in yıllık bütçesi yaklaşık 1.1 Milyar İsviçre Frangıdır. Üyelik aidatı da, üye ülkelerin net ulusal gelirine (net national income, http://en.wikipedia.org/wiki/Net_national_income) orantılı olarak hesaplanmaktadır. Bugünkü üye yapılanmasına göre Türkiye'ye düşen yaklaşık 40 Milyon İsviçre frangı olarak tahmin edilmektedir. Ancak üye sayısı arttığında bu miktarın azalması söz konusu olabilir.
 
TÜRK ARAŞTIRMACI 100’Ü AŞIYOR
 
Kaç Türk araştırmacı var? Sayı artacak mı?
 
Bugün 100'den fazla Türk vatandaşı CERN'de araştırmalarını sürdürmektedir. Bunların dörtte üçü Türkiye'deki üniversitelere, geri kalanı Avrupa, ABD'deki üniversitelere ve geçici görevle CERN'e bağlı olarak çalışmaktadır. Ülkemiz tam üye olmadığından vatandaşlarımızın CERN'deki daimi kadrolara başvurma hakkı yoktur. Bu yüzden üyelik gerçekleştiğinde, sadece araştırmacı sayısı değil, mühendis, teknisyen ve idari kadrolara da başvurmak mümkün olacak, dolayısı ile CERN'deki Türk varlığı artacaktır.”