Marmara’da tsunami 7 metreyi bulabilir

Marmara’da muhtemel büyük bir depremin dev dalgalara yol açıp açmayacağını, Türk bilim adamları da araştırdı. İki araştırma dikkati çekiyor. Birincisi ODTÜ öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner ve arkadaşları, Marmara’da tsunami olabileceğini gösterdi. Haydarpaşa Garı gibi dolgu alanlarının risk altında olduğunu belirtiyor.

Marmara Denizi’ndeki fayların büyüklüğü 7’nin üzerinde depremlere yol açacağını fayların tsunami yaratacak büyüklükte olduğunu belirten Prof. Celal Şengör, Afrika levhasının Avrupa levhasını zorladığı yerlerder biri olan Girit ve çevresinde olabilecek bir deprem, güney sahillerimizi vurabiliceğine dikkat çekerken, Prof. Yalçıner de ''Akdeniz'in en derin yeri Dalaman-Rodos arasındaki bölgedir. Burada derinlik okyanuslardaki gibi 4 bin metreden fazla. Deprem olasılığının da yüksek olduğu bu bölgede deprem sonrası denizaltı heyelanı, tsunami yaratabilir'' görüşünde.

Can ve mal kaybı

Yalçıner şöyle diyor: "Marmara'da bir tsunami olursa bazı bölgelerde 6 metreye varan kısa süreli dalga ve şiddetli akıntı oluşabilir. Bu olay sığ sularda can ve mal kaybı yaratabilir. Depremden sonra denizde garip bir çekilme veya ilerleme görüldüğünde bunun tsunami habercisi bir dalga olduğu bilinmeli ve hızla kıyıdan uzaklaşmalı. Marmara Bölgesi'nde meydana gelebilecek tsunami beton evleri yıkmaz. Ancak ahşap evleri yıkabilir."

"Marmara Denizi'nde ister Adalar, isterse Tekirdağ'daki fay kırılsın, İmralı Adası etkilenecek. Burada kıyıda bulunan gemiler, askeri tesisler ve yapılar büyük tehlike altında".

ODTÜ ve Güney Kaliforniya üniversiteleri işbirliğiyle yapılan araştırmalarda ortaya konan senaryolara göre, Marmara’da 4 metre ve daha yüksek tsunami dalgaları oluşabilir ve bunlar 5 dakikada karaya ulaşabilir. Son bin yılda Marmara’da 11 tsunami olayının meydana gelmiş olduğunu anlatan bilim adamları, "17 Ağustos’ta meydana gelen 2.52 metrelik tsunami ile bu sayı 12’ye yükseldi" görüşünde.

Tehlikeli yerler

İTÜ’den Dr. Sinan Özeren ve Nazmi Bostancıoğlu’nın, Deniz Harp Komutanlığı’nın talebi üzerine yaptıkları ilginç araştırma da benzer sonuçlar verdi: "Marmara’da fayların kırılmasıyla tsunami dalgaları tahminen 5-7 metreye yükselebilir ve acı sonuçlar verebilir".

Yalova’daki Aksa fabrikasının arkasında denizden 1.5 kilometre uzaklıkta karada yapılan incelemede, 2780 yıl önce meydana gelen tsunaminin izlerine rastlandı. Tsunaminin M.Ö. 780 yılında gerçekleştiğini belirten Prof. Okan Tüysüz ve Doç. Dr. Can Genç, 15 - 20 santim kalınlıkta ince bir tabakaya rastladık. Burası bolca fosil (midye, istiridye parçaları) ve memeli kemikleri kapsıyor. Burada 4 metrelik tsunami olmuş" dedi.

Ayrıca Yıldız, Boğaziçi, İstanbul Teknik ve Ortadoğu Teknik üniversitelerince hazırlanan "İstanbul Deprem Master Planı" raporunda da, tsunaminin risk alanları içinde Harem Otogarı, Doğu Marmara Sahil Yolu'nun Maltepe - Kartal arasında kalan bölümü ve Tuzla Tershanesi sayılıyor.

Temel kurallar

Raporun, "korunma konusunda temel kurallar" bölümünde şu uyarılara dikkat çekiliyor:

1. Deprem dalgası, 4 veya 5 dalgadan oluşur. İkinci ve üçüncü dalgalar daha etkilidir. Öldürücü olabilirler.

2. Deprem dalgası fark edildiğinde kıyıdan 100 - 150 metre uzağa gitmek gerekir. Teknede bulunanlar en az 50 metre derinliğindeki sulara yönlenmelidir.

Raporda Marmara’da yaşanacak tsunami ve etkileriyle ilgili senaryolar da yer aldı:

1) Ana fay kırılırsa dalgaların Yenikapı’ya erişme zamanı 5 dakika, Armutlu’ya erişme zamanı ise 10 dakika. Dalgaların yüksekliği, kuzeyde 8 kilometreden uzun sahil şeridinde 3 metreyi, güneyde ise Armutlu Yarımadası’nın kuzey kıyılarında 2.5 metreyi geçer.

2) Ana fayın kırılması durumunda, dalganın kuzey kıyılara (Silivri ile Marmara Ereğlisi arası) erişme zamanı 5 dakika, güney kıyılara (Kapıdağ Yarımadası) erişme zamanı ise 12 dakika. Dalganın tırmanma yüksekliği, kuzey kıyılarda uzun kıyı şeridinde 3 metreyi, güneyde ise Kapıdağ Yarımadası’nın kuzeyinde 2.5 metreyi geçer.

3) Normal atımlı fay olan Armutlu fayının kırılması halinde tsunami etkisi daha fazla olup kuzey ve güney kıyılarda dalga tırmanışı 4 - 6 metreyi bulur.

Tsunami tehlikesi her yerde var

Jeofizikçiler tsunami riskini Kanarya Adalarında araştırıyorlar. La Palma’daki Cumbre-Vieja yanardağının batı yamacı kayma tehlikesiyle karşı karşıya. En kötü durumda 500 kilometreküplük bir kısım denize düşebilecek ve 900 m yüksekliğindeki dalgalar önce komşu adalara, bir saat sonra da Kuzey Afrika’ya ulaşabilecek.

Güneydoğu Asya’da, 1000 kilometrelik birf ay kırılmasının ardından okyanusta patlayan ve yaklaşık 150 bin kişinin canına mal olan tsunami olayını yerfizikçileri çok yönlü araştırıyor. Ve ilginç bir çok sonuca ulaşıyorlar. Örneğin Avrupa’daki en büyük sel felaketi bundan 200 milyon yıl önce yaşanmış ve tarihin en büyük tür tükenişine sebep olmuştu. O tarihte canlıların dörtte üçü dünya sahnesinden silinmişti. Şimdi bu büyük olaya tsunaminin mi yol açtığı sorusu gündeme geldi.

İnanılmaz büyüklük

Alman bilim adamlarının Tübingen kentinde kısa bir süre önce saptadıkları izler, ancak bir meteoritle meydana gelebilecek kadar büyük.

Felaketten bugün geriye sadece 20cm kalınlığında tuhaf bir tabaka kalmış, ama jeolog Michael Montenari’ye göre bu tabaka, dev dalgaların bir meteorit yüzünden oluştuğuna işaret eden izler taşımakta.

1000 ila 1200m yüksekliğindeki tsunaminin, Tübingen’in içlerine kadar yayıldığını sanıyor araştırmacı. Bu yükseklikteki bir dalga ancak 20 şiddetinde bir depremle meydana gelebilirdi ki bu kadar kuvvetli depremler için o tarihte dünyadaki fiziksel koşullar henüz yeterli değildi.

Yanardağ püskürmesi

Tsunami tehlikesi yaratan diğer bir doğa olayı da yanardağ püskürmesi. Bilim adamlarına göre bu risk Kanarya Adaları için de geçerli. Londra Hazard Research Merkezi direktörü Bill McGuire, birkaç hafta önce La Palma adasından ABD’nin doğu kıyılarına kadar ulaşabilecek Tsunami konusunda uyarmıştı.

McGuire’ye göre La Palma’daki Cumbre-Vieja yanardağının batı yamacı kayma tehlikesiyle karşı karşıya. En kötü durumda 500 kilometreküplük bir kısım denize düşebilecek ve 900m yüksekliğindeki dalgalar önce komşu adalara, bir saat sonra da Kuzey Afrika’ya ulaşabilecek.

Güney Avrupa, yaklaşık dört saat sonra on metrelik, Amerika’nın doğu kıyıları ise dokuz ila on iki saat sonra 20 metrelik dalgaların etkisinde kalabilecek.

Tenerif adası

Diğer bir potansiyel tsunami tehlikesi ise La Palma’nın komşu adası Tenerif’te bulunmakta. İspanya’nın en yüksek dağı olan Teide’den de (3718m) dev kütlelerin kayması bekleniyor. Teide’de daha önce de heyelanlar yaşandığı için tsunami adayları arasında yer almakta diyor Potsdam Jeoloji Araştırmaları Merkezi’nden Birger Lühr. Yağmur ve su dağı yanlardan "rendeleyerek" yamaçların iyice dikleşmesine neden olabilir ve 38-40 derecelik eğim aşıldıktan sonra heyelan için hafif bir sarsıntı yeterli olacaktır.

Lühr, Akdeniz bölgesinde de tsunami beklenebilir diyor. Çünkü bölgede şiddetli sismik hareketler var. Tsunami tehlikesi altında bulunan bölgeler Cezayir’in kuzeyi, Fas, kuzey Sicilya ve Yunanistan. Büyük dalgaların oluşması, depremin mekaniği ve suyun derinliğine bağlı. Tsunami sadece deniz dibinin hızla aşağı yukarı hareket etmesiyle meydana gelebilir.

Lizbon felaketi

Dalganın vereceği zararlar ise kıyının topoğrafisine bağlı. Kayalıklı dik sahiller için dalgalar tehlikeli değil. Araştırmacıya göre Akdeniz’de ve Kanarya adalarında, Pasifik’teki gibi tsunami uyarı sistemi bulunmuyor. Fakat risk en az Pasifik bölgesindeki kadar büyük.

Avrupa da, Güney Asya’daki kadar büyük bir felaket yaşayabilir. Lizbon’da 1755 yılında yükselen dev dalgalar yüzünden on binlerce insan ölmüştü. Şiddetli depremin kaynağı Afrika ve Avrasya levhalarının Cebelitarık boğazında çarpışmasıydı.

Kuzey Denizi’nde bile tsunami kadar büyük dalgalar oluşmuş. Örneğin Norveç kıyısındaki Storegga yamacı 8000 yıl önce sallandığında, binlerce kilometreküplük kara kütleleri denizin derinliklerine kaymıştı.

Tahminlere göre deniz dibinde biriken doğal gaz balon olarak yükselmiş ve toprak tabakalarının gevşemesine neden olmuştu.