Kafayı YAPAY RAHİM üretmeye takan kadın bilimci
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Kasım 19, 2005 00:00
Birkaç cesur araştırmacı, ‘yeni moda’ yollarla nasıl bebek yapılabileceğini araştırıyor. 2003’te bir fare embriyonu yapay rahimde tamamen büyüyebildi, nefes aldı ve kabarcıklar çıkardı.. İnsan yapımı fare rahimleri 10 yıl içinde gerçeğe dönüşebilir ve yapay insan rahmi üretimine doğru büyük bir adım atılabilir.
Bir fetüs, yani anne karnındaki b, kabarcıklar dünyasında yaşar. İlk günlerinin ardından, koruyucu bir amniyotik sıvı içinde yüzer. Her şey yolunda giderse sonunda fetüs, bir sıvı kabarcığı bırakır; rahimde büzülüp, yutkunup, yüzdükçe bir kabarcık daha, bir kabarcık daha bırakırÉ tıpkı arka arkaya çıkan sigara dumanı gibi...
Araştırmacı ve doğum uzmanı Hung-Ching Liu’ya, iki yıl önce bir bebeğin gelişiminin anne rahminin dışında da sağlanabileceğini düşündüren, işte bu kabarcıklar oldu. Manhattan’daki Cornell Üniversitesi Doğum ve Kısırlık Merkezi Başkanı olan Liu, bu olayla ülkenin önde gelen ‘rahim-yaratıcısı’ oldu.
2001’den itibaren Liu’nun laboratuvarı, uterusun içini çevreleyen endometrium hücrelerinden oluşan insan dokusu tabakaları geliştiriyor. Bu dokuda kullanılan başlangıç hücreleri kısır çiftlerden alındı. Bu dokunun, klinikte tüp bebek döllenmelerinde (IVF) başarıyı arttırması bekleniyor. Endometriyal hücreler, her şeyden öte bir embriyonun![/images/100/0x0/55ea6adff018fbb8f87e8f07]()
beslenmesi için en ideal, hatta bir annenin sahip olabileceği en iyi ortamdır.
Ancak, bir plastik laboratuvar kabında hücrelerin oluşturdukları katman çok çok inceydi. ‘Embriyonların, bu doku üzerine yerleşeceklerini umduk. Böylece, implantasyonun mekanizması hakkında daha çok şey öğrenebilecektik’ diyor Liu, ‘Ancak büyüyen embriyonlar dokuyu parçaladılar, laboratuvar kabına çarptılar ve kökleri bir kayaya çarpan ağaç gibi öldüler. ‘
Bunun üzerine Liu, bir rahim için çok hayati olan 3 boyutlu bir model elde edene kadar doku üzerine doku yerleştirdi. Embriyonlar, bu değiştirilmiş dokuya bağlanabilirlerdi. Dışarı kan damarı filizleri vererek içeri doğru ilerler, besin alıp atık bırakır, bölünür, farklılaşır ve büyüyebilirlerdi. Bu da eninde sonunda kabarcıklara varabilirdi.
İlk başarı
2003’teki bir araştırmaya göre, bir fare embriyonu yapay rahimlerden birinde tamamen büyüyebildi, nefes aldı ve kabarcıklar çıkardı. ‘Hem de tek bir kabarcık değil; birbiri ardına bir sürü kabarcık’.
Hem Liu’nun hem de diğerlerinin yaptığı araştırmalar sayesinde, insan yapımı fare rahimleri 10 yıl içinde gerçeğe dönüşebilir ve yapay insan rahmi üretimine doğru büyük bir adım atılabilir. Eninde sonunda da, bu bebek kuvözleri doğal olanların yerine geçebilir. Hamile kalmak artık kliniklik bir olay olup, doğum kansız gerçekleşebilir. Gebelik ve anneliğin bağlantısı koparılıp, bir fetüs spermle yumurtanın birleştiği andan itibaren yaşayacak hale gelebilir.
Ya da, bunların hiçbiri gerçekleşmez. Liu’nun fare fetüsü, birkaç gün sonra öldü, şekli bozuldu, eğrilip büküldü ve bir fareden çok denizatına benzeyen bir ucube halini aldı.
Aynı şey, yerleştirilen diğer fetüs ve bir sonraki fetüsün de başına geldi. ‘Bebek yaratmak sandığımızdan karmaşıktı. Buna başlarken de, insan bebeği geliştirmenin çok çok daha zor olduğunu biliyorduk’ diyor Liu.
Bebek isteyen anneler
Liu, 21 yıl önce asistanken, ABD’de ilk tüp bebek ekibine katıldı. Son birkaç yıl içinde de merkeze gelen çiftlerin yüzde 40’ının bebeği oldu ve 2004’te merkez, 10.000’inci tüp bebeğini dünyaya getirdi.
Yapay rahim çalışmaları, tüp bebek araştırmalarının doğal bir sonucu olarak ortaya çıktı: ‘Kendi bebeklerinin olmasını deli gibi isteyen kadınlar görüyorum’ diyen Liu, bu kadınlar arasında embriyonun tutunamaması nedeniyle düşük yapanlar olduğunu ve bu kişilerin kendi çalışmalarından faydalanabileceğini söylüyor.
Liu’nun yapay rahmi, aslında şaşırtıcı şekilde çok basit bir yapı. Bunu, yapay deri oluşturma aşamasını incelerken geliştirmiş. İlk olarak Liu ve ekibi, biyolojik olarak çözülebilen maddeler olan kolajen ve kondroitinden, rahim şeklinde bir iskelet hazırladı.
Zamanla, bu maddeler çözündü ve geriye sadece endometrial dokuyu bıraktı. Her bir yapay rahim, gerçek olanın bir parçası şeklindeydi: yapay insan rahmi kase şeklinde, yapay fare rahmi ise gerçekte tüp şeklinde olan bir fare rahminin simit şeklindeki bir parçasıydı.
Hamilelik süreci
Temel olarak, hamilelik süreci oldukça basittir. Yumurta ve sperm karşılaşır, bir embriyon oluşur. Bu arada, anneyle bebek arasında plasenta ve amniyotik kese gelişir. Büyüyen fetüsün çevresinde sıvı dolar. Hormonlar içeri doğru girer ve çıkar. Beslenme, kan ve oksijen akışı plasenta aracılığıyla olur. Atık ürünler uzaklaştırılır. Bebeğe ait hafif bir kalp atışı ve sindirim olur.
Aslında bu, iyi geliştirilmiş bir akvaryuma benzer. Ve kolayca taklit edilebilir sanılır.
Ama tabii ki değildir, çünkü rahimde olayların gerçek akışı olabildiğince karmaşık ve anlaşılmazdır. Minik bir eksiklik veya fazlalık, ya ölü ya da ucube bir bebekle sonçlanır.
Yapay rahimler, nesiller boyunca
bilim kurguların,
feminist teorilerin,
kürtaj tartışmalarının ve hatta hamileliğinin ileriki aşamalarında olan kadınların özlem dolu düşüncelerinde yerini bulmuştur.
Bilim kurgular başka
Aldous Huxley’in 1932’de yazdığı Yeni Cesur Dünya adlı kitabında bebekler tüp içinde büyür. 1970’te Shulamith Firestone’un kaleme aldığı The Dialectic Sex: The Case for Feminist Revolution adlı kitapta da, yapay rahimlerin geliştirilmesi ve ‘kadınların cinsel üremede hüküm süren gaddar dönemin sona germesi gerektiği’ savunulur.
I Don’t Know How She Does It kitabının çalışan, yorgun kadın kahramanıysa çalışma arkadaşına, ‘bebeğin kutuda büyütülmesini sağlayacak teknoloji sayesinde hamileliğin, kariyerini engelleyen ve kendini halsiz bırakacak etkilerinden kurtulduğunu’ anlatır.
Bilim, yıllarca bu hayali fantezilerin peşinden koştu: 1963’te araştırmacılar, düşük olan fetüsleri oksijen çadırlarına koydu ve suya benzer bir sıvı ekledi. Yöntem işe yaramadı.
Yapay bir rahme en fazla bundan 5 yıl önce yaklaşıldı. Tokyo’daki Juntendo Üniversitesi'ndeki deneylerde, akrilik bir kutu, amniyotik sıvı benzeri bir maddeyle dolduruldu. 4 aylık normal bir hamilelik sürecinin ardından sezaryenle rahimden alınan bir keçi embriyonu kutuya yerleştirilirken, göbek bağı da yapay bir plasentaya bağlı tüplere takıldı. Yavruların çoğu öldü, ancak birkaç tanesi 3 haftaya kadar dayandı. Bu süre, bir keçi için yeterli süreydi. Ancak, yavrular arasında deformeler veya akciğer sorunları olmayan yoktu. Deneylerin hiçbiri artık sürmüyor.
Hepsi öldü
Bu alanda ilerleyen Liu ve iki erkek çalışma arkadaşı, yapay rahimlerini ufak ufak oluşturuyor. Gerçek bir memeli rahminde yer alan sıvılara çok yakın sıvı formülleri geliştiriyor; hem de kan, hormon ve proteinlerin mükemmel karışımını sağlamak ve bunu hamileliğin tüm süreci boyunca tam olarak aynı ayarda tutmak neredeyse imkansızken.
Liu yaptığı en son araştırmaların birinde, yapay fare rahimlerinden birini ameliyatla yetişkin bir fareye yerleştirdi ve fetüs de 19 gün boyunca yaşadı. Önceki deneylerde, fetüsler dışarıdaki bir rahimde en fazla 17 güne kadar hayatta kalabiliyordu. Bu süre, aşağı yukarı bir insan hamileliğinin 37 haftasına denk gelir. Öte yandan, fetüsler yapay rahimlerde gerçek olanlardakinden daha yavaş gelişirler.
Ancak sayıları 150’yi bulan fare embriyonlarının her biri öldü. Liu’ya göre bunun bir nedeni, küçük vücutlarını rahmin yüzeyine bağlaması gereken, kıvrımlı kan damarlarının çürümesi veya gelişememesi. Kansız kalan embriyonlar kuruyarak büzüldüler.
Bunu düzeltmek için Liu’nun çalışma arkadaşı Weidong Wang, rahim içinde kan damarı oluşumunu uyardığı düşünülen AGPAT adlı bir genin yapısını inceliyor. Eğer bu gen durdurulursa, embriyon tam olarak tutunamaz ve gelişemez; bu da, AGPAT genine sahip olmayan veya genin hatalı çalıştığı bazı kadınların neden düşük yaptıklarını açıklayabilir. Öte yandan geni güçlendirirseniz, bereketli kan damarları elde edersiniz.
Kürtaj karşıtları
Kürtaj karşıtları rahim dışında hamilelik potansiyeline sahip çıktılar. ABD’de 40 eyalet ve Columbia bölgesi, bir bebeğin erken doğup yaşamayı başarabileceği, gebeliğin 24. haftasından itibaren kürtajı yasaklıyor. Yapay bir rahim olsa, fetüsün yaşama süresi büyük ölçüde artabilir. Teoride, gebeliğin başından itibaren bir embriyon, annesinin vücudu dışında da hayatta kalabilir. Kürtaj karşıtları da bebeğini aldıran annelere, bebekleri yapay rahimlerde tutma zorunluluğunun getirilmesini istiyor.
Kimi aşırı feministlerse, insan yapımı yapay rahimlerin amacının, kadınları hamilelikten uzaklaştırmak değil, insan ırkını kadınlardan arındırmak olduğunu savunuyor. Onlara göre, yeterli sayıda yumurtalık saklanırsa, erkeklere yapay rahim implante edilip bebeği erkekler dünyaya getirirler.
Aslında, yapay rahimlerin en mantıklı ve en uygun kullanım alanı, bebek sahibi olamayan çiftlere yardımcı olmak. Tabii bu noktada çok iyi çalışan ve güvenli alternatif yöntem var: Bebeği büyütebilecek taşıyıcı anneler.
Anne ve fetüs bağı
Janet DiPietro, bir embriyonun neye benzediği konusunda dünyanın en önde gelen uzmanı. Johns Hopkins Üniversitesi'nde gelişim psikologu olan DiPietro, rahmi bir ekosistem olarak ele alan ender bilim kadınlarından biri.
Yakınlarda yapılan bir deneyde DiPietro ve ekibi, hamile kadının derisine ve karnına monitörler bağladı. Deneyde, bebeğin annenin ruh durumuna nasıl tepki verdiğinin anlaşılması hedefleniyordu. Daha önceki araştırmalar, duygu ve hamilelik durumuna bebeğin anında tepki verdiğini ortaya koymuştu. DiPietro, bu yolla bebeğin, anne ve vücudunun gürültü ve diğer uyarılara nasıl tepki verdiğini anlamayı öğrendiğini düşünüyor.
Ancak geçen yıl yayımlanan araştırmaya göre, bilgilenme hiç de tek taraflı değildi. Fetüsler de annelerine bir şeyler öğretiyordu. ‘Bebeklerin, anne hiç farkında olmadığı durumda bile hareket ettiğini gördük. Böylece anneye, duygusal bir sarsıntı veriyor ve aslında ‘bana ilgi göster’ demeye getiriyordu’ diyor araştırmacı.
İmkansız mı deneniyor?
DiPietro, fetüsün bulunduğu ortamın hormonlardan ibaret olmadığına dikkat çekiyor, ‘Biraz şu hormondan, biraz şu proteinden katarak bir rahim yaratamazsınız. Annenin dışında büyüyen bir embriyon, doğal ortamda gelişim gösteren bir embriyonla aynı olamaz.’
Çocuk sahibi olan kadınlar bunu içgüdüsel olarak anlayacaktır.
Karanlıkta uzanarak karnının büyümesini izleyen herhangi bir kadın, içinde bir duygunun büyüdüğünü, içindeki çocuğun biraz annenin parçası biraz da kendisi olarak geliştiğini bilir.
Aslında evlat edinme, bu etkileşimin aile bağlarının oluşması için çok da gerekli olmadığını kanıtlamış durumda. Yine de hamilelik, bebeğin ilerde dokunma, bağlanma ve sevme yetenekleri için hayati derecede önemli mi?
Popular Science Eylül 2005 sayısından özetlediğimiz yazıya göre, Liu 5 ila 10 yıl içinde yapay rahimde bir fare embriyonunu yaşatacaklarını umuyor. Liu’ya göre, insan embriyonu ise 10 yıl, belki de biraz daha uzun sürebilir, ‘Belki 50 yıl bile geçer, ama eninde sonunda gerçekleşeceğinden umutluyum. Bu, çiftlere bir hayat, bir bebek verecek. Bunlar güzel ve benim şu anda tek düşünebildiğim şey.’
ERKEKLER İÇİN BİR DOĞUM KONTROL YÖNTEMİ
Tam olarak bir hap olmasa da, en azından geçici bir kısırlık sağlıyor.
Nasıl çalışıyor: Hemen derinin altına yerleştirilen bir implant, litre başına düşen 20 milyon sperm sayısını 1 milyona düşüren etonogestrel hormonunu salgılıyor. Öte yandan etonogestrel hormonu testosteron hormonunun da üretimini kısıtladığından, libido ve kas gücü kaybını engellemek için her 3 ayda bir iğne yapılması gerekiyor. İğne istemiyor musunuz? Ulusal Sağlık Enstitüsü, erkeklere tamamen farklı bir korunma yöntemi geliştirmek için 8 milyon dolarlık bir fon aldı. Bu yöntem, spermin düzgün oluşmaması için enzimleri hedef alıyor. Bu ilaç, hap şeklinde alınabilir.
Ne zaman alacaksınız: İmplant ve iğne yöntemi, 5 yıl içinde doktorlarca uygulanabilir.
Uyarılar: Her 3 ayda bir yapılması gereken iğnelerden söz etmemiş miydik?
BİR FARENİN GÜNLÜĞÜ:
Simit şeklindeki yapay rahim içindeki fare embriyonu, 5. günde rahme ait dokuya bağlanır. 14. günde, embriyon dokuyu tamamen ele geçirir ve hücreler özel bir amaca uygun şekilde gelişir. 17. günde, iyi gelişmiş bir kese içinde büyüyen bir fare fetüsü görülür hale gelir. Ayrıca, yapay bir rahmin taşıyıcı bir anneye yerleştirildiği deneylerin 17. gününde, bir fetüs tam olarak gelişmiştir
Bebeğin ilk adımları
Liu ve ekibinin, yapay bir rahim yaratma ve bir fare fetüsün neredeyse sonuna kadar bunun içinde büyütme aşamaları:
Fare rahmi tüp şeklindedir, ancak Liu ve araştırmacılar, yapay rahimlerini bir simit şeklinde tasarladı. Deneyin ilk aşaması, biyolojik olarak çözünebilen kolajen ve kondroitinden bir iskelet yapı oluşturmak ve farenin, rahminin iç çeperi olan endometriyumdan alınan hücrelerle bunu beslemekti (1). Endometriyal hücreler büyüyüp birleştikçe, iskelet yapı da aşamalı olarak yok oldu (2). Araştırmacılar, yapay rahmin yüzeyine bir fare embriyonu implante etti (3). Embriyon büyüyüp hücreleri de çoğaldıkça, endometriyal dokunun içine doğru yerleşti (4). Bazı deneylerde bilim adamları, yapay rahmi ameliyatla yetişkin bir farenin karnının içine nakletti (5). Diğer deneylerde ise, fare fetüsü, kendi başına bir rahimde neredeyse tam gebelik süresince yaşayarak büyüdü.
Araştırmacı ve doğum uzmanı Hung-Ching Liu’ya, iki yıl önce bir bebeğin gelişiminin anne rahminin dışında da sağlanabileceğini düşündüren, işte bu kabarcıklar oldu. Manhattan’daki Cornell Üniversitesi Doğum ve Kısırlık Merkezi Başkanı olan Liu, bu olayla ülkenin önde gelen ‘rahim-yaratıcısı’ oldu.
2001’den itibaren Liu’nun laboratuvarı, uterusun içini çevreleyen endometrium hücrelerinden oluşan insan dokusu tabakaları geliştiriyor. Bu dokuda kullanılan başlangıç hücreleri kısır çiftlerden alındı. Bu dokunun, klinikte tüp bebek döllenmelerinde (IVF) başarıyı arttırması bekleniyor. Endometriyal hücreler, her şeyden öte bir embriyonun
Ancak, bir plastik laboratuvar kabında hücrelerin oluşturdukları katman çok çok inceydi. ‘Embriyonların, bu doku üzerine yerleşeceklerini umduk. Böylece, implantasyonun mekanizması hakkında daha çok şey öğrenebilecektik’ diyor Liu, ‘Ancak büyüyen embriyonlar dokuyu parçaladılar, laboratuvar kabına çarptılar ve kökleri bir kayaya çarpan ağaç gibi öldüler. ‘
Bunun üzerine Liu, bir rahim için çok hayati olan 3 boyutlu bir model elde edene kadar doku üzerine doku yerleştirdi. Embriyonlar, bu değiştirilmiş dokuya bağlanabilirlerdi. Dışarı kan damarı filizleri vererek içeri doğru ilerler, besin alıp atık bırakır, bölünür, farklılaşır ve büyüyebilirlerdi. Bu da eninde sonunda kabarcıklara varabilirdi.
İlk başarı
2003’teki bir araştırmaya göre, bir fare embriyonu yapay rahimlerden birinde tamamen büyüyebildi, nefes aldı ve kabarcıklar çıkardı. ‘Hem de tek bir kabarcık değil; birbiri ardına bir sürü kabarcık’.
Hem Liu’nun hem de diğerlerinin yaptığı araştırmalar sayesinde, insan yapımı fare rahimleri 10 yıl içinde gerçeğe dönüşebilir ve yapay insan rahmi üretimine doğru büyük bir adım atılabilir. Eninde sonunda da, bu bebek kuvözleri doğal olanların yerine geçebilir. Hamile kalmak artık kliniklik bir olay olup, doğum kansız gerçekleşebilir. Gebelik ve anneliğin bağlantısı koparılıp, bir fetüs spermle yumurtanın birleştiği andan itibaren yaşayacak hale gelebilir.
Ya da, bunların hiçbiri gerçekleşmez. Liu’nun fare fetüsü, birkaç gün sonra öldü, şekli bozuldu, eğrilip büküldü ve bir fareden çok denizatına benzeyen bir ucube halini aldı.
Aynı şey, yerleştirilen diğer fetüs ve bir sonraki fetüsün de başına geldi. ‘Bebek yaratmak sandığımızdan karmaşıktı. Buna başlarken de, insan bebeği geliştirmenin çok çok daha zor olduğunu biliyorduk’ diyor Liu.
Bebek isteyen anneler
Liu, 21 yıl önce asistanken, ABD’de ilk tüp bebek ekibine katıldı. Son birkaç yıl içinde de merkeze gelen çiftlerin yüzde 40’ının bebeği oldu ve 2004’te merkez, 10.000’inci tüp bebeğini dünyaya getirdi.
Yapay rahim çalışmaları, tüp bebek araştırmalarının doğal bir sonucu olarak ortaya çıktı: ‘Kendi bebeklerinin olmasını deli gibi isteyen kadınlar görüyorum’ diyen Liu, bu kadınlar arasında embriyonun tutunamaması nedeniyle düşük yapanlar olduğunu ve bu kişilerin kendi çalışmalarından faydalanabileceğini söylüyor.
Liu’nun yapay rahmi, aslında şaşırtıcı şekilde çok basit bir yapı. Bunu, yapay deri oluşturma aşamasını incelerken geliştirmiş. İlk olarak Liu ve ekibi, biyolojik olarak çözülebilen maddeler olan kolajen ve kondroitinden, rahim şeklinde bir iskelet hazırladı.
Zamanla, bu maddeler çözündü ve geriye sadece endometrial dokuyu bıraktı. Her bir yapay rahim, gerçek olanın bir parçası şeklindeydi: yapay insan rahmi kase şeklinde, yapay fare rahmi ise gerçekte tüp şeklinde olan bir fare rahminin simit şeklindeki bir parçasıydı.
Hamilelik süreci
Temel olarak, hamilelik süreci oldukça basittir. Yumurta ve sperm karşılaşır, bir embriyon oluşur. Bu arada, anneyle bebek arasında plasenta ve amniyotik kese gelişir. Büyüyen fetüsün çevresinde sıvı dolar. Hormonlar içeri doğru girer ve çıkar. Beslenme, kan ve oksijen akışı plasenta aracılığıyla olur. Atık ürünler uzaklaştırılır. Bebeğe ait hafif bir kalp atışı ve sindirim olur.
Aslında bu, iyi geliştirilmiş bir akvaryuma benzer. Ve kolayca taklit edilebilir sanılır.
Ama tabii ki değildir, çünkü rahimde olayların gerçek akışı olabildiğince karmaşık ve anlaşılmazdır. Minik bir eksiklik veya fazlalık, ya ölü ya da ucube bir bebekle sonçlanır.
Yapay rahimler, nesiller boyunca
bilim kurguların,
feminist teorilerin,
kürtaj tartışmalarının ve hatta hamileliğinin ileriki aşamalarında olan kadınların özlem dolu düşüncelerinde yerini bulmuştur.
Bilim kurgular başka
Aldous Huxley’in 1932’de yazdığı Yeni Cesur Dünya adlı kitabında bebekler tüp içinde büyür. 1970’te Shulamith Firestone’un kaleme aldığı The Dialectic Sex: The Case for Feminist Revolution adlı kitapta da, yapay rahimlerin geliştirilmesi ve ‘kadınların cinsel üremede hüküm süren gaddar dönemin sona germesi gerektiği’ savunulur.
I Don’t Know How She Does It kitabının çalışan, yorgun kadın kahramanıysa çalışma arkadaşına, ‘bebeğin kutuda büyütülmesini sağlayacak teknoloji sayesinde hamileliğin, kariyerini engelleyen ve kendini halsiz bırakacak etkilerinden kurtulduğunu’ anlatır.
Bilim, yıllarca bu hayali fantezilerin peşinden koştu: 1963’te araştırmacılar, düşük olan fetüsleri oksijen çadırlarına koydu ve suya benzer bir sıvı ekledi. Yöntem işe yaramadı.
Yapay bir rahme en fazla bundan 5 yıl önce yaklaşıldı. Tokyo’daki Juntendo Üniversitesi'ndeki deneylerde, akrilik bir kutu, amniyotik sıvı benzeri bir maddeyle dolduruldu. 4 aylık normal bir hamilelik sürecinin ardından sezaryenle rahimden alınan bir keçi embriyonu kutuya yerleştirilirken, göbek bağı da yapay bir plasentaya bağlı tüplere takıldı. Yavruların çoğu öldü, ancak birkaç tanesi 3 haftaya kadar dayandı. Bu süre, bir keçi için yeterli süreydi. Ancak, yavrular arasında deformeler veya akciğer sorunları olmayan yoktu. Deneylerin hiçbiri artık sürmüyor.
Hepsi öldü
Bu alanda ilerleyen Liu ve iki erkek çalışma arkadaşı, yapay rahimlerini ufak ufak oluşturuyor. Gerçek bir memeli rahminde yer alan sıvılara çok yakın sıvı formülleri geliştiriyor; hem de kan, hormon ve proteinlerin mükemmel karışımını sağlamak ve bunu hamileliğin tüm süreci boyunca tam olarak aynı ayarda tutmak neredeyse imkansızken.
Liu yaptığı en son araştırmaların birinde, yapay fare rahimlerinden birini ameliyatla yetişkin bir fareye yerleştirdi ve fetüs de 19 gün boyunca yaşadı. Önceki deneylerde, fetüsler dışarıdaki bir rahimde en fazla 17 güne kadar hayatta kalabiliyordu. Bu süre, aşağı yukarı bir insan hamileliğinin 37 haftasına denk gelir. Öte yandan, fetüsler yapay rahimlerde gerçek olanlardakinden daha yavaş gelişirler.
Ancak sayıları 150’yi bulan fare embriyonlarının her biri öldü. Liu’ya göre bunun bir nedeni, küçük vücutlarını rahmin yüzeyine bağlaması gereken, kıvrımlı kan damarlarının çürümesi veya gelişememesi. Kansız kalan embriyonlar kuruyarak büzüldüler.
Bunu düzeltmek için Liu’nun çalışma arkadaşı Weidong Wang, rahim içinde kan damarı oluşumunu uyardığı düşünülen AGPAT adlı bir genin yapısını inceliyor. Eğer bu gen durdurulursa, embriyon tam olarak tutunamaz ve gelişemez; bu da, AGPAT genine sahip olmayan veya genin hatalı çalıştığı bazı kadınların neden düşük yaptıklarını açıklayabilir. Öte yandan geni güçlendirirseniz, bereketli kan damarları elde edersiniz.
Kürtaj karşıtları
Kürtaj karşıtları rahim dışında hamilelik potansiyeline sahip çıktılar. ABD’de 40 eyalet ve Columbia bölgesi, bir bebeğin erken doğup yaşamayı başarabileceği, gebeliğin 24. haftasından itibaren kürtajı yasaklıyor. Yapay bir rahim olsa, fetüsün yaşama süresi büyük ölçüde artabilir. Teoride, gebeliğin başından itibaren bir embriyon, annesinin vücudu dışında da hayatta kalabilir. Kürtaj karşıtları da bebeğini aldıran annelere, bebekleri yapay rahimlerde tutma zorunluluğunun getirilmesini istiyor.
Kimi aşırı feministlerse, insan yapımı yapay rahimlerin amacının, kadınları hamilelikten uzaklaştırmak değil, insan ırkını kadınlardan arındırmak olduğunu savunuyor. Onlara göre, yeterli sayıda yumurtalık saklanırsa, erkeklere yapay rahim implante edilip bebeği erkekler dünyaya getirirler.
Aslında, yapay rahimlerin en mantıklı ve en uygun kullanım alanı, bebek sahibi olamayan çiftlere yardımcı olmak. Tabii bu noktada çok iyi çalışan ve güvenli alternatif yöntem var: Bebeği büyütebilecek taşıyıcı anneler.
Anne ve fetüs bağı
Janet DiPietro, bir embriyonun neye benzediği konusunda dünyanın en önde gelen uzmanı. Johns Hopkins Üniversitesi'nde gelişim psikologu olan DiPietro, rahmi bir ekosistem olarak ele alan ender bilim kadınlarından biri.
Yakınlarda yapılan bir deneyde DiPietro ve ekibi, hamile kadının derisine ve karnına monitörler bağladı. Deneyde, bebeğin annenin ruh durumuna nasıl tepki verdiğinin anlaşılması hedefleniyordu. Daha önceki araştırmalar, duygu ve hamilelik durumuna bebeğin anında tepki verdiğini ortaya koymuştu. DiPietro, bu yolla bebeğin, anne ve vücudunun gürültü ve diğer uyarılara nasıl tepki verdiğini anlamayı öğrendiğini düşünüyor.
Ancak geçen yıl yayımlanan araştırmaya göre, bilgilenme hiç de tek taraflı değildi. Fetüsler de annelerine bir şeyler öğretiyordu. ‘Bebeklerin, anne hiç farkında olmadığı durumda bile hareket ettiğini gördük. Böylece anneye, duygusal bir sarsıntı veriyor ve aslında ‘bana ilgi göster’ demeye getiriyordu’ diyor araştırmacı.
İmkansız mı deneniyor?
DiPietro, fetüsün bulunduğu ortamın hormonlardan ibaret olmadığına dikkat çekiyor, ‘Biraz şu hormondan, biraz şu proteinden katarak bir rahim yaratamazsınız. Annenin dışında büyüyen bir embriyon, doğal ortamda gelişim gösteren bir embriyonla aynı olamaz.’
Çocuk sahibi olan kadınlar bunu içgüdüsel olarak anlayacaktır.
Karanlıkta uzanarak karnının büyümesini izleyen herhangi bir kadın, içinde bir duygunun büyüdüğünü, içindeki çocuğun biraz annenin parçası biraz da kendisi olarak geliştiğini bilir.
Aslında evlat edinme, bu etkileşimin aile bağlarının oluşması için çok da gerekli olmadığını kanıtlamış durumda. Yine de hamilelik, bebeğin ilerde dokunma, bağlanma ve sevme yetenekleri için hayati derecede önemli mi?
Popular Science Eylül 2005 sayısından özetlediğimiz yazıya göre, Liu 5 ila 10 yıl içinde yapay rahimde bir fare embriyonunu yaşatacaklarını umuyor. Liu’ya göre, insan embriyonu ise 10 yıl, belki de biraz daha uzun sürebilir, ‘Belki 50 yıl bile geçer, ama eninde sonunda gerçekleşeceğinden umutluyum. Bu, çiftlere bir hayat, bir bebek verecek. Bunlar güzel ve benim şu anda tek düşünebildiğim şey.’
ERKEKLER İÇİN BİR DOĞUM KONTROL YÖNTEMİ
Tam olarak bir hap olmasa da, en azından geçici bir kısırlık sağlıyor.
Nasıl çalışıyor: Hemen derinin altına yerleştirilen bir implant, litre başına düşen 20 milyon sperm sayısını 1 milyona düşüren etonogestrel hormonunu salgılıyor. Öte yandan etonogestrel hormonu testosteron hormonunun da üretimini kısıtladığından, libido ve kas gücü kaybını engellemek için her 3 ayda bir iğne yapılması gerekiyor. İğne istemiyor musunuz? Ulusal Sağlık Enstitüsü, erkeklere tamamen farklı bir korunma yöntemi geliştirmek için 8 milyon dolarlık bir fon aldı. Bu yöntem, spermin düzgün oluşmaması için enzimleri hedef alıyor. Bu ilaç, hap şeklinde alınabilir.
Ne zaman alacaksınız: İmplant ve iğne yöntemi, 5 yıl içinde doktorlarca uygulanabilir.
Uyarılar: Her 3 ayda bir yapılması gereken iğnelerden söz etmemiş miydik?
BİR FARENİN GÜNLÜĞÜ:
Simit şeklindeki yapay rahim içindeki fare embriyonu, 5. günde rahme ait dokuya bağlanır. 14. günde, embriyon dokuyu tamamen ele geçirir ve hücreler özel bir amaca uygun şekilde gelişir. 17. günde, iyi gelişmiş bir kese içinde büyüyen bir fare fetüsü görülür hale gelir. Ayrıca, yapay bir rahmin taşıyıcı bir anneye yerleştirildiği deneylerin 17. gününde, bir fetüs tam olarak gelişmiştir
Bebeğin ilk adımları
Liu ve ekibinin, yapay bir rahim yaratma ve bir fare fetüsün neredeyse sonuna kadar bunun içinde büyütme aşamaları:
Fare rahmi tüp şeklindedir, ancak Liu ve araştırmacılar, yapay rahimlerini bir simit şeklinde tasarladı. Deneyin ilk aşaması, biyolojik olarak çözünebilen kolajen ve kondroitinden bir iskelet yapı oluşturmak ve farenin, rahminin iç çeperi olan endometriyumdan alınan hücrelerle bunu beslemekti (1). Endometriyal hücreler büyüyüp birleştikçe, iskelet yapı da aşamalı olarak yok oldu (2). Araştırmacılar, yapay rahmin yüzeyine bir fare embriyonu implante etti (3). Embriyon büyüyüp hücreleri de çoğaldıkça, endometriyal dokunun içine doğru yerleşti (4). Bazı deneylerde bilim adamları, yapay rahmi ameliyatla yetişkin bir farenin karnının içine nakletti (5). Diğer deneylerde ise, fare fetüsü, kendi başına bir rahimde neredeyse tam gebelik süresince yaşayarak büyüdü.