Türkiye cevizleri tehdit altında, Bahçesaray cevizleri de...
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Ağustos 19, 2006 00:00
Bugün bir ceviz memleketi olan ülkemiz, yurtdışından ceviz satın alır hale geldi. Ceviz tomruğu ihraç etmeye başlayıp sürdürdü. Dolayısıyla ülkede dikili ceviz varlığının büyük bir bölümü yok edildi, üstelik kesilen ağaçların yerine yenilerinin dikilmesi yakın zamana dek akla bile gelmedi.
Ceviz fidanı veya aşılı ceviz fidanı dikimine ilgi yıldan yıla artmaktadır. Ne var ki aşılanmamış fidanların meyve verecek yaşa erişmesi yaklaşık 15 yıl gibi uzun bir süreyi gerektirmektedir. Aşılı fidanlar ise ilk meyvesini dikiminden neredeyse bir yıl sonra bile verebilir.
Ama bir ceviz ağacının gövdesinin faydalanılabilecek bir tomruk haline gelebilmesi yaklaşık 100 yılı bulur. Bu koskoca bir asır demektir. Uygun bir arazide yeşeren ceviz ağacı 400 yıla kadar yaşayabilir.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı verilerine göre 120 000 ton olan iç ceviz üretimimiz Türkiye Ceviz Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Yaşar Akça’nın tespitlerine göre aslında 60-70 000 ton civarındadır.
Aynı kaynağa göre, tahminen 15 000 ton iç ceviz ithal edilmekte, 500 ton kadar ceviz de ihraç edilmektedir. Bu sayılar ve ülkenin olanakları göz önüne alındığında, cevizin yetişme ortamlarından olan Anadolu topraklarında ne kadar yetersiz üretildiği açıkça ortaya çıkmaktadır. (www.ceviz.gen.tr)
Türkiye ceviz ağaçlarını kaybediyor
Ne yazık ki 1960 lı yılların ortalarından itibaren 1980 li yılların ortalarına kadar Türkiye, büyük bir yanlış karar neticesinde, ceviz tomruğu ihraç etmeye başlayıp sürdürdü. Dolayısıyla ülkede dikili ceviz varlığının büyük bir bölümü yok edildi, üstelik kesilen ağaçların yerine yenilerinin dikilmesi yakın zamana dek akla bile gelmedi.
Ne zaman ki ceviz varlığı yokluk haline dönüştü o zaman cevize yönelik gerek resmi kurumların gerekse özel kişilerin ilgisi de arttı. Ancak bir fidanın kesilen ağacın boyutlarına gelebilmesinin en az 100 yılı bulduğu düşünülürse kaybedilen biyolojik kütlenin değeri daha da iyi anlaşılabilir.
Tabii bu kütleye bağlı olarak ağaç verimliliği de kaybedilmiş bir değer olarak karşımıza çıkar. Dolayısıyla bugün bir ceviz memleketi olan ülkemiz, yurtdışından ceviz satınalır hale gelmiştir.
10.05.1989 yılında alınan bir kararla ceviz ağacının hassas durumu nedeniyle kesimi özel bir statüye bağlanmıştır. Buna göre özel mülkiyetteki cevizler ancak Orman Genel Müdürlüğü birimlerinin oluşturacağı heyetlerin, yasadaki kesime izin veren maddelere göre hazırlayacağı rapor esas alınarak kesilebilir.
Fakat gerek mobilyacıların, gerek silah yapımcılarının baskıları bu yasanın yozlaştırılarak kullanılmasına neden olmuştur. Böylece düzmece raporlarla ülkedeki ceviz katliamı durmaksızın günümüze dek gelmiştir. Örneğin özellikle Bitlis ve Siirt illerinde ceviz varlığı neredeyse yok seviyesine inmiştir.
Ceviz ağaçları ve Bahçesaray
Van’ın Bahçesaray İlçesi, dere boylarında ceviz ağaçlarının toplu halde göründüğü nadir özellikte bir yerdir. Bu açıdan ilçe hálá önemini yitirmemiştir. 1998 yılında bölgede 120 000 kadar ceviz ağacı olduğu tahmin edilmekte idi. Cevizin önemine binaen dönemin kaymakamı ceviz ağaçlarının korunarak çoğaltılmasını hedefleyerek ÇEKÜL VAKFI ile bir proje başlatmıştı (Bak kutu 1).
Dik yamaçlı, çevresi yüksek dağlarla sarılı Bahçeraray, aynı zamanda büyük hasarlara yol açan heyelánlara ve sellere karşı sahip olduğu ceviz korulukları ile korunur.
Yöre halkı için ise cevizin meyvesi sürekli bir gelir kaynağıdır.
Kıyım sırası Bahçesaray’da![/images/100/0x0/55eb0401f018fbb8f8a57b4f]()
Türkiye’de ceviz ağaçlarının yok edilmesine neden olan süreç duyumlarımıza göre şu sırada Bahçesaray için başlamıştır. Yıllardır yapılan çalışmalar tam da kesimleri nispeten durdurmuşken, özellikle yol sorununun kısmen giderilmesinin de etkisiyle, tüccarın gözünü bu ilçeye çevirmesine neden olmuştur.
Bahçesaray’da Haziran ayında, kesilmiş tonlarca ağaç tomruğu büyükşehirlerin yolunu tutmuştur. Ağaçların kesimlerinin gerekçeleri şüphelidir. Nedense birdenbire Bahçesaray’ın cevizleri aynı yıl, aynı tarihlerde kesime uygun hale gelmiştir. Bu durum şüphe uyandırmaktadır.
Yöre insanının maddi ihtiyaçları yıllardır sürmektedir. Bu ihtiyaçlar ellerindeki değeri, az bir bedel karşılığı kaybederek değil, tam tersine, ÇEKÜL VAKFI ile Kaymakamlık girişimi sayesinde gelişen üretim kalitesinin arttırılması, meyvenin işlenerek katma değerin sağlanması ve fidanlık oluşturarak Bahçesaray’ın bir aşılı ceviz fidanı üretim merkezi haline getirilmesi ile mümkündür. Bunu gözardı eden kimi çıkar grupları ne yazık ki yöreyi, ülkenin ceviz varlığını tümüyle yitirmiş diğer bölgelerine benzetme uğraşı içindedir. Bölge insanının geleceği için koruyarak kullanma ve üretme ilkelerinin hayata geçirilmesi ve yoğunlaşan şüpheli kesimlerin acilen mercek altına alınması, gerekli denetimin başlatılması Bahçesaray’daki kırsal kalkınmanın önemli bir şartıdır (EK 2).
Yukarıdaki bilgiler ışığında Doğa Gözcüleri Derneği, Bahçesaray ceviz ağaçlarının önemsenmesi, sürmekte olan şüpheli kesimlere karşı korunması ve arttırılması yönünde tüm ilgilileri sorumlu bir duruşa davet eder.
Şahika ERTAN Asaf ERTAN
DOĞA GÖZCÜLERİ Yönetim Kurulu Adına
Kurucu Üye
Bahçesaray Cevizlerini Yaşatalım ve Çoğaltalım
"Bahçesaray Cevizlerini Yaşatalım ve Çoğaltalım Projesi" (www.cekulvakfi.org.tr) kapsamında Bahçesaray’a 6000 aşılı, 12.000 aşısız olmak üzere toplam 18.000 ceviz fidanı dikilmiştir. Bunların çoğunluğu özel mülkiyetteki arazilere dağıtılırken bir kısmı da örnek ceviz korulukları oluşturmak amacıyla hazine arazilerine dikilmiştir.
Proje kapsamında yapılması gereken tohumdan fidan üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu fidanların bir kısmı aşılanmıştır. Aynı amaçla kaymakamlık arazisinde de çalışma yapılmıştır.
Eğitim amacıyla, Belediye Başkanı’nın ve Kaymakam’ın belirlediği kişiler çeşitli zamanlarda Bolu, Düzce, İstanbul ve Van fidanlıklarında aşı eğitimi almışlardır.
Ceviz uzmanı Selámi Bayrak ceviz yetiştiriciliği hakkında genel bilgiler vermek ve aşılama, budama, bakım tekniklerini öğretmek amacıyla eğitim etkinlikleri kapsamında ilçeyi ziyaret etmiştir.
Kadınların da etkinliklerde yer alabilmesini sağlamak amacıyla Başkent Üniversitesi öğretim üyelerinden Dr.Efsun Karbudak yönetiminde sağlıklı beslenme eğitimi üzerine bir sohbet ve 10 yerli hanım ile, bir ilkokulda, izleyicilerin önünde cevizli besin maddeleri üretimi uygulaması gerçekleştirilmiştir.
1998 - 2000 Ğ 2001 yılları sonbahar aylarında ÇEKÜL VAKFI’nın teşvik ve düzenleme katkısıyla yerel yönetimin de desteği ile ceviz meyvası yetiştiriciliğini tekrar canlandırmak amacıyla üç ceviz şenliği yapılmış iyi yetiştirilmiş ceviz ağaçlarının sahipleri ödüller almıştır. Ayrıca en iyi bahçe dalında da ödüller dağıtılmıştır. 1998 yılında derece alan 4 ceviz ağacı meyvesinde yapılan incelemelerde bu cevizlerin, köy çeşidi olarak tescili için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın koyduğu esaslara uygun olduğu belirlenmiştir. Ceviz projesi çalışmaları 2004 yılına dek sürdürülmüştür.
1999 yılında yaşlı ve verimden düşmüş bu yüzden de kesilmesi gereken ağaçları ve kar devriklerini değerlendirme amaçlı bir ceviz işleme atölyesi kurulmuş İstanbul’dan gelen ustaların verdiği eğitimle yöredeki gençler eğitilerek ustalık kazanmışlardır.
2003 yılında ceviz projesiyle bağlantılı olarak yörede ekonomik kalkınmaya destek olması umuduyla bölgede yetişen yumrulu, rizomlu ve soğanlı bitkilerin yani geofitlerin üretilmesine yönelik bir diğer proje yürütülmüştür.
Ama bir ceviz ağacının gövdesinin faydalanılabilecek bir tomruk haline gelebilmesi yaklaşık 100 yılı bulur. Bu koskoca bir asır demektir. Uygun bir arazide yeşeren ceviz ağacı 400 yıla kadar yaşayabilir.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı verilerine göre 120 000 ton olan iç ceviz üretimimiz Türkiye Ceviz Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Yaşar Akça’nın tespitlerine göre aslında 60-70 000 ton civarındadır.
Aynı kaynağa göre, tahminen 15 000 ton iç ceviz ithal edilmekte, 500 ton kadar ceviz de ihraç edilmektedir. Bu sayılar ve ülkenin olanakları göz önüne alındığında, cevizin yetişme ortamlarından olan Anadolu topraklarında ne kadar yetersiz üretildiği açıkça ortaya çıkmaktadır. (www.ceviz.gen.tr)
Türkiye ceviz ağaçlarını kaybediyor
Ne yazık ki 1960 lı yılların ortalarından itibaren 1980 li yılların ortalarına kadar Türkiye, büyük bir yanlış karar neticesinde, ceviz tomruğu ihraç etmeye başlayıp sürdürdü. Dolayısıyla ülkede dikili ceviz varlığının büyük bir bölümü yok edildi, üstelik kesilen ağaçların yerine yenilerinin dikilmesi yakın zamana dek akla bile gelmedi.
Ne zaman ki ceviz varlığı yokluk haline dönüştü o zaman cevize yönelik gerek resmi kurumların gerekse özel kişilerin ilgisi de arttı. Ancak bir fidanın kesilen ağacın boyutlarına gelebilmesinin en az 100 yılı bulduğu düşünülürse kaybedilen biyolojik kütlenin değeri daha da iyi anlaşılabilir.
Tabii bu kütleye bağlı olarak ağaç verimliliği de kaybedilmiş bir değer olarak karşımıza çıkar. Dolayısıyla bugün bir ceviz memleketi olan ülkemiz, yurtdışından ceviz satınalır hale gelmiştir.
10.05.1989 yılında alınan bir kararla ceviz ağacının hassas durumu nedeniyle kesimi özel bir statüye bağlanmıştır. Buna göre özel mülkiyetteki cevizler ancak Orman Genel Müdürlüğü birimlerinin oluşturacağı heyetlerin, yasadaki kesime izin veren maddelere göre hazırlayacağı rapor esas alınarak kesilebilir.
Fakat gerek mobilyacıların, gerek silah yapımcılarının baskıları bu yasanın yozlaştırılarak kullanılmasına neden olmuştur. Böylece düzmece raporlarla ülkedeki ceviz katliamı durmaksızın günümüze dek gelmiştir. Örneğin özellikle Bitlis ve Siirt illerinde ceviz varlığı neredeyse yok seviyesine inmiştir.
Ceviz ağaçları ve Bahçesaray
Van’ın Bahçesaray İlçesi, dere boylarında ceviz ağaçlarının toplu halde göründüğü nadir özellikte bir yerdir. Bu açıdan ilçe hálá önemini yitirmemiştir. 1998 yılında bölgede 120 000 kadar ceviz ağacı olduğu tahmin edilmekte idi. Cevizin önemine binaen dönemin kaymakamı ceviz ağaçlarının korunarak çoğaltılmasını hedefleyerek ÇEKÜL VAKFI ile bir proje başlatmıştı (Bak kutu 1).
Dik yamaçlı, çevresi yüksek dağlarla sarılı Bahçeraray, aynı zamanda büyük hasarlara yol açan heyelánlara ve sellere karşı sahip olduğu ceviz korulukları ile korunur.
Yöre halkı için ise cevizin meyvesi sürekli bir gelir kaynağıdır.
Kıyım sırası Bahçesaray’da
Türkiye’de ceviz ağaçlarının yok edilmesine neden olan süreç duyumlarımıza göre şu sırada Bahçesaray için başlamıştır. Yıllardır yapılan çalışmalar tam da kesimleri nispeten durdurmuşken, özellikle yol sorununun kısmen giderilmesinin de etkisiyle, tüccarın gözünü bu ilçeye çevirmesine neden olmuştur.
Bahçesaray’da Haziran ayında, kesilmiş tonlarca ağaç tomruğu büyükşehirlerin yolunu tutmuştur. Ağaçların kesimlerinin gerekçeleri şüphelidir. Nedense birdenbire Bahçesaray’ın cevizleri aynı yıl, aynı tarihlerde kesime uygun hale gelmiştir. Bu durum şüphe uyandırmaktadır.
Yöre insanının maddi ihtiyaçları yıllardır sürmektedir. Bu ihtiyaçlar ellerindeki değeri, az bir bedel karşılığı kaybederek değil, tam tersine, ÇEKÜL VAKFI ile Kaymakamlık girişimi sayesinde gelişen üretim kalitesinin arttırılması, meyvenin işlenerek katma değerin sağlanması ve fidanlık oluşturarak Bahçesaray’ın bir aşılı ceviz fidanı üretim merkezi haline getirilmesi ile mümkündür. Bunu gözardı eden kimi çıkar grupları ne yazık ki yöreyi, ülkenin ceviz varlığını tümüyle yitirmiş diğer bölgelerine benzetme uğraşı içindedir. Bölge insanının geleceği için koruyarak kullanma ve üretme ilkelerinin hayata geçirilmesi ve yoğunlaşan şüpheli kesimlerin acilen mercek altına alınması, gerekli denetimin başlatılması Bahçesaray’daki kırsal kalkınmanın önemli bir şartıdır (EK 2).
Yukarıdaki bilgiler ışığında Doğa Gözcüleri Derneği, Bahçesaray ceviz ağaçlarının önemsenmesi, sürmekte olan şüpheli kesimlere karşı korunması ve arttırılması yönünde tüm ilgilileri sorumlu bir duruşa davet eder.
Şahika ERTAN Asaf ERTAN
DOĞA GÖZCÜLERİ Yönetim Kurulu Adına
Kurucu Üye
Bahçesaray Cevizlerini Yaşatalım ve Çoğaltalım
"Bahçesaray Cevizlerini Yaşatalım ve Çoğaltalım Projesi" (www.cekulvakfi.org.tr) kapsamında Bahçesaray’a 6000 aşılı, 12.000 aşısız olmak üzere toplam 18.000 ceviz fidanı dikilmiştir. Bunların çoğunluğu özel mülkiyetteki arazilere dağıtılırken bir kısmı da örnek ceviz korulukları oluşturmak amacıyla hazine arazilerine dikilmiştir.
Proje kapsamında yapılması gereken tohumdan fidan üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu fidanların bir kısmı aşılanmıştır. Aynı amaçla kaymakamlık arazisinde de çalışma yapılmıştır.
Eğitim amacıyla, Belediye Başkanı’nın ve Kaymakam’ın belirlediği kişiler çeşitli zamanlarda Bolu, Düzce, İstanbul ve Van fidanlıklarında aşı eğitimi almışlardır.
Ceviz uzmanı Selámi Bayrak ceviz yetiştiriciliği hakkında genel bilgiler vermek ve aşılama, budama, bakım tekniklerini öğretmek amacıyla eğitim etkinlikleri kapsamında ilçeyi ziyaret etmiştir.
Kadınların da etkinliklerde yer alabilmesini sağlamak amacıyla Başkent Üniversitesi öğretim üyelerinden Dr.Efsun Karbudak yönetiminde sağlıklı beslenme eğitimi üzerine bir sohbet ve 10 yerli hanım ile, bir ilkokulda, izleyicilerin önünde cevizli besin maddeleri üretimi uygulaması gerçekleştirilmiştir.
1998 - 2000 Ğ 2001 yılları sonbahar aylarında ÇEKÜL VAKFI’nın teşvik ve düzenleme katkısıyla yerel yönetimin de desteği ile ceviz meyvası yetiştiriciliğini tekrar canlandırmak amacıyla üç ceviz şenliği yapılmış iyi yetiştirilmiş ceviz ağaçlarının sahipleri ödüller almıştır. Ayrıca en iyi bahçe dalında da ödüller dağıtılmıştır. 1998 yılında derece alan 4 ceviz ağacı meyvesinde yapılan incelemelerde bu cevizlerin, köy çeşidi olarak tescili için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın koyduğu esaslara uygun olduğu belirlenmiştir. Ceviz projesi çalışmaları 2004 yılına dek sürdürülmüştür.
1999 yılında yaşlı ve verimden düşmüş bu yüzden de kesilmesi gereken ağaçları ve kar devriklerini değerlendirme amaçlı bir ceviz işleme atölyesi kurulmuş İstanbul’dan gelen ustaların verdiği eğitimle yöredeki gençler eğitilerek ustalık kazanmışlardır.
2003 yılında ceviz projesiyle bağlantılı olarak yörede ekonomik kalkınmaya destek olması umuduyla bölgede yetişen yumrulu, rizomlu ve soğanlı bitkilerin yani geofitlerin üretilmesine yönelik bir diğer proje yürütülmüştür.