Parayla saadet olmaz

MOTİVASYON kelimesi Latince hareket (movere) ve duygu (emotion) kelimelerinden gelir. Böylece bir kişinin gayretinin yönü ve yoğunluğunun derecesini belirleyen “motivasyon” kavramı ortaya çıkmıştır. Futbol dünyasında oyuncuları harekete geçirmek ve büyük maçlardan önce gayretlerinin yoğunluğunu artırmak için yöneticiler, prim adı altında teşviklerini artırırlar. 

DAYAK ÇÖZÜM DEĞİL!

ÖNCELİKLE insan psikolojisi açısından iki kavrama açıklık getirmek gerekir. Ödül yönelme davranışı, ceza da kaçınma davranışı doğurur. İnsanlar başarıya kaçınarak değil, yönelerek ulaşırlar. Ceza ve ödül büyük çoğunluğun sandığı gibi, bir terazinin iki kefesi değildir. Ceza ancak ölçülü ve uygun tarzda kullanıldığı takdirde istenmeyen davranışları ortadan kaldırmak yararlı olabilir.

Örneğin oyuncalara yenilgide para cezası verilmesi veya mafyatik bir başkanın, “Maçı kaybederseniz dayak var” demesi istenen sonucu doğurmaz. Ancak antrenmana geç gelen, tatilden zamanında dönmeyen, oyun gereği olamayan sarı veya kırmızı kart gören oyuncuların sözleşmelerine koyularak, gelirleriyle orantılı, para cezası verilmesi “Ölçülü ve uygun ceza” tanımıyla örtüşür.

MİSYONLA YÖNET

MADDİ teşvik yoluyla motivasyonu artırmak, ilginç olmayan, yapanın yaratıcılığını ve zihinsel katkısını gerektirmeyen, tekrara dayalı işlerde (düğme dikmek, vida sıkmak vb.) dış ödüller performansı geliştirir. Buna karşılık futbol gibi teknik motor becerinin ve zihinsel odaklanmanın büyük önem taşıdığı işlerde, maddi ödüller beklenenin tam aksi yönünde sonuç verir ve performansı düşürür. Yaratıcılık ve zihinsel odaklanma gerektiren işlerde esas motivasyon kaynağı “anlam duygusu”dur. Ayrıca ödülün büyüklüğü kural dışı (doping) veya sportmenlik dışı (hakemi aldatma) gibi yollara sapmaya neden olur. Bu nedenle bugün iş hayatında da yöneticilerin birlikte çalıştığı kişileri kontrol ve emir yoluyla değil; misyon ve anlam duygusuyla yönetmeleri beklenmektedir.

DERBİ GALİBİYETİ ZATEN UNUTULMAZ

FUTBOLDA prim yoluyla teşvik konusunda yapılan en önemli hatalardan biri, büyük ve önemli maçlardan primlerin artırılmasıdır. Daha vahimi şampiyonluğa yaklaşıldığı sırada, önceden belirlenmiş olan primin katlanarak artırılmasıdır. Ben futbol hayatını düzenli olarak milli takımda oynayarak geçirmiş ancak hiç şampiyonluk yaşamamış futbolcularla birlikte oldum.
Sağlıklı bir futbolcu önemli bir derbiye hazırlık döneminde başarılı olmak için yeterli ve optimal fizyolojik gerilime ve dolayısıyla psikolojik motivasyona sahiptir. Bir futbolcu için derbi maçı kazanmak unutulmaz bir anıdır. Öte yandan vadedilen para daha gelmeden zihinde harcanır ve oyuncunun odağını bozar.
Önemli bir derbi galibiyetini yüksek bir primle ödüllendirmeye çalışmak, fizyolojik gerilimi yükseltir ve başarı için gerekli olan optimal düzeyin üzerine çıkartır. Örneğin geçen haftalarda oynanan derbi maçında ezeli rakibi on beş yıl sonra sahasında yenecek olmanın parasal karşılığı ne olabilir?
Böyle bir maç öncesinde galibiyet primini yükseltmenin mantığı nasıl açıklanabilir?

TUTAR BÜYÜK OLMAMALI

GALİBİYET primi futbolun kabul edilmiş bir parçasıdır. Bunun için sezon veya turnuva öncesinde belirlenen plana sadık kalmak yeterlidir. Belirlenen prim tutarlarının büyük olmaması gerekir. Türkiye’den çok daha zengin ülkeler, önemli başarılar için çok daha alçak gönüllü ödüller vermelerinin nedeni, yukarıda anlatılan bilimsel gerçekleri bilmeleri veya bilenlere danışmalarıdır. Başarılı yöneticiler oyuncularını parayla değil, anlam duygusuyla motive ederler.

NASILSA TARAFTAR ÖDÜYOR

PEKİ yöneticiler neden bu yolu seçer? İnsanları harekete geçiren değerleridir. Her yönetici kendi motivasyon ögesini evrensel ve herkes için geçerli kabul eder ve aynı ögeyi kullanarak insanları motive etmeye çalışır. Futbolu yöneten yöneticilerin çok büyük çoğunluğunun hayattaki en önemli değer para olduğu için, kendisini memnun edecek ve “başarılı yönetici” olarak görülmesini sağlayacak sonucu almak için de galibiyet primini artırmayı tek yol olarak görür. Futbol yöneticilerinin başarı için ödülü artırmanın önemli bir nedeni de, ödülün kendi ceplerinden çıkmayıp başkaları tarafından ödenecek olmasıdır. Böylece yetki sahibi yönetici, önemli başarının verdiği mutlulukla , soyunma odasına girdiğinde, bazı elebaşı oyuncuların yarattığı coşku karşısında “Ağanın eli tutulmaz” edasıyla toplumda rahatsızlık yaratacak ödüller vadeder.