’Kötü kaynana’nın biyolojik nedenleri açıklandı!
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Ağustos 12, 2006 00:00
Gelin ve kaynana geçimsizliği ve büyükannelerin aile yaşamındaki yeri üzerine yapılan son araştırmalar, kötü kayınvalide imajının evrimsel geçmişini ortaya çıkardı.
Gelin kaynana geçinemez.. Bu hemen her toplumda ebedi ve ezeli bir varsayım değil olgu, bilgidir!.. Bunun tonlarca örneği vardır ve bugün bir araştırma yapılsa kimbilir gelin kaynana geçimsizliği belki de yüzde 90’ları bulur..
Peki bu neden böyle? Televizyonlarımızda reality show olarak seyirci rekorları kıran gelin kaynana öykülerinde de, bu geçimsizliğin kökenleri nedir?
İnsanoğlu maymunsu atalarından iki misli daha uzun yaşıyor.
Öncü insanların belki en iyi koşullarda en fazla 40-50 yıl kadar yaşadıkları düşünülebilir, ama evrim bize o kadar yıl fazladan bahşetmiş.
Demek ki insanın, atalarından daha uzun yaşaması evrimsel açıdan yararlıydı, yoksa doğal ayıklanma bu yönde işlemezdi.
Fakat evrim, insan yaşamını uzatırken kadının doğurganlık yaşını neredeyse şempanzeninkiyle aynı seviyede bırakmıştır.
Bunun açıklaması çok da basit değildir. Çünkü Darwinistik mantığa göre, evrimsel yararların, üreme avantajı olduğu beklenebilirdi. Fakat evrim insan yaşamını uzatırken, üretken dönemi de uzatmak yerine tercihini kısır büyükannelerden yana yapmıştı.
Büyükanne hipotezi
Amerikalı zoolog George Williams 1957 yılındaki çalışmasında menopozun biyolojik bir uyum olduğunu tahmin ederek, insan için geç yaşta anne olmanın riskleri dikkate alındığında, ileriki yaşlarda, varolan çocuklarla hatta torunlarla ilgilenmenin daha avantajlı olduğunu düşünmüştü.
Literatüre "Büyükanne Hipotezi" olarak geçen bu fikir son zamanlarda yeniden tartışılmaya başlandı. Bilim adamlarının yeni modelleri yaşamın sonuna kadar üretken kalmanın daha avantajlı olduğunu gösteriyor sanki.
Bununla birlikte menopozdan sonra yaşamın yararları hakkında farklı görüşleri destekleyen çok sayıda araştırma var.
Amerikalı antropolog Kristen Hawkes’e göre ise:
Büyükanne desteği mi?
Menopoza girmesine rağmen sağlıklı olan kadınlar, örneğin yetişkin kızlarına yardımcı olarak dolaylı yoldan insanoğlunun üreme başarısına katkıda bulunabilirlerdi. Şempanze ve insan karşılaştırması da bu düşünceyi desteklemekte.
Nitekim bir şempanze beş ila altı yılda bir doğururken, günümüz ilkel toplumlarında iki doğum arasında ortalama olarak sadece 3-4 yıl vardır.
Peki insan, diğer primatlardan daha uzun ömürlü olmasını büyükannelerin desteğine mi borçlu? Büyükanne desteğinin yararları farklı kültürlerde yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır.
Fakat anlaşıldığı üzere yaşamın uzaması çok daha çeşitli faktörlere bağlı. Elbette yaşlılıkta çocuklara yardım etmek hiçbir şey yapmamaktan daha iyidir; ayrıca pek çok açıdan yararlıdır, ama bunun uzayan yaşamımız üzerinde çok da önemli bir etkisi olmamıştır, diyor uzmanlar.
Gelin ve kaynana
Büyükanne olmanın yararları hakkında bu kadar söz ettikten sonra ister istemez şu soru geliyor akla: Gelin ve kaynana niçin geçinemez?
Hayır, bu düşündüğünüz gibi bir klişe değil. Gelin kaynana geçimsizliği son yıllardaki araştırmalarla bilimsel olarak da kanıtlandı ve uzun bir evrimsel geçmişi var.
Üstelik kökleri çok eskilere uzanan bu fenomen, yaşadığımız topraklardan, dünyanın ta öbür ucunu mesela Hindistan’a kadar varlığını sürdürmekte.
Bu konuyu enine boyuna araştıran Gie§en Üniversitesi sosyobiyologu Eckart Voland, gelin kaynana çekişmesinden torunların da etkilendiğini ve kayınvalidenin aile içinde ölümlere bile yol açtığını söylüyor.
Profesör Voland ve evrim biyologu Jan Beise, yaklaşık olarak 23.000 kişinin 18. ve 19. yüzyıla ait Kilise kayıtlarını incelediklerinde şöyle bir tablo çıkmış ortaya:
İlginç istatistikler
Kocanın annesine yakın oturan ailelerde ölü bebek doğumları daha fazlaydı.
Eğer kayınvalide bebeklerin doğumundan önce ölmüşse, bebeklerin yaşama şansı daha yüksekti.
Gelinin annesi ölmüşse, yeni doğan bebeklerin doğumdan bir ay sonra ölme riski daha büyüktü.
Peki ama neden? Aslında büyük anneler, ister oğlunun ister kızının olsun tüm torunlarıyla, genlerinin geleceği için aynı şekilde ilgilenmeleri gerekiyordu.
Büyükanne rolünün evrimsel köklerini öğrenmek isteyen bilim adamları, günümüz ilkel toplumları inceliyorlar. İnsanoğlu sonuçta binlerce yıl boyu tıpkı günümüzde Papua Yeni Gineliler veya Tanzanyalılar gibi yaşadı. Avcı ve toplayıcı ya da ilkel tarımcı olarak.
İlkel topluluklarda durum
Yukarıda sözünü ettiğimiz Amerikalı antropolog Kirsten Hawkes 1990’lı yıllarda Tanzanya’daki Hadza topluluğunu araştırmış. Buna göre büyükannenin desteği olduğunda torunlar daha sağlıklı büyümekte.
Peki bu neden böyle? Televizyonlarımızda reality show olarak seyirci rekorları kıran gelin kaynana öykülerinde de, bu geçimsizliğin kökenleri nedir?
İnsanoğlu maymunsu atalarından iki misli daha uzun yaşıyor.
Öncü insanların belki en iyi koşullarda en fazla 40-50 yıl kadar yaşadıkları düşünülebilir, ama evrim bize o kadar yıl fazladan bahşetmiş.
Demek ki insanın, atalarından daha uzun yaşaması evrimsel açıdan yararlıydı, yoksa doğal ayıklanma bu yönde işlemezdi.
Fakat evrim, insan yaşamını uzatırken kadının doğurganlık yaşını neredeyse şempanzeninkiyle aynı seviyede bırakmıştır.
Bunun açıklaması çok da basit değildir. Çünkü Darwinistik mantığa göre, evrimsel yararların, üreme avantajı olduğu beklenebilirdi. Fakat evrim insan yaşamını uzatırken, üretken dönemi de uzatmak yerine tercihini kısır büyükannelerden yana yapmıştı.
Büyükanne hipotezi
Amerikalı zoolog George Williams 1957 yılındaki çalışmasında menopozun biyolojik bir uyum olduğunu tahmin ederek, insan için geç yaşta anne olmanın riskleri dikkate alındığında, ileriki yaşlarda, varolan çocuklarla hatta torunlarla ilgilenmenin daha avantajlı olduğunu düşünmüştü.
Literatüre "Büyükanne Hipotezi" olarak geçen bu fikir son zamanlarda yeniden tartışılmaya başlandı. Bilim adamlarının yeni modelleri yaşamın sonuna kadar üretken kalmanın daha avantajlı olduğunu gösteriyor sanki.
Bununla birlikte menopozdan sonra yaşamın yararları hakkında farklı görüşleri destekleyen çok sayıda araştırma var.
Amerikalı antropolog Kristen Hawkes’e göre ise:
Büyükanne desteği mi?
Menopoza girmesine rağmen sağlıklı olan kadınlar, örneğin yetişkin kızlarına yardımcı olarak dolaylı yoldan insanoğlunun üreme başarısına katkıda bulunabilirlerdi. Şempanze ve insan karşılaştırması da bu düşünceyi desteklemekte.
Nitekim bir şempanze beş ila altı yılda bir doğururken, günümüz ilkel toplumlarında iki doğum arasında ortalama olarak sadece 3-4 yıl vardır.
Peki insan, diğer primatlardan daha uzun ömürlü olmasını büyükannelerin desteğine mi borçlu? Büyükanne desteğinin yararları farklı kültürlerde yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır.
Fakat anlaşıldığı üzere yaşamın uzaması çok daha çeşitli faktörlere bağlı. Elbette yaşlılıkta çocuklara yardım etmek hiçbir şey yapmamaktan daha iyidir; ayrıca pek çok açıdan yararlıdır, ama bunun uzayan yaşamımız üzerinde çok da önemli bir etkisi olmamıştır, diyor uzmanlar.
Gelin ve kaynana
Büyükanne olmanın yararları hakkında bu kadar söz ettikten sonra ister istemez şu soru geliyor akla: Gelin ve kaynana niçin geçinemez?
Hayır, bu düşündüğünüz gibi bir klişe değil. Gelin kaynana geçimsizliği son yıllardaki araştırmalarla bilimsel olarak da kanıtlandı ve uzun bir evrimsel geçmişi var.
Üstelik kökleri çok eskilere uzanan bu fenomen, yaşadığımız topraklardan, dünyanın ta öbür ucunu mesela Hindistan’a kadar varlığını sürdürmekte.
Bu konuyu enine boyuna araştıran Gie§en Üniversitesi sosyobiyologu Eckart Voland, gelin kaynana çekişmesinden torunların da etkilendiğini ve kayınvalidenin aile içinde ölümlere bile yol açtığını söylüyor.
Profesör Voland ve evrim biyologu Jan Beise, yaklaşık olarak 23.000 kişinin 18. ve 19. yüzyıla ait Kilise kayıtlarını incelediklerinde şöyle bir tablo çıkmış ortaya:
İlginç istatistikler
Kocanın annesine yakın oturan ailelerde ölü bebek doğumları daha fazlaydı.
Eğer kayınvalide bebeklerin doğumundan önce ölmüşse, bebeklerin yaşama şansı daha yüksekti.
Gelinin annesi ölmüşse, yeni doğan bebeklerin doğumdan bir ay sonra ölme riski daha büyüktü.
Peki ama neden? Aslında büyük anneler, ister oğlunun ister kızının olsun tüm torunlarıyla, genlerinin geleceği için aynı şekilde ilgilenmeleri gerekiyordu.
Büyükanne rolünün evrimsel köklerini öğrenmek isteyen bilim adamları, günümüz ilkel toplumları inceliyorlar. İnsanoğlu sonuçta binlerce yıl boyu tıpkı günümüzde Papua Yeni Gineliler veya Tanzanyalılar gibi yaşadı. Avcı ve toplayıcı ya da ilkel tarımcı olarak.
İlkel topluluklarda durum
Yukarıda sözünü ettiğimiz Amerikalı antropolog Kirsten Hawkes 1990’lı yıllarda Tanzanya’daki Hadza topluluğunu araştırmış. Buna göre büyükannenin desteği olduğunda torunlar daha sağlıklı büyümekte.